Географияны оқытудағы жалпы экологиялық білімге жалпы сипаттама

              Орта біліммен қаруландыру қажет. Қазіргі жағдайда өндіріс табиғатқа күшті әсер етуші фактор болып отыр. Осыған орай  табиғатты ұтымды пайдаланудың ғылыммен білімге негізделетінін оқушылардың түсінуі қажет. Өйткені өндірістік іс-әрекеттің нәтижесінде ортада әр түрлі өзгерістердің болуы мүмкін. Сондықтан қоғамның өндіргіш  күштерін ұнамды орналасқан аймақ табиғатының ерекшелігін, оның өндірістік  жүктемеге орнықтылығын  есепке алып қояды.

              Оқушылар табиғи ортаны күтуде, қорғауда орман-тоғай  шаруашылығын, мемлекеттік қорықтарды басқаратын қызметкерлерге көмектеседі, жабайы аңдарды, өсімдіктерді қорғау  жұмысына қатысады.

              Оқушылар ауыл шаруашылық өндірісінің әр алуан жұмыстарына  қатысады. Сондықтан олар жұмыстың түрлеріне байланысты негізгі мәселелермен таныс болуы қажет. Жерді пайдалану негіздерін, топырақты эрозиядан қорғауды игеру, дақылдарды суару мөлшерін, минералдық тыңайтқыштарды, улы химиялық заттарды беру мөлшерінің мерзімін технологиялық талаптарға сәйкес есепке алып отыру. Сонымен, оқушылардың экологиялық білім дұрыс дүние тану көз қарастарын қалыптастыру.      

Қазіргі экологиялық білім берудің креативтік технологиясы

              Қазіргі кезеңде әр түрлі елдер арасында ақыл-ой ресурстарының сапасына деген бәсекелі күрес белең алды. Қоғамымыздың әлеументтік, экономикалық, саяси, мәдени салаларында болып жатқан терең өзгерістер Республика білім беру жүйесіне де ықпал етпей қалады. Оқыту мазмұнын жетілдіруде, мектептегі оқыту ісін оқушылардың жеке ерекшеліктері мен қызығуын ескере отырып ұйымдастыруға жан-жақты мүмкіндік туды.

              Психологиялық - педагогикалық зерттеулер креативтілік ұғымын шығармашылықтың тууы мен қалыптасуына жағдай жасайтын қабілеттер мен ақыл-ой белсенділігінің жоғары деңгейі деп түсінуге негіз болады. Білім берудің креативтік жүйесінің басты мақсаты адамның жасампаздығын «ояту», шығармашылық қуатын арттыру, оны батыл ойлы, өз қабілетіне сенімді, тың идеялар туындатуға білім және оларының табиғатқа зияндсыз болуын ескертетін, шығармашыл өмір салтына құштар етіп тәрбиелеу болып табылады.

              Креативті экологиялық білім беру үрдісіне қойылатын маңызды педагогикалық талап – оның үздіксіздігі, сабақтастығы және оқушыны шығармашылық үрдісті өз бетінше басқаруға, белсенді білім алуға тарту.

              Крекативті экологиялық білім беру үрдісі әр оқушыға әр бір білім сатысында (мектепке дейінгі мекеме, бюастауыш және орта кәсіптік білім, кәсіби жоғары білім, дипломнан кейінгі білім) қазіргі шығармашылық әдіснамасын игеруге мүмкіндік береді, шығармашылықтың және басқа жүйелердің заңдарын табиғатты қорғауға мақсатты түрде пайдалануды үйретеді, ойлау жүйесін қалыптастырады, бастапқы шығармашылық қуатты дамытып қана қоймай, адамның одан әрі өзін-өзі тани, объективті түрде бағалай біліуіне жағдай жасайды. Шығармашылық іс-әрекетке дайындықтың жоғары болуына әрбір жас деңгейімен білімі мөлшеріне үйлестіріліген күрделі де алуан түрлі психологиялық алғышарттар ықпал ететінін тәжрибе көрсетіп отыр.

              Біздіңше, дамыта және проблемалық оқыту (проблемалық, ішінара зерттеушілік, іскерлік ойындар) әдістерін қолдану оқушылардың ойлау белсенділігін арттырумен бірге барынша нәтижесі болып табылады.

              Проблемалық оқыту дегеніміз – оқытушы мен студент немесе оқушылардың бірлесе оқу әрі іздену әрекеті, оның барысында ғылымның соңғы жетістіктерін өз бетінше саралау, түсіну және игеру, бұрыңғы қалыптасқан ұғымдарға қайта баға беру ұштасып жатады. Бұл жерде оқыту мен оқу үрдісінің өзара ықпалы шығармашылық ойды, дербес танымды, білімге тұрақты құлшынысты дамытуға бағытталады.

              Проблемалық оқытудың мақсаты педагогика ғылымы мен практикасының нақты даму жолындағы зерттеуді және шешімін табуды қажет ететін қиындықтар мен қайшылықтарды көрсете білуден тұрады. Оқытушының, мұғалімнің таланты мәселе қоя білуден емес, оны студенттер мен оқушыларға түсіндіріп, шешімін табуға қызықтыра біәлуден де көрінеді. Осы мақсатта мұғалім немесе оқытушы қойылған мәселеге студенттердің білімділігін қажет ететіндей, аздап қиындық тудыратындай, бірақ тұтас алғанда шешімі табылатын материалды таңдап алады.

              Проблемалық оқытудың маңызды элементі проблемалық жағдай тудыру болғандықтан, оның әдіснамасы мен тәсілдеріне назар аудару керек. Қазіргі уақытта экологиялық білім беру дегеніміз – білім беру үрдісінің бөлімі емес, жаңа мәні және мақсаты.

              Экологиялық интеррециялық идеялардың ықпалымен бүгінде білім жүйелерінің, формулалық жүйелердің прадижасы қайта қайта қаралуда, жүйесі экологиялықбілім беру қалыптасуда.

              Экологиялық білім берудің түпкі мақсаты экологиялық мәдениет, ол адам санасының ғылыми, көркем, эститекалық құқықтық эмоциялық салаларының өзара әрекеті.

-         Практикалық жұмысты ұйымдастыру түрлері: үздіксіз экологиялық білім беру жүйесіндегі ұстанымдардың бірі – мекеме қызметін вертикальді жәнегоризантальді үйлестіру. Ол мемлекеттік – мемлекеттік емес, қоғамдық білім беру бағдарламаларын үйлестіруді білдіреді. Ғылыми - әдістемелік, дидактикалық үйлестіруді практикалық жұмысты экологиялық білім беру қауындастығы жүзеге асырады.

-         Практикалық экологиялық қызмет, оқушылардың практикалық білімін дамытудың үлкен мәні бар. Экологиялық зерттеу және мониторинг деп аталатын іс-әрекет түрінің маңызын ерекше атап өту керек. Практикалық экологиялық қызметтің бұл түріне мұғалімдер мен оқушылардың ортақ күш салуы білім берудің деңгйін көтеріп, ынтаны арттырады, білімнің әлеументтік мәні бар мақсат – мүддесін қалыптастырады, оқу орнының жұмысын көкейтесті етеді, азаматтық белсенділікті күшейтеді.

Практикалық экологиялық қызметтің негізгі бағыттары және іс-шаралардың неғұрлым типтік мазмұны.

Оқу мекемелеріндегі экологиялық білім беру оқушылар мен басқа да қатысушылардың практикалық қызметін ұйымдастыру түрлері мен әдістерін зерттейтін практикалық сипатқа ие.

Практикалық экологиялық қызметтің ұйымдастыру түрінде келсек, ол, ең алдымен, үйірмелер, факультативтер, жеке жұмыстар, тақырыптық сынып сағаттары, кеңес беру түрінде сыныптан тыс жұмыстар жүйесінде жүзеге асады.

              Сыныптық, сыныптан тас, танымжорық, семинарлар, байқаулар, ата-аналармен жұмыс, т.б. әдістер қолданылады.

Географияны оқытудағы жалпы экологиялық білімге жалпы сипаттама беру.

              Географиядағы оқыту әдістемесіндегі экологиялық білім беруді жалпы мектептердің әр бір кластарына арналған немесе курстар бойынша жүргізілетін пән кіргізілуі керек. Бұрынғы уақытта жалпы  экологиялық білім көтеріле қоймағаны өздеріңізге мәлім. Ал қазіргі уақытта  яғни бүгінгі таңда нақты және маңызды бөлек пән ретінде немесе пән аралық байланыстар ретінде пайдалану мектептер үшін өте қажетті және керек. Мектеп қабырғасында сыныптарға нақты мысалдар келтіре отырып қарасақ экологиялық білім беру  қазіргі уақытта материал жеткілікті. Яғни мысалы, VI – сыныпқа келетін болсақ В.П.Сухова деген авторы бар кітапты алатын болсақ оның ішіндегі бірнеше бөлімін көрсетейік «Литосфера в жизни человека», «Значение атмосферы в жизни человека», «Значение Мирового океана в жизни людей», «Гидросфера және адам деген тақырыптары орналастырылған әрине қазіргі уақытта осы білімдерімен мұғалімдер жақсылап жұмыс істесе әрине желісін көре алады. Сонымен қоса VII – кластың оқулығынан мысалға мына оқулықты алайық. О.В.Крыловой және Т.П.Геросимова, бұл кітаптағы қорытынды тақырыпшасы былай аталған «Значение природы для жизни и хозяйственной деятельности человека» және «Влияние человека на природу» деген тақырыпшалардан құралған сонымен қоса VIII – кластың оқулығы И.И.Баринов, бұл оқулықта Ресейдің экологиялық ситуацияларын сонымен қоса теңіздердің экологиялық проблемаларын т,б, көптеген түрлерін түсіндіру арқылы оқушыларға жеткізуі тура осындай оқулыққа ұқсас Э.М.Раковский жазған.

              Тағыда бір иысал келтіретін болсақ ХI – кластың екі кітабында экологиялық проблемалар бар аймақты түсіндірген бірақ бұлда нақты ашып айтылмаған немқұрайлы  жанамалап жазған әрине бұндай оқулықты көріп оқыған оқушылар нені түсінетіні белгілі. Осы оқулықтарға ұқсас тағы бір оқулық бар Алексеев В.В. Николин, кітабында ашық – айқын карта, схема түрінде ешқандай материал жоқтың қасы. Сол сияқты Х – клас оқулықтарын ашып қарасақ жоғарыда аталғаннан қарағанда карталары жоқ болсада нақты жеке-жеке бөліп ашып түсіндірген. Әрине  бұл оқулықта жалпы экологиялық білім  жүйелілігі сақталған деп айтуға келеді. Мысалы жалпы бөлімін қарастырған яғни атап айтатын  болсақ қоршаған орта, экологиялық саяхат, экологиялық шығын келтіретін кір өндірістерді, өнеркәсіптерді, ауыл шаруашылығын, транспортты қоршаған ортамен байланысын, сосын аймақтық бөлімдерді, қарастырып көрсеткен олардың қоршаған ортасымен экологиялық проблемаларын көрсеткен. Шетелдік Азия, Еуропа, АҚШ, Оңт. Америка осылардың басты экологиясын қарастырды. Сонымен қоса Ю.Н.Гладкийдің оқулығында басты экологиялық проблемалар көрсеткен әрине бұл оқулықта кішкене болсада нақты және бұл оқулықтағы диограммалармен мысалдар келтірілген. Сол сияқты тағы басқа көптеген оқулықтарда келтіріледі жалпы сипаттамамен айиқанда кейбір оқулықтарды жетіспеушіліктер көрініп жатады. Әрине енді ғана дамып  адамдардың санасына иқалыптаса бастады. Дегенмен мысалы 6 класс оқушыларынан төменгі кластан бастап тәрбиелесе нағыз ғалым сонда шығар еді:

Географияны оқытудағы дүние жүзілік экологиялық проблемаларды мысалдар келтіре  отырып талдау жасау.

              Қоғаммен табиғат қарым – қатынасының дағдарысына тоқталып кететін болсақ онда экологиялық проблема дегеніміз қоғаммен табиғаттың қарым – қатынасының, айналадағы ортаны сақтаудың проблемасы. Мыңдаған жылдар бойында адам өзінің тезхникалық мүмкіндіктерін арттырумен болды, табиғатқа қол сұғып араласуын күшейте берді, табиғатта биологиялық тепе теңдікті сақтау қажет екенін ұмытты, тіпті осы  сөздің өзі соңғы уақытта ғана пайдаланып жүр деген өтірік емес. Айналадағы ортаға түсетін сонсоң ХХ ғасырдың екінші жартысында  ерекше  күрт артты. Қоғам мен табиғат  арасындағы қарым – қатынастарда сапаның күрт көбеюі,  планетаның интенсивті түрде индустриалануы мен урбандауы нәтижесінде шаруашылық сынақ жер – жердің бәрінде экологиялық жүйелердің өздігінен тазарту және қалпына келу қабілетінен асып түсе бастады.  Осының салдарынан биосферадағы заттардың табиғи айналым шеңбері бұзылуы, адамдардың қазіргі және болашақ ұрпақтарының денсаулығы қатерге ұшырады. Қазіргі әлемнің экологиялық проблемасы шиеленіскен, оған қоса сан қырлы проблема. Ол материалдық өндірістің іс жүзінде барлық салаларында (әсіресе ауыл шаруашылығында, химия өнеркәсібінде, қара және түсті металлургия да, атом энергиясында) көрініп отыр, планетаның барлық аймақтарына қатысы бар. Айналадағы ортаның сапасының нашарлауына басты – басты мынадай бағыттары бар екен мысалы біздің айналадағы табиғатты ауру жойлаған ормандардың құртылуы қатерлі шекке жетті, мысалы келтіре  кететін болсақ жыл сайын жер бетінен 11 млн. га тропиктік орман ғайып болады, бұл қалпына келтірілген орман аумағынан 10 – есе артық. Тропик ормандардың дүние, жүзіндегі ең үлкен  екі алқабы – Амозония мен Оңтүстік Шығыс Азиядағы алқаптар – тез құтылып жатыр.Амозонияда ормандар жайысын керек болып жаппай құртылуда, целюлоза – қағаз өндірісінде дамып барады. Оңтүстік Шығыс Азияда бағасы ағаш сүрегі экспорты үшін дайындалады. Осының барлығы бірегей тропиктік ормандар генеқорының жайылуына, ұланғайыр аудандардың су режимінің бұзылуына, олардың планетаның екі өкпесі ретіндегі рөлінің төмендеуіне апарып тірейді.Қоңыржай ендіктердің ормандары да үсті – үстіне азайтылуда. Мұнымен қатарлас шөлге айналу процесі жүріп жатыр. Ол Жылша жыл ауыл шаруашылық өндірісінен 6 млн. гектарға жуық жерді тартып алып отырады. Шөлге айналу процесі Африканың Сахарамен Саванна ішінаралас Сахель елдерінде ерекше қауырт жүру үстінде. Бұл елдерде біріне-бірі жалғасқан 70 – 80 – ші жылдардағы ғұндық құрғақшылдықтар Африканың тропиктер жағдайында топырақ құмарын пайдаланудың қате және экспенсивті әдістерінің салдары болды. Малды көп жаю, сондай – ақ өзі де мардынсыз шығатын өсіидік біткенді отынға деп жинап алудың да зардабы көрінді. Сахель құрғақшылықтары да милиондаған африкандықтардың өмірін жашады.