Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тіліне берілуінің трансформациялық модельдері

4.     Ағылшын және қазақ тілдері екі түрлі тілдік топқа жататындықтан, ондағы біріккен сөздердің сыртқы формаларында да, компоненттік ерекшеліктерінде де елеулі айырмашылықтар болады.

5.     Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің қазақ тіліндегі баламаларын қарастыруда тілдің мазмұн мен мазмұнды жеткізу өрістері, синонимдес баламаларды өзара салыстыра отыру, басқа да синонимдік құралдарды кеңінен пайдаланудың маңызы зор.

6.     Аударманы лингвистикалық тұрғыдан қарастыру бағыты аударма жасалатын екі тілді жүйелі түрде салыстыруды-салғастыруды көздейді. Аударма барысында салыстырылған тілдердің бірінде грамматикалық тұрғыдан бейнеленген мағыналар басқа тілде лексикалық және басқа құралдардың көмегімен бейнеленуі мүмкін.

7.     Қазақ тілінде әрбір сөз табының күрделі түрлері біріккен, қосарланған, тіркескен немесе қысқартылып алынған формалары арнайы тексерілсе, ағылшын тілінде күрделі сөздер (compound words немсе compounds) деген атаумен сыңарлары бірге жазылатын күрделі сөздер де, бөлек жазылатын күрделі сөздер де, дефис арқылы жазылатын күрделі сөздер де, and, to, in және т.б. жалғаулықтар арқылы жасалған күрделі сөздер де атала береді.

8.     Ағылшын және қазақ тіліндегі күрделі сөздерді сөзжасамдық тәсілдерге, сыртқы тұлғасына, белгілі бір сөз табына қатысы, мағыналық сипаты мен олардың біртұтас мағыналарына, құрамдас сыңарларының тұлғалық, формалық сипатына, жазылу сипатына, екпіннің рөліне, белгілі бір сөйлем құрамындағы синтаксистік қызметіне байланысты қарастырған дұрыс.

9.     Ағылшын тіліндегі күрделі сөздің құрылымдық бірігуі екпіннің бір болуына; бірге немесе дефис арқылы жазылуына; семантикалық тұтастығына; морфологиялық және синтаксистік функцияларының бір болуына байланысты болады.

      10 Ағылшын тіліндегі біріккен сөздерді арнайы зерттеудің арқауы етудің маңыздылығы олардың трансформациялық модельдерін жасаудың маңыздылығымен де шарттасады.

      11 Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің трансформациялық модельдерін жасағанда, олардың бойындағы ерекшеліктері барынша толық ескеріледі.

      12 Біріккен сөздердің компоненттерінің белгілі бір сөз таптарына қатысты болуы да олардың аударылатын тілдегі баламасын табу үшін көмек бере алады.

      13 Ағылшын тіл білімінің танымдық бағытын зерделеу, оның себеп-салдарын айғақтау, ғылыми-теориялық ұстанымдары мен ұғымдық бірліктерін жүйелеу әрі когнитивтік парадигма негіздерін анықтау  өзекті тілдік мәселелер ретінде күн тәртібіне еніп келеді.

       14  Қазіргі уақытта аударма теориясында бірнеше үлгі (модель) жасалған. Соның ішінде жағдаяттылық, трансформациялық және семантикалық трансформациялар кеңінен таралған.

       15 Ағылшын тілінде де, қазақ тілінде де біріккен сөздердің мағынасы үнемі компоненттерінің мағыналарына қарай анықтала бермейді.

      16 Аударма трансформациясында орын алмастыру, сөз қосу, ауыстыру, түсіріп тастау (опущения), яғни бір компонентін түсіру және т.б. әдістері бар. Белгілі бір шығарманы аударуда бірнеше тәсіл қатар қолданыла береді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

     1 Алдашева А.М. Аударматану: лингвистикалық және лингвомәдени мәселелері. – Алматы: Арыс, 1999. – 215 б.

    2 Бархударов Л.С. Уровни языковой иерархий и перевод. Тетради переводчика. – М., 1969. – 112 c.

    3 Федоров А.В. Основы общей теории перевода. – М.: Высшая школа, 1983. – 303 с.

    4 Бреус Е.В. Основы теорий и практики перевода с русского на английский язык: учеб. пос. – М.: Изд УРАО, 2006. – 208 с.

    5 Комиссаров В.Н. Слово о переводе: очерки лингвистических учений о переводе.  – М.: Международные отношения, 1973. – 214 с.

    6  Гарбовский И.Н. Теория перевода. – М.: Изд. МУ, 2004. – 544 с.

    7  Федоров А.В. Введение в  теорию перевода. – М., 1953. – 336 с.

    8  Попович А. Проблемы художественного перевода. – М.: Высшая школа, 1980. – 199 с.

    9  Мешков О.Д. Словообразование современного английского языка. – М.: Наука, 1976. – 245 с.

  10 Смирницкий А.И. Лексикология английского языка / Изд. Литературы на иностранных языках. Второе издание. – М., 1956. – 260 с.

  11 Agatha Christie  Selected stories. – M.: Progress  Publishers, 1976. –

334 p.

  12 Ахметов Ә. Ғайып болған миллион / Кристи Агата. Әңгімелер. – Алматы: Жалын, 2003. – 160 б.

  13 Миньяр-Белоручев Р.К. Общая теория перевода и устный перевод – М.: Воениздательство, 1980. – 237 с.

   14  Швейцер А.Д. Перевод и лингвистика. – М.: Воениздательство, 1973.

– 280 c.

   15  Ермагамбетова А.С. Сущность и значения национальных слов-реалий в языке художественного произведения и способы их перевода: дисс. ... канд. фил. наук. – Алматы, 1972. – 185 c.

   16 Бархударов Л.С.  Язык и перевод. – М.: Международные отношения, 1975. – 240 с.

Диссертация тақырыбы бойынша жарияланған мақалалар тізімі:

      1. Ағылшын тіліндегі біріккен зат есімдердің сөз түрлендіру тәсілімен трансформациялануы // “Оқыту үдерісіндегі инновациялық технологияларды қолдану мәселелері” атты халықаралық ғылыми-практикалық конф. матер. – Шымкент, 2009. – Т. 2. – Б. 140-144.

      2. Ағылшын тіліндегі біріккен сөздердің түсіндірме түріндегі аударма тәсілімен трансформациялануы // ҚР Ұлттық Ғылым Академиясының Хабарлары. Филология сериясы, 2010. – №1(79). – Б. 94-97.

      3. Қазіргі ағылшын тіліндегі күрделі зат есімдер туралы // А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Хабаршысы. – 2009. – №2. – Б. 102-105.

      4. Ағылшын тіліндегі мәтіндерді қазақ тіліне аударудың кейбір трансформациялық модельдері // “Қазақ мемлекеттілігі және түркі әлемінің тарихи-мәдени құндылықтары” халықаралық ғылыми-тәжірибелік конф. матер. – 2009. – Т. 3. – Б. 133-137.

      5. Ағылшын тіліндегі біріккен зат есімдерді қазақ тіліне аудару барысында сөзбе-сөз аударма тәсілін қолдану туралы // Қазақстанның ғылыми әлемі. – 2009. – №3(27). – Б.16-19.

     6. Қазақ-ағылшын тілдеріндегі біріккен сөздер құрамының мағыналық сипаты туралы // “М.О. Әуезов және қазақтанудың өзекті мәселелері” атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конф. матер. – Шымкент. – №1. – 77-79 бб.

     7. Қазақ-ағылшын тілдерін салғастыра зерттеу мәселесіне // Қазақстанның ғылыми әлемі. – 2009. – №1. – Б. 96-99.

    8. Ағылшын тіліндегі кейбір біріккен сөздердің трансформациялық моделі туралы // Түркологиялық жинақ. – Бішкек, 2008. – №1. – Б. 207-211.

    9. Қазақ-ағылшын тілдеріндегі күрделі сөздер компоненттерінің өзара байланысу жайы туралы // Тілтаным. Алматы, 2009. – №1. – Б. 72-76.

.

РЕЗЮМЕ

Ереханова Фатима Турехановна

Трансформационные модели перевода сложных слов английского языка

на казахский язык

Диссертация на соискание ученой степени кандидата фиологических наук

по специальости 10.02.20-сравнительно-историческое, типологическое и сопоставительное языкознание

        Актуальность исследования. Продуктивность сложных слов  в  английском языке требует  исследования способов их передачи на казахский язык  как язык  совсем иной типологии. Трудность перевода сложных слов английского языка на казахский язык  определяется типологической разнородностью  структурных, морфологических, семантических, а также лингвокультурологических особенностей   образования сложных слов, их функционированием  в различных стилях данных языков.

Объект исследования – сложные слова английского языка и их переводы на казахский язык.

    Предмет исследования – способы образования  сложных слов, словообразовательные модели, типы  структурно-семантических  отношений  между компонентами сложных слов  английского языка, а также их соответствий в казахском  языке.

   Цель исследования - описание словообразовательной структуры и семантики сложных слов английского языкa,  анализ их соответствий  в  казахском языке, а также установление моделей  перевода  этих слов и определение  факторов, которые влияют на  процесс и результат  перевода.

   Задачи исследования:

- определить основные  структурно- семантические модели  сложных слов  английского языка;

    - выявить типологические особенности словообразовательных моделей сложных слов в английском и казахском языках;

    - проанализировать  семантику  сложных слов, образованных по разным моделям в  английском и казахском языках  ;

    - выявить типы соответствий сложных слов в сопоставляемых языках с позиции их адекватности;

    - исследовать факторы, влияющие на выбор того или иного  способа перевода  в конкретных случаях и выявить общие тенденции процесса перевода;

    - разработать трансформационные модели перевода сложных слов английского языка на казахский язык.

Методы исследования сравнительно-сопоставительный, трансформационый, описательный сопоставительно-типологический метод, метод семного анализа, дистрибутивный метод

    Научная новизна работы.  В работе впервые проведен сопоставительно-типологический анализ структуры и семантики сложных слов в английском и казахском языках; дан анализ факторов выбора того или иного способа перевода английских сложных слов на казахский язык; подтверждена возможность внутренней трансформации сложных слов английского языка на казахский язык с позиций когнитивной лингвистики; произведена  семантическая классификация сложных слов, изучены в  лингвоэтнокультурологическом аспекте  английские и казахские соответствия сложных слов, представляющих модель «имя существительное+имя существительное»; определены сходство и различие в принципах изучения  сложных слов в английском и казахском языках; на основе сопоставления сложных слов в английском и казахском языках выявлены  типологические особенности их смысловой структуры и механизм функционирования, которые оставались невыявленными при изучении каждого из этих языков в отдельности.

       Результаты исследования

       - выявлены сходство и различие  структурной организации сложных слов в сопоставляемых языках;

       - разработаны модели трансформации сложных слов английского языка на казахский язык;

- установлена взаимозависимость семантики первого и второго компонентов  сложных слов в английском и казахском языках;

- определены типы  семантических соответствий сложных слов в английском и казахском языках;

- установлены факторы, влияющие на выбор того или иного  способа перевода  в конкретных случаях и выявлены общие тенденции процесса перевода;

- составлен список сложных слов английского языка с переводом на казахский язык.

      Научно-теоретическая  значимость исследования. Работа вносит определенный вклад в разработку основных положений теории перевода, указывает не только на  структурно-семантические  особенности  сложных слов,  но также предлагает варианты достижения переводческой эквивалентности. Научные результаты и выводы, полученные в работе,  способствуют развитию  переводоведения, этнолингвокультурологии, теории казахского и английского языкознания.

Практическая значимость  исследования  заключается в возможности использования его  результатов  в учебном процессе: разработке курсов лекций и практических занятий по лексикологии, словообразованию, сопоставительной типологии германских языков и теории перевода, в составлении англо-казахского словаря сложных слов.

Перспективы исследования. Исследование  проблем словообразования в английском и казахском языках в типологическом аспекте  в связи с развитием теории переводоведения в казахской лингвистике.

Структура  диссертации. Работа  состоит из введения, двух разделов, приложения, заключения и списка использованной литературы.

SUMMARY

of the thesis submitted to confer the scholarly degree

“Candidate of Philological Sciences”

Specialization 10.02.20-comparative and historic, typological and

contrastive linguistics

Yerekhanova Fatima Turekhanovna

Transformational models in translating English compound words into Kazakh

The topicality of the research. Typology of English and Kazakh word-formation systems differs greatly. It reveals first of all in word-formation as one of the leading ways in English word-formation.

Productivity of English compound words demands investigating the ways of their translation into Kazakh as that of other typology. The difficulty in rendering English compound words into Kazakh is defined by typological heterogeneity in structural, morphological, semantic, also lingua-cultural peculiarities of building compound words, their functioning in various styles of the given languages.

The issue on the nature of correlation between components of compound words remains open: sensual relations, semantic relations, structural-semantic relations, syntactic relations.

The object of the research is English compound words and their translations into Kazakh.

The subject of the research is ways of building compound words, word-formation models, types of structural-semantic relations between components in English compound words, also their correspondences in Kazakh.

              The aim of the research is to describe word-formation structure and semantics of English compounds, analysis of their correspondences in Kazakh, also to establish translation models of these words and to define factors influencing the process and the result of translation.

The objectives of the research:

1.      To define main structural-semantic models of English compound words;

2.      To reveal typological peculiarities of word-formation models in English and Kazakh compound words;

3.      To analyze semantics of compounds that are built according to different models in English and Kazakh;

4.      To reveal correspondences types of compound words in the contrasting languages from the viewpoint of their adequacy;