Есептеуiш техника кабинетiндегi қауiпсiздiк ережесi

Информацияны жазу мүмкіндігі пайда болғаннан бастап, мәлімет  алмасу тек ауызба ауыз айтумен немесе әртүрлі қимылдармен ғана емес, оқу – жазу арқылы беріле бастады

XV ғасырда мәліметті  қағазға басып шығару станогының  пайда болуы кітап шығару ісін  бастап, адамзаттың алтын ойларын  тікелей көпшілікке жеткізу мүмкіндіктерін  бере бастады.

XIX-XX ғасырлардағы телеграфтың, телефонның, радионың шығуы информацияны кез келген қашықтыққа жарық сәулесі арау жылдамдығымен жеткізіге мүмкіндіе берді.

Мәліметтерді іздеу  мен өңдеудің бұрын болмаған жаңа мүмкіндіктерін XX ғасырдың ортасында  шыққан электрондық есептеу машиналары (ЭЕМ, шет елдерде олар компьютер деп аталады) берді. ЭЕМ-дер әуелде есеп-қисап жұмыстарын автоматтандыру үшін шығарылған еді. Кейіннен олардағы мәліметтерді магниттік таспаға жазып, қағазға басып, ЭЕМ экранына шығару қасиеттері бар екені анықталды.

Информацияны біз ауызша немесе жазбаша түрде, қимыл не қозғалыс түрінде бере аламыз. Кез келген мәліметтің мағнасын түсініп, оны басқаларға жеткізіп, соның негізінде белгілі  бір ойға келеміз.

Біз өзімізге қажет мәліметтерді оқулық пен кітаптардан, газет, журналдардан, теледидар хабарлары мен кинофильмдерден алып, керектілерін дәптерге конспект түрінде жазып аламыз. Өндірістегі мәліметтер жиыны сызулар мен текстер түрінде, анықтамалар мен есеп беру, кестелер түріне кездеседі. Ондай мәліметтерді де ЭЕМ арқылы алуға болады.

Информация алу дегеніміз-бізді  коршаған дүниенің құбылыстары мен  объектілерінің қасиеттері, құрылымы  немесе олардың бір-біріне қатысуы  жөнінде нақты мәліметтер мен  деректер алу деген сөз.

Информация істің ақиқаттық  жағдайын толық ашатын болса, оның дәл болғаны. Дәлдігі жоқ информация оны түсінбеушілікке және соған байланысты дұрыс емес шешім қабылдауға әкеліп соқтыруы мүмкін.

Егер информация оны  түсінуге және белгілі бір шешім  қабылдауға жеткілікті болса, онда оның толық болғаны. Информацияныңтолық болмауы ол жөнінде белгілі бір тұжырымға келуге кедергісін тигізіп, кателікке әкелуі мүмкін.

Лекция  №4.

 

Есептеуіш жүйенің  құрамы.

 

Тақырып 4. Есептеуіш  жүйенің құрамы.

4.1 Аппараттық жабдықтар

4.2 Програмалық жабдықтар

4.3 Қолданбалы және жүйелік программалар

Аппараттық  жабдықтар.

ДК әмбебап техникалық жүйе. Оның конфигурациясын қажетінше  өзгертуге болады. Оның негізгі конфигурациясы: жүйелік блок, монитор, клавиатура, маус.

Жүйелік блок негізгі  болып есептеледі. Оның ішіндегі құрылғылар ішкі, ал сырттан қосылған құрылғылар сыртқы деп аталады. Сыртқы қосымша құрылғылар перефириялық деп аталады. 

Дербес компьютердің негізгі құрылғылары:

1. Процессор
2. Жады
3. Енгізу құрылғылары
4. Шығару құрылғылары
5. Байланыс құрылғылары 

 

1. Процессор – барлық есептеулер жүргізетін компьютердің негізгі микросхемасы. Процессор ұяшықтардан тұрады. Онда мәліметтер сақталады және өңделеді. Процессордың ішкі ұяшықтары регистр деп аталады. Процессор жедел жадымен және басқа құрылғылармен бірнеше проводник арқылы байланысқан. Бұл проводниктер шина деп аталады. Олардың 3 түрі бар: 
1. Мәліметтер шинасы– мәліметтерді жедел жады ұяшығынан процессордың регистрлеріне (және керісінше) көшіруге арналған. 
2. Адрестік шина – мәліметтерді көшіргенде жедел жады ұяшығының адресін анықтайды.
3. Коммандалар шинасы. Мәліметтерді өңдеу үшін процессорге коммандалар қажет. Коммандалар жедел жадыдан жіберіледі, бірақ олар мәліметтер сақталған жерден келмейді. Олар программаны сақтайтын жерден жіберіледі. Коммандалар мәліметтер секілді байт түрінде берілген.

Процессордің  негізгі параметрлері:

• Разрядтілігі – 1 такт ішінде өз регистрлерінде қанша байт мәліметтерді өңдей алатынын көрсетеді.
• Процессордің такт жиілігі жоғары болса, ол көп коммандаларды орындайды,  және өнімділігі сонша жоғары болады.
• Кэш жады размері. Кэш жады процессор мен жедел жад арасында дәнекерлік роль атқарады. Процессорге мәліметтер қажет болғанда ол алдымен кэш жадыға сұраныс жібереді. Егер онда керекті мәліметтер болмаса, жедел жадыға сұраныс жібереді. Жедел жадыдан мәліметтерді қабылдағанда процессор  оларды кэш жадыға кіргізеді. 

 

2)  Жады – мәліметтерді, программаларды сақтауға арналған  құрлғы.

Ол Ішкі және Сыртқы болып екіге бөлінеді.

Сыртқы жады – магниттік дискідегі жинақтауыштар - үлкен көлемді мәліметтерді ұзақ уақыт сақтау үшін қажет. Оның 2 түрі бар: қатты диск және иілгіш диск. (Винчестер жүйелік блоктың ішінде орналасқан. Оның сиымдылығы 20-80 Гб, CD дисктің – 600 Мб,  3,5 дюймдік дискетаның – 1,44Мб.)

 

Жедел есте сақтау құрылғысы (ЖЕСҚ) және Тұрақты есте сақтау құрылғысы (ТЕСҚ) компьютердің ішкі жадысын құрайды.

- Компьютердің жедел  жадысында осы мезетте дереу  өңделуге тиіс мәліметтер мен  программалар ғана сақталады.  Жедел жадыдағы ақпарат компьютерді  өшіргеннен кейін жоғалады. Компьютердің  жедел жадының көлемі өскен сайын оның есептеу жылдамдығы да артады. Қазіргі кезде көлемі 256 Мб, 512 Мб болатын жедел жады микросхемаларын көп қолданады.

Физикалық принциптен қарағанда  жедел жады динамикалық (DRAM) және статикалық (SRAM) болып бөлінеді. Динамикалық  жадының микросхемасын к/ң негізгі жедел жады ретінде қолданады, ал статикалық ж/ң микросхемасын көмекші жады (кэш жады) ретінде қолданады.

• Тұрақты жадыдағы мәліметтер өзгертілмейі, оларды тек оқуға болады. Тұрақты ж/қа керекті прогр/р оны шығаратын заводта жазылады. ТЕСҚ-да орналасқан прогр/р комплекті BIOS (енгізу- шығару базалық жүйе) құрайды. Бұл прогр/р пакетінің негізгі   қызметі – к/лік жүйенің құрамын және жұмысын тексеру және пернетақтамен, монитормен, қатты дискпен және дискқозғағышпен әрекетті қамтамасыз ету.
• CMOS жадысы. ЖЕСҚ-дан айырмашылығы к/ді өшіргенде ондағы мәліметтер өшпейді. ТЕСҚ-дан айырмашылығы мәліметтерді, жүйе құрамына қандай құрылғылар кіретініне сәйкес енгізуге, өзгертуге болады. Бұл микросхема энергияны кішкентай аккумулятор батареясынан алып отырады.   CMOS микросх/сы иілгіш және қатты диск, процессо және басқа да аналық платаның құрылғылары туралы мәліметтерді сақтайды. Жүйелік сағат көрсеткіші сонда сақталады.

 

3) Енгізу құрылғылары  – мәліметтерді сыртқы ортадан  комп/ге енгізу үшін қолданады. (Маус, трекбол, пенмаус, джойстик, дигитайзер- графикалық планшет, цифрлік фотокамера, сканер, микрофон, негізгісі  пернетақта.)

 

4) Шығару құрылғылары  – К/ң жұмыс нәтижесін адамға  жеткізеді. (Принтер, колонкалар, негізгісі  монитор.)

Монитор - басты шығару құрылғысы. Оның параметрлері: типі, размері, бейненің регенирациялау жиілілігі, қорғаныс классы.

- Қазір екі типті  монитор кең таралған:

 

 

Программалық  жабдықтар.

Программа – магниттік сақтауышта (дискіде) файл түрінде жазылып сақталып, жұмыс істеуші адамның командасы бойынша компьютер жадына жүктеліп орындалатын машина тіліндегі нұсқаулар жиыны.

Интерфес- программалық жабдық пен жұмыс істейтін адам арасындағы сұхбат жүргізу щарттары мен келісімдер жиыны.

Программалық  жасақтар –информациялық технологиялардың елеулі бір бөлігі. Программасыз кез келген аппаратура жәй элементтер жиыны болады да, ол ешнәрсе істей алмайды.

ЭЕМ программалары екі  топқа бөлінеді:

1. жүйелік программалық жасақтар
2. қолданбалы программалық жасақтар

Жүйелік программаларды да мынадай етіп жіктеуге болады:

3. операциялық жүелер
4. утилиттер

Қолданбалы  программалақ жасақтар – белгілі  бір мамандық салалсында нақты есептер  шығара алатын программалар жиыны. Олар белгілі бір мақсатта пайдаланатын және әмбебаб болып екіге бөлінеді.

Дербес компьютерлердің кең тарауына басты себеп болған олардың алдын ала дайындалған әмбебаб программалық жасақтарының кең таралуы еді, бұл программалар тек бір есепті шығарып қана қоймай белгілі бір мамандық саласында есеп жұмыстарын түгел автоматтандыруды немесе информацияның белгілі бір түрлерін өңдеуді түгел қамти алатын болды.

Әртүрлі информацияларды  өндай алатын әмбебаб программалық жабдықтар мынадай түрлерге жіктеледі:

• текст редакторлары;
• графиклық редакторлар;
• электрондық кестелер;
• оқыту және ойнау программалары
• информациялық жүйелер.

Текстік мәліметтерді теріп, оларды өңдеуге арналған программалар текст редакторлары деп аталады. Кең тараған текст редакторларына: WordPerfect, Microsoft Word, MultiEdit, WordStar, PageMaker жатады.

Графиктік редакторлар  график түрінідегі информацияны дайындау және өндеу үшін қолданылады. Графиктік редакторларға PaintBrush, CorelDraw, Graf-in-the-Box, PC Illustrator.

Электрондық кестелер жүйесінде  миллионнан аса торлар болады, олар пернелер арқылы енгізу немесе формулалар арқылы есептеу нәтижесінде толтырылады.

Оларға Lotus, SuperCalc, QuatroPro, Excel жатады.

Ойын программалары  дербес ЭЕМ дердегі қызғылықты, кез  келген жан әуестенетін топқа  жатады.

Оқыту программалары  оқу-үйрену істерін ұйымдастырады, олардың мектепте не үйде тарихтан, информатикадан т.б. пәндерден сабаққа дайындалау кезінде өте ыңғайлы оқулық.

Дербес компьютердің құрылғысы.

 

Дербес компьютердің құрылғысы.

5.1 Аппараттың конфигурациясы

5.2 Жүйелік блоктың ішкі құрылысы

5.3 Қосымша құрылғылар

5.4  Енгізу құрылысы

5.5 Шығару құрылысы

5.6 Сақтау және мәліметтерді  алмастыру құрылғылары

Дербес ЭЕМ-нің элементтік базасы болатын электрондық компоненттері  информация өңдеудің белгілі бір  функциясын немесе оны есте сақтау ісін атқарады. Мұндай компьютер интегралдық  схемала деп аталады. Интегралдық схема металдан не пластмассадан жасалған қорапқа салынған жартлай өткізгішті кристалдардан тұрады.  Жіңішке жіп секілді арнайы сымдар осы кристалды қораптың шеткі тұяқшалармен жалғастырылады.

ДЭЕМ бірыңғай аппараттық жүйеге біріктірілген  техникалық электрондық құрылғылар жиынынан тұрады. ДЭЕМ құрамына кіретін құрылғыларды олардың функционалдық қызметіне қарай екіге бөлу қалыптасқан, олар: жүйелік блок және перифериялық, яғни шеткері құрылғылар:

Жүйелік блок мыналардан тұрады:

- микропроцессор;

- оперативті (жедел) есте  сақтау құрылғысы

- тұрақты есте сақтау  құрылғысы

• қоректену блогы мен мәлімет енгізу-шығару порттары.

Ал, шеткері құрылғылар құрамы:

• мәлімет енгізу құрылғылары
• мәлімет шығару құрылғылары
• мәлімет жинақтаушылар

ДЭЕМ-нің мүмкін болатын ең минималды құрамына (конфигурациясына) жұйелік блок, бір-бірден енгізу, шығару құрылғылары және бір информация жинақтауыш құрылғы кіреді. ДЭЕМ-дегі шығарылатын есептер түрлеріне қарай оның минималды конфигурациясын қосымша шеткері құрылғыларды қосу арқылы кеңейтуге болады.

Информация мен басқару  командаларын енгізетін негізгі  құрылғылар болып пернелік (клавиатура), тышқан тәрізді тетіе және сканер (із кескіш) есептеледі. Енгізу жұмыстарын алатын осындай құрылғыларға тағы да жарық қаламұштары, жарық сезгіш планшеттер, джостиктер (ұршық тәріздес тетік) және де басқа шығарылатын есепке сәйкес әр түрлі жұмыс атқара алатын құрылғылар жатады. Мсыалы, бұлардың кейбіреулерін жобалау жұмыстарын автоматтандыруда қолдануға болады.

 

Компьютердің  негізгі блоктары.

Әдетте компьютер мынадай бөліктерден (блоктардан) тұрады:

• жүйелік блок (тік немесе жатық қорапқа орналасқан)
• текістік және графикалық информацияны бейнелейтін монитор немесе дисплей
• әртүрлі символдарды компьютерге енгізуге арналған пернелік тақта немесе пернелік
• Компьютердегі ең негізгі құрылғы болып жүйелік блок саналады, оның ішінде ДЭЕМ-нің басты құрылғыларры орналасқан. Жүйелік блок құрамында микропроцессор, жедел жад, тұрақты есте сақтау құрылғысы, қоректену блогы мен енгізу-шығару порттары және дискідегі мәлімет жинақтауыш болады.

Компьютердегі ең негізгі  құрылғы болып жүйелік блок саналады, онын ішінде ДЭЕМ-нің басты құрылғылары  орналасқан. Жүйелік блок құрамында  микропроцессор, жедел жад, тұрақты  есте сақтау құрылғысы, қоректену блогы  мен енгізу –шығару порттары және дискідегі мәлімет жинақтауыш болады.

Бұларға қоса компьютердің жүйелік блогына мынадай құрылғыларды жалғауға болады:

-қағазға текістік  және графиктік мәліметтерді  басып алуға арналған принтер

• қолмен басқарылатын тышқан графиктік тетігі- графиктік курсорды басқаруды жеңілдететін құрылғы
• джостик- компьютерлік ойындарда қолданылатын қолмен басқарылатын тетік
• графиксызғыш немесе плоттер-сызуларды (графиктерді) қағазға басатын құрылғы
• сканер-графиктік немесе текістік мәліметтерді тікелей оқитын құрылғы
• CD-ROM-компакт-дискілерді оқитын құрылғы, ол қозғалатын бейнелерді, текстерді және дыбыстарды шығару үшін пайдаланылады
• Модем- телефон желісі арқылы басқа копьютерлермен мәлімет алмасуға қажет құрылғы
• Стример- мәліметтерді магниттік таспада сақтауға арналған құрылғы
• Желілік адаптер компьютерді жергілікті желіде (торапта) қолдануға мүмкіндік береді