Автор работы: Пользователь скрыл имя, 03 Апреля 2012 в 19:05, курсовая работа
Әрбір экономикалық жүйеде экономиканың басты үш мәселесі шаруашылық жүргізу процесінде түрліше шешіледі. Шаруашылық жүргізу шығындар мен нәтижелер мөлшерінің сәйкес болуын көздейді.
Экономикалық өмірдегі шығындар мен нәтижелер әр түрлі. Тиімділіктің мынадай түрлері ажыратылып жүр:
а) ресурстық (факторлық) тиімділік, бұнда нәтиже өндіріс факторларының бірімен: еңбек, капитал, материалдармен (еңбектің өнімділігі, қор қайтымы, материал қайтымы) қатынасады (соотношения);
1. Шығындар мен қарыздар теориясы_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 5
1.1 Шығындар мен қарыздар туралы негізгі концепциялар _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 7
1.2 Шығындар мен қарыздар түрлері_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 9
1.3 Шығындар және еңбек өнімділігі_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 16
2. Ішкі және сыртқы шығындар туралы жалпы түсінік_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 21
2.1 Сыртқы әсерлер және Рональд Коуз теориясы _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 23
2.2 Сыртқы шығындар және экономикаға әсері_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 25
2.3 Ішкі және сыртқы шығындардың байланысы _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 26
3. Өндіріс шығындарын негізгі төмендету жолдары_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _28
Қорытынды_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 30
Пайдаланылған әдебйеттер тізімі_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 31
Шығындар |
Ағымдағы |
| Қолданылған |
Осы уақыт мерзімінде
пайдаланған ресурстар
көлемін көрсетеді
Ресурстардың бір түрі |
| еңбек өнімділігінің жеке көрсеткіштері |
Ресурстардың бірнеше түрі |
| Еңбек өнімділігінің көпфакторлы көрсеткіштері |
Ресурстардың барлық түрлері |
| Еңбек өнімділігінің жалпы көрсеткіштері |
Егер әңгіме ресурстардың бір түрі туралы болса (еңбек, капитал, қуат, информация, материалдар) – бұл өнімділіктің жеке көрсеткіші (немесе ішінара өнімділіктің көрсеткіші). Еңбек өнімділігінің жеке көрсеткішінің формуласы. ЕӨ =Өнімнің көлемі/Жанды еңбек шығындары
Бұның көп тараған формалары:
- еңбектің бір сағатында немесе ақы төленген бір сағатта шығарылған өнім;
- еңбек еткен бір адамның шығарғаны.
Ө = -өндірілген өнім құны салыстырмалы бағамен (мың тенге) / Жұмыс -керлердің жұмыс істеген уақыты, адам –күндер =25000 мың тенге/10мың адамдар –күндер/=2500тенге/адам-күн
Өнімділіктің жеке көрсеткіштері өндіріс процесінің тиімділігне жалпы сипаттама береді, бірақ қөбінесе әр түрлі бағытталған тиімділігіне жалпы сипаттама береді, бірақ көбінесе әр түрлі бағытталған болмаса да, сонда да динамикасы ұқсамайтын. Мысалы, капитал қайтарымы төмендейді, ал материал қайтарымы өседі:
Капитал қайтарымы = Өнім көлемі / Негізгі капитал шығындары;
Материал қайтарымы = -Өнім көлемі / Ағымдағы материалдық шығындар
Бұлардың қозғалыс бағыттарының ұқсамайтындығына сәйкес, капитал салымын бағалауда қайшылықтар тудырады . Сондықтан шаруашылық шешімдерге жалпы баға беру үшін, біріне-бірі алмаса алатын ресурстарды қолдану туралы балама шешімдер қабылдау мүмкіндігі бар болғанда, шығындар бөлімінде өндірістік процестің барлық негізгі материалдық факторлары болатын көрсеткіштер қажет. Осымен бірге, өнімділіктің көпфакторлы көрсеткіштерін есептеудің қажеттігі мынамен туындайды: кәсіпорындарының бір жұмыскердің өндірімінің өсуі тек өндірісті жақсы ұйымдастыру арқылы емес, ол жанды еңбектің техникалық жарақтандырылуын жоғарлату арқылы да жүреді.
Өнімділікті жоғарылату басқару процесіне және өнімді, немесе, еңбекті өзгерту (қайта жасау) процестеріне кірісудің нәтижесі болып табылады. Төменде аталған жағдайлардың (шарттардың) жеке біреуі (қандайы болмасын) орын алса, онда өнімділік өседі:
1. Өнім көбейеді, шығындар азаяды.
2. Өнім көбейеді, шығындар өзгермейді.
3. Өнім көбейеді, шығындар өседі, бірақ өсу қарқыны төмен болады.
4. Өнім көлемі өзгермейді, шығындар төмендейді.
5. Өнім азаяды, шығындар төмендейді, бірақ мұның төмендеу қарқыны жоғары болады.
Өнімділіктің көрсеткіштері жүйесінде фирманың іс-әрекеттерінің барлық жағдайлары қамтылады.
Еңбек өнімділігінің өсуінің негізі басқарушылық құралдары 1.3. кестеде көрсетілген.
Өндірістің техникалық Кешендік механизация және автоматизация
Дәрежесін көтеру Прогрессивті технология енгізіу
Басқаруда еңбекпен Басқару құрылымын Басқарудағы еңбекті
өндірістің ұйымдас – механизациялау және рационалдау ЕҒҰ
тырылуын жетілдіру (НОТ) енгізу Еңбекті мөлшерлеу
Өндіріс құрылымын- Еңбек сыйымдылығының дәрежесі әр түрлі
дағы өзгерістерге сәе- болатын жеке өнімдер түрлерінің үлес
кес еңбек шығында- салмағын өсіру немесе төмендету
рының өзгерістері
Адам факторы Білім дәрежесінің өсуі, өндірістік квалифи –
Фирма дәрежесінде, бір жақта, тиімділіктің негізгі факторларын басқару мүмкіндігі болады, екіншіде – оған (тиімділікке) тыс жағдайлар тудыратын болжамсыздық зор әсер етеді. Кейбір салаларда өндіріс шығындарының айырмашылықтары табиғи, жаратылыс жағдайларымен байланысты болады (мысалы, ауыл шаруашылығы, кен өндіретін салалар). Бұған мысал болатын – біздің елде осыдан бұрын «маусымдық» немесе аймақтық бағалардың болғаны. Басқа салаларда шығындардың айырмашылығын дүниеге әкелетін жағдайлар – жаңа бұйымдарды, технологияларды енгізу, ұйымдық формаларды құруға, өндіруге, дамытуға және сапалық жетілдіруге бағытталған жағдайлар енгізу, еңбек ресурстарының сапасы мен квалификациясы және т.б. жағдайлар. Өндіріс шығындарының құрылымында ресурстардың қандай түрі басым болуына бацланысты салалар мына түрлерге бөлінеді: еңбек сіңіргіш, материал сіңіргіш, қуат сіңіргіш. Әдетте, материалдық шығындардыңүлес салмағының өсуі өндірістің мамандануымен, онда көбінесе кешендік бұйымдарды пайдаланумен байланысты болады. Бүгінгі заманда, салалар масштабында, шығындардың динамикасын екі қарама – қарсы тенденциялардың сайысы белгілейді.
Біріншісі, өндіріс шығындарын өсіреді. Осы жағдайға әкелетін факторлар:
- тұтынудың, сондықтан өндірістің жекеленуін (индивидуалдық болуын) көздеу;
- шығарылымдардың (шығарылатын өнімнің) ассортиментінің жиі-жиі өзгертіліп тұруын, алмасуының қажеттігі;
- НИОКР шығындарының өсуі, қызметкерлердің білім дәрежесін жоғарылату, жарнама т.б.
Екіншісі, тенденция жаңа технологиялардың алдымен ресурстарды үнемдеуді көздейтінімен байланысты. Қазіргі заманда, ілгері дамыған елдерде, көп өнімдер бойынша өндіріс дәрежесінің сонша, тіпті оны одан әрі өсіру тиімді емес болып отыр. Бұл жағдайларда өндірісті сапа жағынан жетілдіру мақсатталады. Жаңа өнімдердің сапасының жоғарылауы, көбінесе, олардың бағасының өсуіне емес, кемуіне, проценттеп емес, еселеп, әкеліп соғады. Ассортименттің күрделі алмасып жаңаруы әр 5-10 жылда, жаңа технологияға көшу - әр 3 жылда жүріп отырады. Осымен қатар, бүгінгі кәсіпорындарының шығындарының өзгерістері, автоматтанған өндірістер санының өсуімен де байланысты.
2. Ішкі және сыртқы шығындар туралы жалпы түсінік.
Сыртқы шығындар – бұл ресурстарды жеткізушілерге ақшалай түріндегі төлемдері шикізаттар төлемдері, материалдар, отын, еңбекақы, ақшалай түріндегі шығындар және т.б. төлемдер. Бұл топтағы шығындар бухгалтерлік шығындарға жатады. Кәсіпорынның ішкі шығындары айқын емес сипаттамада болады. Олар кәсіпорын иелерінің қарамағындағы ресурстарды өндірісте пайдаланғанын нақтылап көрсетеді. Жерді, ғимараттарды олардың жеке еңбектері және тағы басқалар үшін кәсіпорын ресми төлемейді. Кәсіпорынның іс-әрекетіндегі басты көрсеткіштердің бірі - өнімнің өзіндік құны. Бұл өндіруге және оны сатудағы ақшалай нысанында көрсетілген шығындардың жиынтығы. Өзіндік құнның экономикалық мазмұны – жұмсалған шығындардың орнын толтыру және соның есебінен өндірілетін барлық элементтердегі жай ұдайы өндірісті, өндірістік қорларды және жұмыс күштерін қамтамасыз ету.
Өндірістік шығындардың жіктелуі:
1. экономикалық элементтер бойынша шығындардың экономикалық элементтері бойынша бөлшектенуі.
2. өзіндік құнның стадиялары бойынша калкуляциялау.
3. технологиялық процестерге қатыстылығы бойынша негізгі және қосымша шығындар.
4. құрамы бойынша. Бір элементтілік және кешенділік.
5. өнімнің өзіндік құнына қатысудың тәсілі бойынша. Тікелей және жанама.
6. өндірістік процестегі рөлі бойынша. Өндірісік және өндірістен тыс.
7. мақсатқа сәйкес жұмсалуы бойынша. Өндірістік өндірістік емес.
8. жоспарға қатысу мүмкіншілігі бойынша. Жоспарлы және жоспарсыз.
9. өнімнің көлеміне қатыуы бойынша. Тұрақты және айнымалы.
10. шығу мерзімділігі бойынша. Күнделікті және бір жолғы.
11. дайын өнімге қатысуы бойынша. Аяқталмаған өнімге кететін шығындар және дайын өнімнің шығындары.
Тәжірибеде ең маңызды тұрақты және ауыспалы шығындарға бөлу. Тұрақты шығындар осы кезеңдегі сомасы өнімді өндіру және оны сатудың мөлшеріне құрылымына тікелей тәуелді болмайды, ал айнымалы шығындар тәуелді болады.
Мемлекеттік шығындар - өкімет тарапынан сатып алынатын тауарлар мен қызмет көрсетулердің жалпы құны. Бұл топқа әскери жабдықтау, тас жолдар құрылысы және мемлекеттік қызметкерлердің еңбек – ақысы жатады. Мұнда трансфертті төлемдер, яғни әлеуметтік сақтандыруға арналған төлемдер және басқа да ақылар кірмейді. Бұл төлемдер қайтарылмайтын болғандықтан, олар ЖҰӨ құрамына енгізілмейді.
Ішкі шығын – кәсіпорынның өзі жұмсайтын (қаржыландыратын) өндіріс шығыны. Ол шаруашылық жүргізуші субьектінің өзінің шығынында тікелей есептеледі.
Сыртқы шығын – кәсіпорын басқа ұйымдарға (фирмаларға, кәсіпорындарға) немесе жалпы қоғамға аударатын өндіріс шығыны. Бұл, мысалы, табиғатқа, халықтың денсаулығына келтіретін зиянның орнын толтырумен байланысты қоғамдық шығын, сондай-ақ күші даярлауға, іргелі зерттеулерді орындауға байланысты шығын, қоғам мойнына алуға мәжбүр болатын басқа да шығындар.
2.1 Сыртқы әсерлер және Рональд Коуз теориясы.
Сыртқы әсерлер немесе экстенциялар (externatity) дегеніміз бір экономикалықконтрагенттің екінші контрагентке іс әрекетінің нәтижесінде тура әсерлер немесе берілген игіліктің нарығына кірмеген үшінші тұлғаға әсерін тигізуі. Үшінші тұлға сатушы да, сатып алушыда болмайды. Сыртқы әсерлер деген бағада көрсетілмеген нарықтық келісім шарттардан алған пайда немесе шығын. Олардың сыртқы деген себебі экономикалық агенттердің берілген операцияда қатыспаған үшінші тұлғаға әсері тиуі. Олар әсерлер тек қана өндіріс нәтижесінде ғана емес тауарлар мен қызметтер нәтижесінде де болады. Сыртқы әсерлер оң және теріс болып келеді. Сыртқы әсерлердің теріс әсері қоршаған ортаны ластау болып келеді. Ал оң әсері білім сапасының өсуі өнеркәсіп және тұрғын үйлер ғимаратының дизайны болып келеді. Сыртқы әсерлер әлеуметтік шығындармен жеке шығындар (әлеуметтік пайда жеке пайдалар) арасындағы айырма.