Желілік модель

 

 Микроклиматтың оңтайлы  көрсеткіштері - ол күнделікті 8 сағаттық  жұмыс ауысым уақытында, адамның  терморегуляциялық механизмінің  минималды қысымымен жұмыскерге  жұмыс орнында жалпы және жергілікті  жылулық комфортты қамтамасыз  етеді және оның денсаулығына  ауытқу әкелмей, жұмыс істеу  қабілеттілігін арттырады.

 

Микроклиматтың оңтайлы  көрсеткіштері операторлық жұмыс  бөлмелерді (конструкторлық бюро, технологиялық  процестерді басқару бөлмелері, компьютерлік залдар және т.б.) қамтамасыз ету керек.

 

Микроклимат параметрлерін  нормалап реттеу орындалатын жұмыстың категориясына байланысты болады. Адам ағзасының энергетикалық шығындарына  байланысты жұмыстың үш категориясы  бар.

 

Опреаторлардың жұмысы 1а  – категориясына жатқызылып, физикалық  тұрғыдан жеңіл жұмыс деп саналады – отырып жұмыс істеу күйінде  орындалғандықтан физикалық іс қимылды  талап етпейді. Берілген жұмыс категориясы үшін микроклимат параметрлерінің оптимальды және рұқсат етілген көрсеткіштері (суық және жылы маусымда) төмендегі 4.1 кестеде келтірілген.

4.1 – кесте

 

Микроклиматтың оптимальды және рұқсат етілген параметрлері

 

Нормалар 

Оптимальды 

Рұқсат етілген

 

Жұмыс істеу периоды 

Температура (ауа),  0С 

Салыст. ылғалдылығы, % 

Ауа ағыны қозғалыс жылд., м/с, артық емес 

Температура (ауа), 0С 

Салыст. ылғалдылығы, %, артық  емес 

Ауа ағыны қозғалыс жылд., м/с, артық емес

 

Суық 

22-24 

30-60 

0,1 

21-25 

80 

0,1

 

Жылы 

23-25 

40-60 

0,1 

22-28 

75 

0,1-0,2

 

 

 

Шу деп газ тәрізді, сұйық және қатты ортада механикалық  тербеліс әсерінен пайда болатын, жиілігі  және интенсивтілігі әр түрлі дыбыс  жиынтығы. Күнделікті өмірде шу деп  кез келген дыбыстық кедергі келтіретін дыбысты айтады.

 

 Дыбыстық толқындар  күш түсу әсерінен ортаның  стационарлы күйінің бұзылғанынан  пайда болады. Бұл жағдайда ортаның  бөлшектері тепе-теңдік күйіне қарай тербеле бастайды. Дыбыстық толқындар дыбыстық өріс кеңістігінде таралады.

 

 Мекеме мен өндіріс  орынарында шу көздері ретінде  құрал-жабдықтар, бұйымдар, эксплуатациядағы  машиналар, технологиялық процестер  және тағы басқалары қарастырылады. 

 

 Қаладағы шу көздері:  автомобиль және теміржол транспорт  ағыны; өндірістік мекемелер;  әуежайлар; ашық спорт және  ойын алаңдары; мекеменің жүктеу-түсіру  жұмыстарының алаңы; коммуналды-тұрмыстық  жабдықтары; құрылыста, қалалық жерлерді  жинауда қолданылатын механизмдер,  машиналар және т.б. Шу жалпы  биологиялық тоздырушы фактор  болып табылады. Ол адамның жүйке-жүйесіне  әсер ету арқылы адамның барлық  ағзасына әсері етеді. Шу бас  ауруын тудырады, қан қысымын  көтереді, көз қырағылығын, есте  сақтау қабілетін, психикалық  реакцияны төмендетеді, жүйке-жүйесінің  бұзылуына әкеп соқтырады, жұмыс  істеу қабілетін және еңбек  өнімділігін төмендетеді. Интенсивті  шу жүрек-қантамыр жүйесінің өзгеруіне,  есту органдарының ауруына әкеп  соғады.

 

 Шуды азайту үшін  келесі шараларды іске асырғаны  жөн: шу көзіндегі шуды азайту; таралу бағытын өзгерту; мекеменің  рационалды жоспарлануы; мекемені  акустикалық жөндеу; шуды таралу  жолында азайту.

 

Операторлар бөлмесі шу деңгейі  жоғары жұмыс орныдарына жатпайды. Мұнда 60 дБ артық болмайтын шудың  жалпы қуаты ғана реттеліп отырылу  тиіс.

 

Кернеуі 6 кВ артық болатын  жоғары және аса жоғары жиілік аралығында жұмыс істейтін электровакуумдық приборлар  «жұмсақ» рентген әсерінің көзі болып  табылады. Ал кернеу шамасы 15 кВ болған жағдайда рентген сәулеленуі шыны электровакуумдық балонның сыртына шығып кетеді де өндіріс бөлмесінің ортасында таралады. Сол себептен электровакуумдық қондырғының  кернеуі 15 кВ (тұрақты немесе импульсті) асатын болса, онда жұмыскерлерді рентген  сәулеленуінен сақтандыру шараларын  қолдану керек болады.

 

Компьютер мониторларының электрондық  түтікшелеріне 26 кВ кернеу шамасы түсірілгендіктен, олар «жұмсақ» рентген сәулелену  көзі болып табылады.

 

Қызмет көрсету персоналын рентген сәулеленуі әсерінен қорғаныс құрылғылары арқылы адамның бір  аптада қабылдайтын рентген сәулеленуінің  дозасы 100 миллирентгеннен (мр) аспауын  қамтамасыз етеді.

 

Дербес компьютерде жұмыс  істеу кезінде операторды монитор  зиянды сәулеленуінен сақтау үшін қорғаныш экрандарын қолданады.

 

Сонымен қатар, көршілес компьютерінің  сәулеленуінен қорғану үшін екі  компьютер арасындағы қашықтық 2 метрден  аз болмау керек.

 

Оператордың автоматтандырылған жұмыс орнында жалпы жағдайда келесі жабдықтар қолданылады:

 

жеке қолданыстағы ақпаратты  бейнелеу құралдары (бейнелеу блоктары, сигнализация құрылғылары және т. с. с.);

 

ақпаратты басқару мен  енгізу құралдары (дисплей пульті, басқару  клавиатурасы, басқарудың жеке органдары  және т. с. с.);

 

ақпаратты тасымалдау және байланыс құрылғылары (телеграф модемдері  мен телефон аппараттары);

 

құжаттармен жұмыс істеу  және ақпаратты сақтау құралдары (қағазға  басып шығару, ақпаратты магниттік  әдіспен жазу және т. с. с.);

 

қосымша көмекші құралдар (оргтехника жабдықтары, ақпаратты  сақтау қоймалары, жұмыс орнын жарықпен жергілікті қамтамасыз ету құралдары).

 

Оператордың автоматтандырылған жұмыс орнында қолданылатын техникалық жабдықтар адамның антропометриялық және психофизикалық сипаттамаларымен ұйқасымды болу керек.

 

Оператордың жұмыс орнын  ұйымдастыру барысында операторлардың тәжірибесін, профессионалдық дайындық деңгейі мен жеке индивидуал қасиеттерін  анықтайтын факторлардан басқа адамның  психофизиологиялық мүмкіндіктеріне  ақпаратты енгізу, бейнелеу әдістеріне сәйкестігін сипаттайтын факторларды  ескеру қажет.

 

Автоматтандыру жағдайында оператор жұмысын техникалық жабдықтармен өзара әсерлесуі процедураларын оптимизациялау кезінде Бұл факторлар  оператордың жеке-индивидуал ерекшеліктерінің ауытқуларына сезімтал болып келеді.

 

Оператор жұмыс бөлмесінде орналасқан жиһаз жоспарланатын  жұмыс операцияларын орындау  үшін ыңғайлы болу керек. Жұмыс жиһазының (үстел, орындық) конструкциясы еңбек  өнімділігін артуына әсерін тигізіп, жұмыс істеуіне қолайлы жағдай туғызады. Жұмыс жиһазы адамның антропометриялық ерекшеліктері мен техникалық, эстетикалық, экономикалық факторларды ескеріле жасалады.

 

Жұмыс жиһазының комплектісінде өндіріс орындығының конструкциясы  маңызды роль атқару себебі жұмыскердің  өндіріс орнында еңбек ету  барысындағы отырысына әсер етуінде: оператор өз жұмысын ыңғайлы отырып орындаған кезде оның шаршауы  мен энергия жұмсауы да төмен  болады. Жұмыс орындығының өлшемдері  адамнның антропометриялық сипаттамаларына  сай болып, қозғалмалы болғаны дұрыс  болады. Арқаны тірейтін бөлігі мен  биіктігі реттелетін орындықтар ең қолайлы  деп саналады. Орындықтың биіктігін  өзгерте отырып жұмыскердің индивидуал ерекшеліктері мен орындалатын  іс әрекеттеріне жауап беруге болады.

 

Енді жұмыс үстеліне қойылатын  талаптарды атап өтейік. Үстел бетінің  биіктігі жұмысты орынлаған кезде  адам шынтағының деңгейімен сәйкес келу тиіс. Үстел биіктігін таңдаған кезде  адам өз жұмысын не отырып, не тұрып  орындау ерекшелігіне назар аудару керек. Үстел биіктігі адамға келмейтін  болса оның жұмыс қабілеті төмендеу мүмкін. Адамның аяқ буындары тарылып  орналасуы оның мазастануына әкеліп соқтырады. Үстелдің минимал жұмыс  істеу биіктігі 725 миллиметрден төмен  болмау керек. Тәжірибелік мәліметтерге қарағанда орташа бойлы жұмыскердің  жұмыс орнындағы үстелінің биіктігі 800 мм болу керек. Ал жұмыскер бойы берілген стандарттан өзгеше болса, орындықтың биіктігін өңделетін объектісі  мен адам көзінің арасындағы қашықтық шамамен 450 мм болатындай етіп реттеп отыруға  болады.

 

Оператордың жұмыс зонасындағы  техникалық құралдары мен жұмыс  орындығының орналасуы техникалық диагностика мен профилактикалық  тексеруге арналған, жұмыс орнында  еркін орын ауыстыруына мүмкіндік  беріп, демалуына жағдай туғызатын  аппаратураның негізгі функционалдық  блоктары мен бөліктеріне қолма  қол жеткізе алатындай болу керек. Сонымен қатар, объектілердің жұмыс  орнында жалпы орналастырылуы компактілік, техникалық, эстетикалық талаптарға жауап беру тиіс.

 

Ақпаратты бейнелеу құрылғысы. Оператордың жұмыс орны ақпараттық аймақ (ақпаратты бейнелеу құралдары  орналасқан аумақ) пен моторлы аймақты (басқару органдары орналасқан аумақ) қамтиды.

 

Көзбен бақылау зонасының  ақпараттық аймағында үш зонаны ажыратады (4.1-сурет).