Бала қиялдарын дамыту жолдары

      басқа адамдар алдындағы жағымпаздық мінез-құлық;

      сөйлесулер мен әрекеттерде шектен шыққан көнгіштік;

      құрдастарын қоса алғанда, басқа адамдармен сөйлесе алмау, қарым-.қатынас жасай алмау;

      мойындамау (негативизм);

      өтірік айту;

      шамадан тыс агрессивтілік;

      жануарларға қатыгездікпен қарау;

      өртеуге бейімділік.

Бала психикасының бұзылуына

      өзін-өзі төмен бағалау;

      жүйке жүйесінің жұқаруы;

      ұйқының бұзылуы;

      қатты алаңдаушылық;

      түнгі қорқыныштар;

      үрейлер мен фобиялар;

      күйзеліс;

      өзіне қол жұмсау әрекеттері;

Баланың мінез-құлқының өзгеруіне әкеліп соғу

      мектептегі сабақ үлгерімінің нашарлауы;

      жалған ержеткендік мінез-құлық;

      үйінен немесе институционалды мекемелерден қашу;

      темекі шегу;

      алкоголь ішу;

      есіртікіні қолдану;

Баланың ақыл-ойының дамуына тосқауыл болу.

Біздің зерттеуіміздің міндеттерінің бірі Қазақстанның ересек тұрғындарының баланы тәрбиелеу мақсатында «балағаттау» сөздерін қаншалықты қолданатындығын анықтау болды. Біз ата-аналарға тікелей мынадай сұрақ қойдық: «Сіз қалай олайсыз, егер ба­лалар ересектерді ашуландырса, ересектер төменде берілген сөздерді балаға қатысты қолдануға бола ма?». Жауаптарды талдау төменде берілген қорлау сөздерінің қолданылуы мүмкін екендігін көрсетті.

Қорытынды

Қорыта келе жетім балалалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларда аса маңызды әлеуметтік құрылым – отбасының ықпалы жетіспейді. Тәрбиеленушілер үшін балалар үйі – уақытша бола- тын жер, оқу аяқталғаннан соң балалар өздігінен өмір сүру үшін ашық әлеуметтік ортаға шығарылады. Тәрбиеленушілердің өмір жолдарының ойдағыдай болуы оларды балалар үйінің дербес өмірге қаншалықты дайындағанына байланысты. Жеткілікті өмірлік тәжірибесі жоқ, әдеттегі қамқорлық пен өмір салтынан айырылған бұрынғы тәрбиеленушілер дербес өмірге кірісуге дайын емес болып шығады.

Сонымен, зерттеудің көкейкестілігі бір жағынан, жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру мекемелерінде балаға достастық ортаны қалыптастырудың тиімді технологияларын енгізудің объективтік қажеттілігімен, екінші жағынан мамандырылған мекемелердегі мұндай ортаның мазмұндық-технологиялық құрамдастарының жеткіліксіздігімен және әзірленбегендігімен анықталады.

«Жетім балалар мен ата-аналарының қамқолығынсыз қалған балаларға арналған білім беру мекемелерінде балаға достастық ортаны қалыптастыру технологиялары» жобасы балалар үйлері тәрбиеленушілерінің өмір-тіршілігінің жағдайларын жақсартуға арналған.

Әлеуметтік-педагогикалық қолдауды ұйымдастыру, жеке тұлғаның дамуы мен әлеуметтенуінде қиындықтардың туындау мәселелері зерттелді. Балаларды оқыту мен тәрбиелеудің неғұрлым барабар тәсілдерін іздестіруде балалардың өмір сүруінің қазіргі жағдайларына, олардың өздеріне және ағымдағы жағдаятқа, көзқарастарына көңіл бөлінді. Аталған мекемелер қызметкерлерінің тәжірибесі зерделенді.

              Балалар үйлерінде тәрбиеленетін балалардың психикалық дамуын көп жылдар бойы зерттеген психологтар И.Лангмейер мен З.Матейчик «психикалық депривация» түсінігін енгізді. Олар мұны ұзақ уақыт бойы субъектіге кейбір негізгі өмірлік маңызды психикалық қажеттіліктерін жеткілікті мөлшерде қанағаттандыру үшін мүмкіндік берілмейтін өмірлік жағдаяттардың нәтижесінде туындайтын псхикалық жағдай ретінде түсіндіреді.

Баланың зияткерлік дамуының жеткіліксіздігі танымдық процестердің дамымағандығынан, әлсіреуі немесе қалыптаспағандығынан, ойлаудың (көрнекілік-бейнелік, абстрактілі-қисындық, ауызшалық және т.б.) нашар дамуынан, есте сақтаудың нашарлығынан, назар аударудың тұрақсыздығынан, білімдарлықтың төмендігінен, пәндер мен оқиғаларға ұзаққа созылмайтын қызығушылықтың нәтижесінде басталған істі аяқтай алмаушылықтан, танымдық уәжделудің төмендеуінен және т.б. көрінуі мүмкін. Психологиялық зерттеулер тәрбиеленушілерде көңіл бөлу мен есте сақтау даму деңгейінің орташа статистикалық нормадан ауытқымайтынын дәледейді.

              Балалар үйлерінің жасөспірімдеріндегі бірқатар ерекшеліктер олардың айналасындағы адамдармен өзара қарым-қатынастарынан көрініс табады. Он жасқа жеткенде жасөспірімдерде олардың ересектермен, құрдастарымен бала үшін іс жүзіндегі пайдалылығына негізделген қатынастары орнайды, «жақындыққа тереңдемеу» қабілеттілігі, сезімдердің үстірттігі, моральдық арамтамақтық (нұсқау бойынша өмір сүру әдеті), өзінің зияндылығын, қажет еместігін ойлап, күйзелу қалыптасады.

              Балалар үйіндегі балалар еріксізден ересектермен және құрдастарымен тұрақты қарым-қатынаста болатын жағдаят ерекшелігін есепке алатын болсақ, балалардан қарым-қатынас дағдыларын тиімді қалыптастыруды, ұжымдық міндеттерді шеше білуді, қақтығыстардан шығар жолдарды табуды күткендей боламыз. Алайда, балалар үйлері тәрбиеленушілерінің мектеп оқушыларымен

салыстырғанда ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынастағы жанжалдарды шешуде көбінде жолы бола бермейді. Балалар үйінің жасөспірімдерінде өзіндік сананың қалыптасуында да өз ерекшеліктері бар.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Ананьева Г. Где тонко, там и рвется // Социальная защита.-2000. - №5;

2. Андреева А. Дом, где возвращают радость//Социальная защита.- 2000.-№5;

3. Анохина Н. Чтобы мир не казался чужим // Социальная защита.- 1999.-№6;

4. Адлер А. Беспризорные дети // Лишенные родительского попечительства: Хрестоматия. - М.: Просвещение, 1991.

5. Фрейд А. Разлука с матерью. – М.: Просвещение, 1991.

6. Лангмейер И., Матейчек З. Психическая депривация в детском возрасте. - Прага, 1984.

7. Ежов И.В. Особенности личности ребенка, воспитывающегося вне семьи. – Тула: ТОИРО, 1997.

8. Евдокимов Ю.А. Коррекционно-развивающие функции работы по социальной адаптации воспитанников детских домов. – СПб., 1999. – С. 1-40.

9. Психическое развитие воспитанников детского дома / Под ред.

И. В. Дубровиной - М.: Педагогика, 1990.

10. Прихожан А.М. Анализ содержания образа Я в старшем подростковом возрасте у учащихся массовой школы и школы-интерната. - М.: Прогресс, 1982.

11. Прихожан А.М., Толстых Н.Н. Психологическая помощь в воспитании детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей. - М.: Просвещение, 1991.

12. Войтенко Т.П. Дети-сироты как объект социально-психологической работы. – Благовещенск, 2000.

13. Кон И.С. Социологическая психология - Воронеж: Издательство НПО «МОДЭК», 1999.

14. Шипицина Л.М. Психическое развитие детей-сирот. СПб.: Питер, 1996.

15. Петровский А.В. Отчуждение как феномен детско-родительских отношений // Вопросы психологии. -2001. -№ 1.

16. Блонский П.П. Избранные педагогические и психологические сочинения. –М., 1979.

17. Макаренко А.С. Собрание сочинений в 5 томах. - М.: Знание, 1971. 110

18. Сухомлинский В.А. Избранные произведения. – М.: Педагогика, 1983.

19. Дементьева И.Ф. Социально психологические особенности детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей. – М.: Наука, 1991.

20. Топчий М.В. Современные социально-педагогические проблемы воспитания детей в сиротских учреждениях. – СПб., 2003.

21. Харчев А.Г. Воспитание и жизнедеятельность личность. – М.: Наука, 1975.

22. www.detskiedomiki.ru

23. Пуртова О.Н. Педагогические условия личностного самоопреде-

ления беспризорных подростков в специализированном u1091 учреждении: Дис.канд. пед. наук. – Йошкар-Ола, 2007.

24. Юферева Т.И. Особенности формирования психологического пола

у подростков, воспитывающихся в семье и в интернате. - М.: Знание, 1982 [54].

25. Бернс Р. Развитие Я-концепции и воспитание.- М.: Прогресс, 1986.

26.www.bala.kz/Х.С.Серикова Воспитательная среда организации образования для детей, оставшихся без попечения родителей.

27. Серикова Х.С. Воспитательная среда организации образования для детей, оставшихся без попечения родителей.

28. Серикова Х.С. Самопознание - ключ к успеху // Жасstar, 2007. № 1 (11).

29. Мануйлов А.С., Козлов В.В. «Социально-психологическая диагностика» Ярославль 2005.

30. Грановская Р.М. Психологическая защита. М, 2007.

31. Олехнович М., Макарова Т. Мотивационный аудит как технология повышения эффективности управления персоналом // Управление персоналом. – 2006, - № 2.

32. www.consult.ru

33. Васильев Н.Н. Тренинг профессиональных коммуникаций в психологической практике. – СПб.: Речь, 2005.

34. Романенко Н.А. Некоторые теории личности. Схемы и алгоритмы. А. 2004.

35. Вачков И.В. Психология тренинговой работы: Содержательные, организационные и методические аспекты ведения тренинговой группы М.,

2007.

36. Яньшин В.Д. Психосемантика цвета. – СПб., 2008.

37. Лисина М.И. Пути влияния семьи и детского учреждения на становление личности дошкольника. - М.: Педагогика, 1979.

38. Берн Э. Игры, в которые играют люди. М.,1997.

39. Мельник С.Н. Теоретические и методические основы социально-психологического тренинга Владивосток 2004.

5