(визуальная)
ақпаратта
19-21 баптар
Елді – мекендердің, сондай-ақ,
басқа да физика – географиялық
объектілердің дәстүрлі, тарихи қазақша
аттары басқа тілдерде транслитерация
ережелеріне сәйкес берілуге тиіс.
Мемлекеттік ұйымдардың атаулары
мемлекеттік тілде және орыс тілінде
беріледі.
Кісі есімі, әкесінің есімі
және тегі республика заңдарына сәйкес
жазылады.
Мемлекеттік органдарының,
барлық ұйымдардың мөрлері, мөртабан (штамп)
мәтіндері, барлық көрнекі ақпарат
мемлекеттік тілде және орыс тілінде
жазылады.
Барлық бланкілер, маңдайшалар,
прейскуранттар, жарнамалар, тауарлық
этикеткалар, нұсқаулықтар (инструкции)
мемлекеттік және орыс тілінде жазылады.
Көрнекі ақпарат мәтіндерінің
жазылу / іліну реті: сол немесе жоғарғы
жағында – мемлекеттік тілде,
оң немесе төменгі жағында – орыс
тілінде болады.
Көрнекі ақпарат басқа
да тілдерде болуы мүмкін, бірақ
олар аударма түрінде қосымша
беріледі.
22-бап
Почта – телеграф жөнелтілімдерінің
тілі – мемлекеттік және орыс тілдері
(халықаралық ережелерге сәйкес).
5-тарау.
Тілді құқықтық қорғау
Тілді құқықтық қорғау мемлекетімізде
қамтамасыз етіледі. Тіл Заңын бұзушылық
Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес жауаптылыққа әкеп соғады.
Жер – жерде осы Заңның
орындалуын ұйымдастыру, қадағалау
үшін уәкілетті (уполномоченный) органдар
құрылады. Ал, кадрлармен, қаржымен, материалды
– техникалық және оқу - әдістемелік
құралдармен қамтамасыз ету үкіметке
және де мемлекеттік органдарға жүктеледі.
6-тарау.
Тілді шет елдермен және халықаралық
ұйымдармен
қатынастарда
пайдалану
27-бап. Тіл халықаралық
қызметте
Халықаралық қызметте мемлекеттік
тіл қолданылады. Қажет болған жағдайда
басқа да тілдер қолданылады.
Халықаралық шарттар мен
келісімдер мемлекеттік және шетел
тілдерінде жасалады.
Ресми қабылдаулар мен
басқа да шаралар мемлекеттік
тілде жүргізіледі, олар шет тілдеріне
аударылып отырады (орыс тілін көрсеткен,
ерекшелеген бап та, жекелеген
сөз де жоқ).
Оқу материалын қайталауға
арналған сұрақтар
- Фонетика тіл білімінің қандай саласы?
- Дыбыстардың функциясы-
- Адамдардың негізгі байланыс құралы-
- Жай немесе құрмалас сөйлемдерден тұратын конструкция-
- Эстон тілі қандай тілдерге жатады (генеалогиялық тұрғыдан)?
- Аморфты-агглютинативтік тілдерге қандай тілдер жатады?
- Тілді зерттеудің математикалық әдістерімен айналысатын лингвистиканың саласы-
- Қазан тіл білімі мектебінің негізін қалаушы кім?
- Қазақстанда ағылшын тілі қандай тілдерге жатады?
- Ту, елтаңба қандай таңбаларға жатады?
- Белгілі бір кезеңдегі тіл жағдайын зерттеу қалай аталады?
- Тілдің қандай функциясы танымды білдіреді?
- Синтаксис тіл білімінің қандай саласы?
- Сөздердің функциясы-
- Дыбыстау арқылы немесе жазбаша түрде қандай да бір ойды баяндау-
- Белгілі бір мағынаны/ұғымды беретін тілдің негізгі бірлігі-
- Португаль тілі қандай тілдерге жатады (генеалогиялық тұрғыдан)?
- Полисинтетикалық/инкорпоративті тілдерге қандай тілдер жатады?
- Тілді мәдениетпен байланыстыра қарастыратын тіл білімінің бағыты/саласы-
- Ресейдің тюрколог-ғалымының атын айтыңыз.
- Ќазаќстанда µзбек тілі ќандай тілдерге жатады?
- Тіл қандай таңбаларға жатады?
- Сөйлеуде не тексте жүйелі орналасқан тіл бірліктерінің арасында пайда болатын қатынастар-
- Тілдің қандай функциясы қаратпа, көңіл аудару қызметін атқарады?
- Морфология тіл білімінің қандай саласы?
- Морфемалардыњ функциясы-
- Тілдердіњ бір-біріне ќатынасы/байланысы-
- Коммуникативті функция атќаратын тілдік бірлік-
- Аѓылшын тілі қандай тілдерге жатады (генеалогиялық тұрғыдан)?
- Агглютинативтік тілдерге қандай тілдер жатады (генеалогиялық тұрғыдан)?
- Тілді ќоѓаммен байланыстыраѓан лингвистиканыњ саласы-
- Фонема теориясыныњ негізін ќалаушы ѓалым кім?
- Қазақстанда орыс тілі қандай тілдерге жатады?
- Сирена, гудок, ќоњырау арќылы берілетін белгілер ќандай тањбалар?
- Тілдің қандай функциясы кµркемдікті, єсемдікті тану, ќабылдауѓа єсерін тигізеді?
- Флективтік тілдерге қандай тілдер жатады (генеалогиялық тұрғыдан)?
- Ќырѓыз тілі қандай тілдерге жатады (генеалогиялық тұрғыдан)
- Лексикология тіл білімінің қандай саласы?
- Сµйлемдердіњ функциясы-
- Сµйлеу ‰шін пайдалынатын адамныњ м‰шелері-
- Маѓына ажырататын ењ кіші дыбыстыќ тілдік бірлік-
- Тілдердін жер шарында таралуымен айналысатын лингвистиканыњ саласы қалай аталады?
- Тілдің қандай функциясы адамдардыњ ќарым-ќатынасын, пікір алмасуын білдіреді?
- Тіл ж‰йесініњ тарихи дамуын зерттейтін тіл білімі аспектысы?
- Жол ќатынастарын белгілейтін тањбалар ќандай тањбалар?
- Қазақстанда ќазаќ тілі ќандай тілдерге жатады?
- Атаќты француз лингвист-ѓалымын атаңыз (19-ғ.)
- Ењ кіші лексика-семантикалыќ бірлік-
- Грамматика тілдің қандай саласы?
- Тілді ќарым-ќатынас ќ±рал ретінде жекелеген адамдардыњ ќолдануы қалай аталады?
- Тілде қалыпты көрінісі бар сөздердің, тұлғалардың, синтаксистік құрылымдардың тілдік мағынасы не?
- Грамматикалық мағына өзінің қалыпты көрінісін табатын тілдік белгі не?
- Грамматикалық мағыналарды білдірудің жолы не деп аталады?
- Бірыңғай грамматикалық мағынаға ие болатын, бір- біріне қарама- қарсы қойылған грамматикалық тұлғалардың бірлігі, жиынтығы не ?
- Белгілі бір сөз табына жататын, ортақ белгісі бар грамматикалық тұлғалардың жиынтығы не?
- «Балалар» сөзтұлғасы көптік грамматикалық мағынаны білдіретін қандай грамматикалық тәсілмен жасалған?
- « Бүгін- ертең» сөзтұлғасы болжалды грамматикалық мағынаны білдіретін қандай грамматикалық тәсілмен жасалған?
- « Оқу үшін келдім» сөйлеміндегі сөз тіркесі қандай грамматикалық тәсіл арқылы берілген?
- « Мен- маған» мысалындағы барыс септігі қандай грамматикалық тәсілмен берілген?
- Орыс тіліндегі видтік мағынаны білдіретін мына етістіктер «оправдать-оправдывать» қандай грамматикалық тәсілмен жасалған ?
- « Әні қандай?» сұраулы сөйлем « Әні қандай!» лепті сөйлемнен қандай грамматикалық тәсілмен ажыратылады ?
- Орыс тіліндегі «руки» және « руки» сөздері қандай грамматикалық тәсіл арқылы ажыратылады ?
- «Жерге түскен қар» және « Қар түскен жерге» сөз тіркестері қандай грамматикалық тәсіл арқылы ажыратылады ?
- «Өте жақсы» тіркесіндегі үстеудің күшейтпелі шырайы қандай грамматикалық тәсілмен берілген ?
- «Не сен, не ол» тіркесіндегі талғау мәні қандай грамматикалық тәсілмен берілген?
- « Махаббат» атауы қай қатынасқа жатады?
- « Көңілімнің санасы» тіркесі қай қатынасқа жатады?
- « Интеграл» сөзі қай қатынасқа жатады?
- «Жарық», « нұр» ,« сәуле» сөздері қай қатынасқа жатады?
- Тура мағынаны білдіретін сөздерді ата.
- Ономастика дегеніміз не?
- Орфография дегеніміз не?
- Транслитерация дегеніміз не?
- Транскрипция дегеніміз не?
- Топонимика дегеніміз не?
- Жиі кездесетін морфемалар-
- «Беймезгіл» сөзіндегі префикс қай морфемаға жатады?
- Сөздердің өзара қарым- қатынасына негізделген сөздер-
- Белгілі жазу тәсілдерінің жиынтығы-
- Грамматикалық мағыналарды білдірудің жолы-
- Мағыналары бөлек тіл бірліктерінің дыбыстық сәйкестігі-
- Қазақстанда өзбек тілі қай тілге жатады?
- Белгілі бір ұғымды білдіретін немесе жалпылама қолданылатын сөздер-
- Аффикстер құрамына қарай қандай морфемаларға бөлінеді?
- Қазақстан Республикасының «Тіл туралы заңы» неше баптан тұрады?
- Морфологиялық қатынастарды білдіретін тәсілдерге не жатады?
- Синтаксистік қатынастарды білдіретін тәсілдерге не жатады?
- Морфологиялық қатынастарды білдіретін тәсілдерге мысал келтіріңіз.
- Грамматикалық тєсілге жатпайды (мысал келтіріңіз).
- Қай нұсқа аффиксация тәсіліне мысал бола алады?
- Сөз түбірінде дыбыстардың алмасуы грамматикалық мағынаның қай тәсіліне жатады ?
- «Собирать- собрать», «день- дня» сөздері грамматикалық мағынаның қай синтетикалық тәсіліне жатады ?
- Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі-
- Қазақстан Республикасының «Тіл туралы заң» (1- ші заң) қай жылы жарияланды ?
- «Синий- синий» және «еле- еле» сөздері грамматикалық мағынаның қай синтетикалық тәсіліне мысал бола алады ?
- Қазақстанда ағылшын тілі қай тілге жатады ?
- Белгілі мағынаны, ұғымды білдіретін тілдің негізгі бірлігі-
- Абстракты мағынаға ие сөзгеі мысал келтір.
- «Пень- пня» нұсқасы грамматикалық мағынаны білдірудің қай тәсіліне жатады ?
- Морфеманың міндетті қатысуы-
Әдебиеттер
- Аханов К. Тіл біліміне кіріспе. А., 1962.
- Аханов К. Тіл білімінің негіздері. А, 1973, 1978, 1993.
- Головин В.Н. Введение в языкознание. М., 1973, 1977, 1980
- Кодухов В.И. Введение в языкознание. М., 1979, 1987.
- Қалиұлы Б. Тіл біліміне кіріспе. А., 1997.
- Қордабаев Т.Р. Тіл білімі мәселелері. А., 1965.
- Маслов Ю.С. Введение в языкознание. М., 1975, 1987.
- Перетрухин В.Н. Введение в языкознание. М., 1960, 1973.
- Реформатский А А. Введение в языкознание. М., 1967.
- Хасенов Ә. Тіл білімі. А., 1996.
- Хасенов Ә. Тіл білімінің теориялық және практикалық мәселелері. А, 1995.
- Хасенов Ә. Тіл біліміне кіріспе. А., 1990.
- Широков О.С. Введение в языкознание. М., 1985.
Сөздіктер
1. Аманжолов А.С.
Қазақша-орысша лингвистикалық терминология сөздігі. А. 1997.
2. Ахманова О.С.
Словарь лингвистических терминов.
М., 1966.
3. Кеңесбаев I., Жанұзақов
Т. Тіл білімі терминдерінің
орысша-казақша сөздігі. А., 1966.
4. Қазақ тілі. Энциклопедия.
А, 1998.
5. Лингвистический
энциклопедический словарь. М., 1990.
6. Розенталь Д.Э., Теленкова
М.А. Словарь-справочник лингвистических терминов. М., 1976.
7. Салқынбай А, Абақан
Е. Лингвистикалық түсіндірме
сөздік. А, 1998.
Мазмүны
Алғы сөз.........................................................................................................3
Бірінші дәріс. Тіл білімі және
оның зерттеу нысаны (объектісі).....................4
1.1 Тіл білімі жөне
оның салалары ...........................4
1.2 Тіл білімінің ғылымдар жүйесінде алатын
орны......................5
1.3 Тіл білімінің баскд
ғылымдармен байланысы........ .................
6
1.4 Тіл білімінің теориялық және практикалық
мәні........... 8
Екінші дәріс. Тілдің шығуы
мен дамуы және олардың өзара әсерлері.....9
- Тілдің шығуы ......................... 9
- Тілдің дамуы ......................... 11
- Тілдердің өзара әсерлері ..................................................................13
Үшінші дәріс. Тілдің
табиғаты мен қоғамдық қызметі ………………..15
- Тілдің табиғаты… ………………………………...15
- Тілдің қоғамдық қызметі ………………..16
- Тіл және ойлау ………………..17
Төртінші дәріс. Тілдің таңбалық,
құрылымдық және жүйелілік
сипаттары ………………..19
- Тілдің таңбалық сипаты ………………..19
- Тілдің құрылымдық және жүйелілік сипаты……………….21
- Синхрония және диахрония …………………24
Бесінші дәріс. Морфология …………………26
- Морфологияның жалпы мөселелері ………………….26
- Сөздің морфологиялық күрылымы ………................26
Алтыншы дәріс. Грамматика.
Грамматикалық тәсілдер мен формалар
және олардың мағыналары …………………31
- Грамматикалық тәсілдер …………………...31
- Грамматикалық формалар мен грамматикалық мағыналар...36
3. Грамматикалық
категориялар …………………..36
Жетінші дәріс. Сөз тіркесі
мен сөйлемнің құрылымы………………..............43
- Сөз тіркесінің құрылымы ………………….43
- Сөйлемнің құрылымы …………………...47
Сегізінші дәріс.
Сөз таптарының шығуы мен дамуы жөне олардың
топтастырылуы ………………….48
- Сөз таптарының шығуы мен дамуы …………………..48
- Сөз таптарының топтастырылуы ………………….51
Тоғызыншы дәріс. Дүние
жүзі тілдері және олардың
топтастырылуы ………………….53
- Тілдердің шығу тегі, туыстық (генеалогиялық) жағынан топтастырылуы ………………….54
- Тілдердің құрылымдылық (типологиялық) ерекшеліктері жағынан топтастырылуы …………………56
Оныншы дәріс. Жазудың
шығуы мен дамуы ………………….........60
- Пиктографиялық (суретті) жазу ………………...60
- Идеографиялық немесе логографиялық жазу……………… ......61
- Буын жазуы …………………...62
- Әріп (дыбыс) жазуы …………………....63
Он бірінші
дәріс Лексикография ................................................................................65
Он екінші дәріс.
Қазақстан Республикасындағы тіл
саясаты..............................71
Оқу материалын
қайталауға арналған сұрақтар ......................................................75
Әдебиеттер…………………………………………………………….............79
Мазмұны...................................................................................................80