Психолгия ғылым реттінде құрлу тарихы

     Көшпелі өмір тіршілігі    қара    күшке мығым,  қиыншылыққа төзімді,    құбылмалы    табиғат    жағдайына тез    икемделгіш     болумен бірге,   жан –   жүйесі жағынан да жан–жақты жетілген, кемел адамдарды    қалыптастырды.   Үйдеде,  түзде де бала ес  білгеннен бастап   із    кесіп,    жол   қарап,   жұлдыз  санап өсті.  Олардың   көзі қырағы,    құлағы    сақ,  қияндағыны    шалатын болды.  Аң    аулап, мал   бағып,    күнделікті   кейбең    тіршілікпен    жүрсе    де  жас өскін    ақынның    сөзін,    жыраудың    жырын,   әншінің    әні   мен әуенін қалт    жібермей   тыңдап, ел    аузындағы    ұғымды   мақал   мен    мәтелді, ертек   пен жұмбақты, терме   мен   шежірені    жадында    сақтап,   халық даналығын  өзіне   рухани   азық    етіп   отырды.

     Қоғам өмірінде қазіргі кезде жүріп жатқан  терең  саяси – экономикалық өзгерістер  халқымыздың    баға жетпес    рухани байлықтары:  тілі  мен ділі,    діні   мен   тарихы,   өнері   мен    әдебиеті, табиғи  ортасы,   күн көрісі  мен шаруашылығына     байланысты  небір    асылдарды,  қысқасы,    ұлттың   бүкіл болмыс – бітімін жаңартып,   жаңа    мазмұнмен байытуда.  Әрине еліміз  бен жеріміздің түпкілікті иегері–қазіргі қазақтардың психологиясында   этносқа   ғана    тән    біртұтас    ұлттық ерекшелік бар деп айту  қиын,  өйткені,  қазақ этносының қазіргі бүкіл тыныс – тіршілігінде,  отбасындағы   әдет – ғұрпы   мен    салт – дәстүр,  жөн – жосық, жол – жоралғысында  кең  байтақ өлкемізді    біраздан    бері   мекен етіп    келе   жатқан  басқа этностар  мінездерінің    элементтері    де көрініс беріп    жүр.  Десе  де, бәз біреулер   айтып жүргендей,   біз жылқы   мінезділіктен айрылған,  «қой мінезді»    момын, жуас, намысы    жаншылған   халық  емеспіз.

     Жеріміздің  ұланғайыр    кеңдігімен, мұндағы  табиғат сұлулығының әсерінен    ғасырлар    бойы  қалыптасқан  дархан, жомарттық,    адамға деген мейірімділік  пен   өнерпаздық,  қазақ биосферасының  өзіндік ерекшелігінен    туындаған  асқан қонақжайлылық, жойқын   соғыс   пен   қуғын – сүргінге  ұшырау салдарынан   тірнектеп   жинаған  рухани    мұраны өсер    ұрпаққа жеткізу  ниетінен    қалыптасқан  балажандық,  үнемі мал шаруашылығымен    айналысудан  қанымызға  сіңген    малжандылық, ешуақытта  басқа    жұрттың    жеріне  көз алартпаған бейбітшілік саясат, өзі тиген  дұшпанның    қабырғасын  қақсатқан    көзсіз батырлық,  «мың   өліп,   мың   тірілген»  кездердегі  керемет шыдамдылық пен барға  қанағатшылдық–біздің  ұлттық  мінезіміздің жоталы  бітістері, халқымыздың    ұлттық    мақтанышы./2/ 
 
 
 
 
 

ҚОРЫТЫНДЫ 
 

     Қорта келе психология ғылымының дамуы  ХХ ғ. басында өркендей бастаған ғылым мен өндіріс iрi экономикалық талаптарына орай сана (интроспекттiк) психологиясының дағдарысы қылаң бердi. Интроспекттiк психология практикалық қолданба енгiзулердi қажет еткен капиталист өндiрiс проблемалары алдында өз дəрменсiздiгiн байқатты. Оның субъектив əдiстерi қоғамның объектив қажеттiлiктерiне сай келетiн ұсыныстарға шамасы жетпедi. Осыдан психология зерттеулерiн жаңа, объектив əдiстер тұғырына орнықтыру жолдары iздестiрiле бастады.

     Психология  ғылымының дүниеге келуі 1879 ж. Вундтін  Лейпциг каласында алғашқы эксперементалды  зертхана ұйымдастыруымен сипатталады.Психология ғылымының даму тарихы бірнеше этаптарға бөлінеді :

• Психология жан туралы ғылым.
• Психология сана туралы ғылым.
• Психология жүріс-тұрыс туралы ғылым.
• Психология псхика туралы ғылым.

     Шетелдердегі  психологиялық ағымдыр (мектептер): бихевиоризм, гештальтпасихология, фрейдизм немесе психоанализ, генетикалық психология, гуманистік психология. Қазақстандағы психологиялық ой-пікірлердің дамуы. Әбу Насыр Әл Фараби, А.Құнанбаев, Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин; С.Торайғыровтың ойлары.

     Алғашқы қауымдық қоғамның өзінде психика жөнінде көзқарастар болған. Ерте замандардан бастап адам баласының  назары, ақыл-ойы өзінің  маңындағы дүниенің сырын танып білуімен, өз денесінің құпия сырларын ашып білуге ұмтылған.

     Ерте  заманның философы Демокрит (б.д.д.  5,6 ғасырлар) психиканы, яғни жанды оттың атомдарындай  қозғалмалы қасиет деп санады, сонымен қатар психиканың адам тәнінің қызметі деген бір материалистік түсінікті тудырды. Тәннің өлуімен жан да өледі деген. Сол заманның тағы бір өкілі ғұлама ойшыл Платон (б.д.д. 427-347 жылдар)  жан мәңгілік нәрсе, ол өлмейді деген, ол психикалық  түсіндіруде иделистік бағытты ұстанған.. Ең бірінші жан туралы  жазған Аристотель (б.д.д. 384-422 жылдар) «Трактоз о дүние» бұл еңбек бірінші психологиялық психиологиялық  әдебиет болып саналады.  Шығыстың ұлы ойшылы  әбу-Нәсір әл-Фараби  (870-950 жылдар)  дүние материядан  құралады, ол жойылмайды, бір түрден екінші түрге көшіп, өзгере береді.   

      ҚОЛДАНЫЛҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР  ТІЗІМІ 
 

1. Аймаутов  Ж. Психология. А., 1997.
2. Жарықбаев Қ. Жалпы психология. А., 2001.
3. Крысько В.Г. Социальная психология. М., 2001.
4. Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология. А.,1982.
5. Немов Р.С. Общая психология М.: «Владос», 2001
6. Петровский А.В.,Ярошевский М.Г. Психология (словарь). М.,1990
7. Сабет-Бап-Баба. Жалпы психология. А., 2004.