Бастауыш мектептің математика сабағында дидактикалық ойындарды қолдану маңызы

5. Ережелі  ойындар: үстел  үсті  ойындары,  шахмат,  дойбы, тоғызқұмалақ  т.б.  ойындар  жатады.

6. Құрастыру  ойындарына: лего  конструкторлар, мозайка т.б.  ойындар жатады.

7. Ұлттық ойындар т.б.

Жоғарыда  көрсетілген  ойындардың   барлығының  мазмұны өте қызық және өзіндік ерекшеліктерге толы. Бұл ойынның  түрлерін  бастауыш  сыныптық оқыту  үрдісіне  кеңінен  пайдалануға болады.

Ойын бастауыш   сынып оқушыларына   тәрбие мен  білім беруде  өте қажетті  құралдың  бірі болып  табылады. Балаларды  оқытып-үйрету  барысында біртіндеп ойын  іс -әрекетінен  таным  іс әрекетін  орындауға   бейімделуі  тиіс.

2. ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАРДЫ ПАЙДАЛАНУ ӘДІСТЕМЕСІ

2.1 Математика сабағында пайдаланылатын дидактикалық ойындар

Балалардың танымдық қабілетін дамытатын жеке қызығушылығын негізгі бір жолы – дидактикалық ойындар. Ойынды мұғалім баланың ойлау  іс-әрекетін жандандыруға арналған әдістемелік тәсіл ретінде қолданылады.

Жаңа тақырыпты түсіндіру, оны пысықтау үшін, жаттығулар орындау, өткен тақырыпты еске түсіріп, қайталау үшін пайдалынатын дидактикалық ойындардың мазмұндары, мысалы, «Орамал тастау», «Сақина салу», «Жамбы ату», «Ханталапай», «Ақ сүйек», т.б. ойындар.

Ойынды жүргізу барысында балаларды ұлттық ойындардың  желісі арқылы тақырыпқа сәйкес ойын-есептер ұйымдастыру, сол арқылы олардың бойына ибалық, байсалдылық, тапқырлық, шыншылдық және т.б. қасиеттерді сіңіру, қалыптастыру - басты нысаны. Сондықтан математика сабағында пайдалануға болатын дидактикалық ойындардың мазмұнын, шарттық көрнекі құралдарын, ойнау ережелерін, қарапайым тапсырмаларды оқушылар өздері орындауға шамасы жететіндей сұрыптап үлгісін ұсынамын.

Дидактикалық ойындарға тапсырмалар өзегі табылады. Бұл ойындарды математика сабақтарында және сабақтан тыс уақытта өткізуге болады. Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып, творчестволық қабілетін оятып, логикасын жетілдіріп, бүкіл өміріне ұштаса береді. Дидактикалық ойындар баланың математикалық қабілетін дамытуға көмектеседі.

Ұлы педагог В.А.Сухомлинский: "Ойынсыз ақыл-ойдың қалыпты дамуы да жоқ және болуы да мүмкін емес. Ойын дегеніміз—ұшқыр білімге құмарлық пен еліктеудің аздап жанар оты."- деген болатын. Ендеше дидактикалық ойын — тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан-ойға жетелейтін ғажайып нәрсе, ақыл-ой жетекшісі, денсаулық кепілі, өмір тынысы. Сондықтан бастауыш сыныптың математика сабағында қолдануға болатын дидактикалық ойындарды ұсынамын.

Бұл дидактикалық ойындар оқушылардың жас ерекшеліктеріне және оқу

бағдарламасына байланысты математика сабағында пайдалануға болады. мысалы, "Алма теру" ойыны.

Дидактикалық мақсаты: Бір таңбалы сандарды қосу және азайту. Ондықтан аттап қосу және азайтуды үйрену. Балалар ойнай отырып, ауызша немесе жазбаша есептеп жаттығады.

Керекті құралдар: Алма бағының суреті, магит тақтасы, жеке-жеке 1-ден 20-ға дейінгі бірнеше алма мен алмұрт салатын себеттер.

Мазмұны: Магнитті тақтаға алма ағашының суреті орналастырылады. Ағашқа ілінген алмаларды үзіп алып, тиісті себеттерге салады. Себеттің сыртына нәтиже жазылады, ал алмаларға өрнектер жазылған. Балалар өздері қалаған себеттерін тавдап алады да, соған тиісті алманы үзіп алып салады. Ойынды 5-9-6 бала ойнауға немесе бүкіл топ болып ойнауға да болады.

Себетті кім бұрын толтырса, солар мұғалімге өткізеді. Себетті өткізетін жеке бала болуы мүмкін немесе бірлескен топ, командалар болуы мүмкін. Мұғалім алма ағашын басқа да қатармен ауыстырып, ойынды күрделендіріп жалғастыра беруіне болады.

"Керуеншілер" ойыны. Дидактикалық мақсаты: Балаларға бір таңбалы сандарды ондықтан аттап меңгерту және ауызша, жазбаша жылдам есептеуге дағдыландыру. Мазмұны: Мұғалім керуен ойынын ұйымдастыру жолдарын түсіндіреді. Тақтаға алдымен 8 баланы шақырып, оларды тізбек құрғызып тұрғызады, керуен құратын ботақандар 8 бала. Соңынан тағы да қыз баланы шақырып, тақтадағы керуен тізбегін толықтырады. Алдымен 10 саны шығатындай етіп 2 қыз бала, ал соңынан 4 қыз бала қосылады. Барлығы түйенің қимылын көрсетіп, "МОФ" деген дыбыс шығарып, орындарында қимылдап тұрады. Ал сыныпта қалған балалар мұғалімнің басшылығымен керуен тізбегін талдайды.

-   Керуен тізбегіне 8, тағы неше ботақан тіркеледі?

-   Керуен тізбегін 10-ға толтыру үшін алдымен қанша ботақан тіркеледі?

- Ең соңынан тағы қанша ботақан қосылды? Мұғалім тақтаға жазып көрсетуіне болады.

8+6

8+2+4

-   Барлығы керуен тізбегінде қанша болады? (14)

Кері тәртіппен  ойнауға болады.  Керуенде  барлығы   14  ботақан,

соңынан 2 ботақанды тізбектен босатты, сонда нешеуі қалды?

14-2

14-4-2

Ойынды келесі сабақтарда күрделендіріп жалғастыра беруге болады.

"Сақина салмақ" ойыны. Дидактикалық мақсаты: Оқулықты пысықтауға арналған бағандағы мысалдарды ауызша немесе жазбаша орындап, жатығу кезінде пайдаланады. Жарыса отырып, жылдам есептеуге жаттығады. Керекті құралдар: Топ санына байланысты 2 немесе 3 сақина, не оның орнына құрт, кәмпит, түйме, т. б. Қолда барды пайдалануға болады (әр қатарға бір-бір сақинадан болса, ойын тез жүреді). Мазмұны: Топтағы балалар 2 немесе 3 топқа бөлінеді. Сыныпта неше қатар парта болса, сонша топ болады. Әр топқа бір-бір сақина береді.

Тақтаға топ санына байланысты, баған түрінде мысалдар жазып қойылады. Әрбір қатар мысалдарды топқа бөліп береді. Мұғалімнің командасы бойынша, қолында сақинасы бар ойын бастаушылар бірінші мысалды шығарып, ойынды жалғастырады. Ойын үнсіз жалғасады. Ойынды қай топ бірінші аяқтаса және дұрыс орындаса, сол топтың балалары ұтады (бағалауға да болады). Ойын бірдей уақытта басталып, бір мезгілде үш топпен бірдей аяқталуы да мүмкін. Онда шығарылған мысалдардың дұрыстығы ескеріледі.

"Орамал тастау" (1-нұсқа). Дидактикалық мақсаты: Балаларға сан құрамын толық меңгертуге және есеп құрал шығара білуге үйрету. Ауызша, жазбаша есептеу дағдыларын қалыптастыру.

Керекті құралдар: Әр топқа бір-бірден бет орамал таратылады. Үлкен етіп жазылған 13,15,16 сандары.

Мазмұны: Топ қатарға байланысты топқа бөлінеді. Әр қатар бір топ болып есептеледі. Ойын басқарушы бала бір қолына орамал алады, ал екінші қолына жазылған сан алады. Бала санды жоғары көтеріп, орамалды өзі қалаған балаға береді. Ол санның құрамын айтып, орамалды келесі балаға жалғастырып,  бала бірден жауап береді. Қалған топтың балалары ойынды бақылап отырады.

13=7+6                                        13=9+4

13=8+5                                        13=11+2

13=10+3                                       13=14-1 т.с.с.

1-ші топ болғансын, 2-ші, 3-ші топтар жалғастырады. Ойын барысында әр топтың тұсына (тақтаға) қате жіберген жағдайда, белгі қойып отырады. Нәтижесі сол арқылы анықталады. Ойынды бір тақтаны (санды) санға ондықтан аттап қосу, ондықтан қосу, ондықтан аттап азайту, екі таңбалы сандарды екі таңбалы сандарға қосу және азайту т.с.с.

"Орамал тастау" (2-нұсқа). Дидактикалық мақсаты: Теңдеуді шешуге, әріпті өрнектрдің мәнін табуға арналған (ең қарапайым жеңіл түрі алынады).

Керекті құрал: Топтағы оқушылар екі топқа бөлінеді де, бір-біріне қарама-қарсы тұрады немесе отырады (арасы 5-6 метр, 10 м болуы керек). Жүргізуші қолындағы орамалды 1-ші топтың шеткі ойыншысына береді. Ол ойыншы қарсыласына теңдеу немесе әріпті өрнек жасырады (жұмбақ жасыру ойыны сияқты): (х+8=12) Белгісіз қандай санға 8-ді қосқанда 12 саны шығады? Қарсы топтағы бала орамалды қосып алып, жауабын айтады. Егер жауабы дұрыс болмаса, өнер көрсетіп орнына отырады немесе ойыннан шығып кетеді де, бақылаушы болып отырады. Егер дұрыс жауап берсе, ойын әрі қарай жалғасады. х-4=7 қай санды 4-ке азайтқанда 7 саны қалады? (жауап береді),

Жауапты тек қана орамалды ұстаған, аты аталған бала ғана айтады. Күрделендіріп мұғалім өз қалауынша келесі сабақтарда қолдана беруіне болады.

"Шынжыр" ойыны. Дидактикалық мақсаты: 20 көлемін ауызша және жазбаша есептеп дағдыландыру.

Қажетті материалдар: Цифрлар жазылып, қиып алынған карточкалар.

Мазмұны:Мұғалім 1-ден   9-ға   дейінгі   сандар   жазылған карточкаларды балаларға таратып береді. Ойынның тәртібімен таныстырады. Бір балаға карточканы береді де, тақтаға шығарады. Бала қолындағы санды атайды. Мұғалім балаларға қарап, сол санды 9-ға дейін толықтыр дейді. Содан соң оны 14-ке, соңынан тапсырма береді. Қалған оқушылар бақылушылар ролінде болады.

6+3+5+6=20

2+8+7+3=20

4+2+3+6+5=20

Ойын    нәтижесінде    тез    және    қатесіз    орындаған    топ    озып шығады. Ойынды сан құрамын табуға,  ондықтан аттап қосу мен азайтуға да пайдалануға болады. Келесі сабақтарда күрделендіріліп, орындай беруге болады.

"Ақ сүйек" (Белгісіз санды табу). Дидактикалық мақсаты: Белгісіз санды табуға, өрнектің мәнін табуға жасырынып тұрған санды тауып жаттауға арналған ойын.

Керекті құралдар: Белгісіз санды табуға арналған кесте, әріпті өрнектер мен теңдеулер (осы ойынға тиесіле ғана тоқтап алады).

Мазмұны: Ойынға топ толық қатысады. Кестедегі белгісіз сандардың орнына "Ақ сүйек" тығылып жатыр. Кім дұрыс шығарса, сол табады. Дұрыс шығармаса, көрмей аттап кетеді.

"Ақ сүйек" ойыны. Дидактикалық мақсаты:   Бір  таңбалы  санды  қосу  және   азайту, ондықтан аттап қосуға байланысты мысалдар шығарып жаттығу.

Керекті құралдар: Әр топқа арналған кішкентай жолаушылар, сол ойынға қатысқан  балаларға  арналған  номер,  қосымша  мысалдар жазылған карточкалар, плакат.

Мазмұны: Мұғалім топты бірнеше топқа бөледі де, оқулықта жаттығуға берілген мысалдарды карточкаларға немесе ойын тақтасына плакат жазып қояды. Бәйгеге түсетін бала алдын ала 1-ші турдан өтіп мысалдарын шығарып, жарысқа қатысуға жолдама алады. Жарысқа қатысуға жолдама алған топтың балалары алдымен бір-бірден тақтаға шығады: мұғалім жарыс тәртібімен таныстырады. Екі бала өздеріне тиесілі жолдың бойындағы есеп-мысалдарды шығара отырып, алға жылжиды. Кім бірінші болып мәреге жетсе, сол топ жеңеді. Мәреге жеткенше қатысқан баланы шаршады деп есептесе, басқа балалармен ауысуға болады. Қалған топтың балалары "жанкүйерлер" болып отырады. Ойынды күрделендіріп келесі сабақта қолдана беруге болады. Ойын басталды.

Математикалық бәйге ойынның сабақтан тыс уақыттарда екі-екі баладан жеке ойнауға да болады.

2.2  Сабақтан тыс  жұмыстарда   ойындарды   пайдалану  әдістері

Бастауыш сынып оқушыларына тек  пәндік  білім, білік  дағдыларын  меңгертіп қана  қоймай, сабақтан  тыс  жұмыстарда  ойындарды  пайдалану  керек. Қимыл-қозғалыс ойындары  мен ұлттық ойындармен  таныстырып,  оларды сабақ  барысында   қолдану керек. Ойындарды қазақтың ұлттық   ойындарымен  байланыстыра  жүргізу келешек жас  ұрпақ тәрбиесіне  үлкен әсерін  тигізеді.  Себебі  ұлттық ойындар  арқылы  жас ұрпақ  өзінің  кім  екеніне, ата –анасының өсу  тарихына   көз жібереді. Этнограф ғылымдар –ұлттық ойындардағы   өзгешеліктердің   адамзат мәдениетіне  қосқан үлесіне де ерекше назар аударып, әр халықтың ойнынан соның өзіне тән айырмашылықтарын  танып білуге   көңіл  бөлген.

  Адамдардың  ертеден келе  жатқан  салт-санасын, тұрмыс-тіршілігін, еңбек  дағдыларын балалар  ойнынан  да байқауға болады.  Тіпті  ұмтыла бастаған  салт-дәстүр  түрлері де   ойыннан елес  беріп тұрады.   Ересектердің  есінен  шығып кеткен  халықтың  ежелгі  әдеттерінің  санамақө  жырларының  тек балалар  ойындарында   сақталып  қалған  түрлері  де бар.

Әншіл,  сауықшыл қазақ  халқы   адамның ой өрісін  кеңейтетін, орталық  жүйке жүйесін  шынықтыратын, өмірге  қажетті  ауызекі  есепке  төселдіретін,  ұстамдылыққа,  кәсіптік еңбекке дағдыландыратын  тамаша  ойындарға  асас бай.  “Ойын ойнап, ән салмай өсер бала бола ма” деп  балалар  табиғатын   ойынның балалар  тәрбиесіндегі   алатын орнын жақсы  білген  халқымыз балаларға  алатын орнын жақсы білген халқымыз балаларға   икемдеп “Санамақ”, “Тәй-тәй”, “Ақ серек-көк  серек” “Соқыр теке”, “Бұлақ” , “Жер, су, от, ауа”, “қыз қуу”, “ Күміс алу”, т.б.   қимылды  ойындар  туралы кеңірек  баяндайық.