БАҚ өкілдері

қоғамның өзара қарым-қатынасы, екеуінің өзара әрекеті, саяси-мәдени және

ұлттық-мемлекеттік жүйедегі негізгі қағидалық қызметтері қарастырылады.

Мекеменің, ұйымның және ... ... ... ... ... ... ... олардың қызметтері әртүрлі болып келеді,

екінші жағынан алғанда кез ... ... ұйым ... ... бақылайды, ал үшінші жағынан бұл ... ... ... және ... ... ... ... табылады.

«Теледидар және басқа да бұқаралық ... ... ... ... ... соның саяси, әлеуметтік, экономикалық мүдделеріне қызмет

етеді. Мұндай қызмет ету болған жерде Үкіметтің ашық түрде ... ... және ... да ... ... арқылы) заңды деп

саналады, экономикалық (коммерциялық) механизмдері болған кезде орын

алады. Бірақ, ... ... бір ... ... бақылауында

болғанымен, теледидар әлеуметтік бақылауды өзі атқарады. Яғни ... әсер ... ... ... ... ... бірдей идеяларды

қалыптастырып, мінез-құлық үлгісі ретінде болады»-дейді, У.Шрами[4].

Бүгінде отандық теледидардың негізгі болмысы және ... ... ... ... теледидарға қарағанда американдық

теледидарға ұқсап барады, немесе ... ... ... ... ... тұжырымдары және ... ... ... ... ... өте зор, ... теледидар қоғамдық сананы қалыптастырады.

Бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамға деген тиімді ... ... 50-60 ... ... ... Коммуникативистиканың

негізін салушылардың бірі У.Шрами өзінің трактатында коммуникацияның

тиімді ... екі ... ... ... ... ... ... ақпараттық жүйенің рөліне, олардың қайнар көзі ретінде

әлеуметтік өзгеріс ... ... ... ... ... қалуға

қалайда шешімімен әсер ету»-дейді[5].

Бұған мысал ретінде Дж.Оруэллдің 1984 ... ... ... ... Бұл пікірге қарама-қайшы пікірмен П.Лазерефельд және

Р.Мертонның тұжырымдамалары бойынша, олар бұқаралық ... ... ... ... ету ... ... ... олардың арандатуға

болған мүмкіндіктеріне қарсы келеді, бірақ аса көп ауқымдағы ақпараттарды

«әлеуметтік есіріткі-деп ... ... ... белсенділігі

төмендеп, жалығып кетеді»-дейді[6].

«Жаппай жалпы коммуникация, атақты ойлар және әлеуметтік ... ... ... ... ... ... үлкен бизнес демеп тұрады айналымдағы ... ... ... олар ... ... сақтау үшін өз

жарнамаларын көрермен алдына шығарады. ... ... ... бұл қаражат

кейде қабілетсіздеу болады, қоғамдық құрылымға «цементтегендей әсер» кері

әсер етеді[7].

Гербнер Шиллер мынадай еңбектердің авторы: «Массовые ... и ... ... (1973 жылы ... ... массовый

информации и культурное господство» (1976 жылы шыққан). Американдық

бұқаралық ақпарат құралдары ... ... ... әсер ... ... ... ... Г.Шиллер Американың бұқаралық ақпарат

құралдрының мазмұнын және нысанын анықтаған, сол бойынша аңыздарды және

оларды көрсету құралын ... ... ... ... ... ... ғалымдары «жағдаят» атты тұжырым жасады, сол

тұжырымы бойынша теледидардың жүйелік болмысын ашу, ... ... ... сақтай отырып зерттеу. Аннэнбер коммуникациялық

мектебі Пенсильвания университеті тарапынан 1959 жылы құрылған, ... - ... ... ... Джарддока Гербнердің

басшылығымен бұқаралық ақпарат құралдарын зерттеу ... ... база ... ... ... беру ... ... «Мәжбүрлеу

тәсілі және мәдени индикатор» атты ... ... ... ... ... мәдени қаруы»-деп 1976 жылы

Гербнер мен Гросс жазды- «бұл бекітілген ... ... ... ... ... ... мен ... кеңейтіп

күшейтеді және өзгертеді немесе жояды. ... ... ... – бұл ... ... ... және тарату»[9].

«Жағдаят» тұжырымдамасы бойынша Дж.Оуриэлл, У.Шрами теледидардан

берілетін ақпараттардың ақиқатқа ... ... ... бұқаралық ақпарат құралдарының қызметтерінің ... ... ... П.Лазарфэльд және Р.Мертон зерттеп талдау

жасады. Американдық әлеуметтанушылар мен ... ... ... ақпарат құралдарының қоғамдағы қызметтерінің

өзара қатынастарын және олардың шығу ... ... ... ... Хэд ... ... жүйесіне салыстырмалы зерттеулер

жүргізіп, радио-теле трансляция мәселелеріне типтік зерттеулер жасап,

өзінің ... ... ... ... ... атты кітабында

қарастырды (1986 жылы). Синди Хэд бұқаралық ақпарат құралдарының

қоғамдағы меншіктік ... үшке ... ... ... құралдарының жекеменшікке, меншік нысандарын жекелеу

арқылы зерттеу жүргізді;

2. Мемлекеттік меншіктегі бұқаралық ақпарат құралдарындағы жағдайға

зерттеу жүргізді;

3. ... ... ... ақпарат құралдары жайлы зерттеу жүргізді.

Сонымен қатар, Синди Хэд бұқаралық ақпарат құралдарын былайша жіктеді:

«Мемлекеттік бұқаралық ... ... – ... ... деп бөлді. Америка қоғамында теледидар көрермендерге

әмбебаптылығымен ... ... ... тартымдылығына қарай бағаланады. Нарықтық ақпараттық жүйеде

көрсетілімдер көрсете білсе, бәсеке де ... ... ... ... нұсқада болған елдерде телеарналардың ... ... ... ... нәтижесінде кадрлар бөлімін

толықтырып, құрылғыларын жаңартып ... ... ... ... яғни ... жүйе ... ... нарықтық экономикада

болуы қажет және тұтынушылар талаптарын қанағаттандыруы қажет»[10].

Аннэнбер мектебінің ғалымдары ... ... ... ... ... ... жайлы жүргізген зерттеулерін былайша

қорытындылайды:

«Теледидар - орталықтың (биліктің) идеологиясынан ... ... ... өмір ... ... индивидтің өзі жасаған

бейнесін (образын) қабылдауға әрекет етеді»[11].

Бұрынғы кездері теледидар және басқа да бұқаралық ... ... ... ... ... мифологиялық (аңыз) ертегі, фольклор,

дін атқарып келген болатын, яғни әртүрлі ырымдарды (ритуал) орындау арқылы

әлеуметтік бақылау ... мен ... ... ... ... да ... аңыздық әлемге индивид таңдау ... ... ... іріктегенде көбінесе абыройы асқақтаған тұлғалар

көрсетілген, ал орташа жұмысшылар бірен-саран ... ... ... ... ... ... ... болған.

Теледидарды көретін Америка халқының орта ... тобы ғана ... ... ... арасында немесе оппозиция мен биліктің көбіне

тұрақтылықты қалыптастыруға тырысқан. Дегенмен, олигархтардың телеарналары

өз ... үшін ... ... ... ... ... ... еркектердің басым бөлігін батыр, атақты бай, етіп ... ... ал ... үй ... ... ғана көрсететін болған.

Теледидардан қылмыстық статистиканың біраз сандарын

көрермендерге ұсынып, зерттеулер бойынша ат шулы ... ... ... жасы 30-40 жас ... ... болған. Телеарналар

тергеу және қайта тергеу процесін, тұтқындауды көрсетіп отырған. Дегенмен,

теледидар әлемінде қылмыскерлер ... ... ... ... ... шын ... болса дәл олай болмайды, өйткені шын өмірде қылмысты

ашу, әділ сот құрып соттау оңай ... ... ... ... ... ... Дюркгейм бұқаралық ақпарат

құралдарында көрсетілетін жазалау ... ... ... ... ... бері ... бейімделіп, бақылау қызметін меңгерді. Бұрынғы

заманда қоғам ... ... ... ... бойынша, ырымдарға сүйене

отырып атқарылған, оның жеке ... ... және ... ... ... бұқара халықтың қылмыскерді жазалауы моральдық ... ... ал ... ... нормаларды сақтаса, ол

қоғам үшін тиімді болады. Бұрынғы кездері қоғам әдет-ғұрып арқылы, ... ... ... ... ал ... ... ... реттелуде? Бұл өте

күрделі сұраққа мен ... ... ... ... ... ... жауап

беремін, яғни қоғам бюрократияланып, рационалды болғандықтан, билік пен

бұқаралық ақпрат құралдары тағы да басқа да әлеуметтік ... ... ... өз ойын білдірген Э.Дюркгейм[13].

Тағы бір жерде: «Кейде телеарналар арқылы көрсетілген жазалау процесі

әділ ... деп ... шын ... әділ сот ... ... жай ... ... қадірін жоғалтады»- деп

қорытындылайды өз ойын Эмиль Дюркгейм[14].

К.Гульд және ... ... ... ... ... атты ... ... теледидар туындатады, өйткені

теледидар тағдырға байланысты болса, адамның іс-әрекетіне қарай ... ... ... және айналасындағылардың ықпалына қарай болады»-

деп, өздерінің көзқарастарын айтады[15].

«Ойын-сауық көрсетілімдері арқылы теледидар қоғамдық санаға ... ... ... және орта ... ... (портретін) көрсетеді,

яғни жұмысшы таптың кейіпкерлері дерлік жоқтың қасы. Ал, әйелдер ... ... ... ... ... тауарлар мен

қызметтерді егжей-тегжейлі таныстыру арқылы ... болу ... ... пен ... ... ақпарат құралдарын

осылайша топшылайды[16].

К.Гульд пен С.Догмардың ... ... ... ... ... ерлерге бағыныштылығын көрсете, жариялап отыру қажеттігін дұрыс

деп бағалайды.

Теледидар арқылы ... ... ... көбі жекеменшік иелерінің

мүдделеріне қарай көрсетіледі, өйткені Америка және басқа да ... тап ... ... ... ... ... ... кетеді. Адамзат дамуының индустриалды қоғам кезінде пайда

болған ... ... ... ... ... келтірсе, басқа бір жүйе

қоғамға ... ... ... әр ... ... өз ... ... қоғамда бақылау орнатқанымен, кейде ... ... ... ... ... ... теледидардың басты

мақсаты: жұтшылыққа ... ... ... ... аса ... ... ... құралдары зерттеушілердің талдауы (анализ) мен

көзқарастары бойынша қоғамға бақылау ... ... ... ... өзінің қызметтерін нарықтық экономикада одан әрі қарай

дамыту және әлеуметтік бақылау механизмдеріне елеулі ... ... ... қоғамның әрбір мүшесіне барынша ақпарат таратуға,

ақпарат алмасуға, олардың көзқарастарын өзінің ... ... ... ... тиіс.

1.2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы ресейлік теориялар

Бүгінде отандық бұқаралық ақпарат құралдарының негізгі болмысы ... ... ... ... ресейлік теледидарға қарағанда

американдық теледидарға ұқсап ... ... ... ... Ресейлік ғалымдардың теориялық тұжырымдары және зерттеу

тәжірибиелерінің ықпалы бұқаралық ақпарат құралдарына өте зор, ... ... ... құралдары қоғамдық сананы қалыптастырады.

Жаңа аудиториялық таптың келіп шығуына ... ... ... ... ... ... ... қалыптастырады (мысалы, кәсіпкерлер),

яғни осы салаға байланысты толыққанды ... ... ... ... Ресейде ХХ ғасырдың басында аумақтық жергілікті

ақпарат алмасатын Сібірліктерге арналған «Сибирь» газеті ... ... ... саяси көзқарастарын жариялайтын саяси газет

«Демократическая ... ... мен ... ... ... ... ... қарай бөлуге болады және олар бір-біріне өзара ұқсас болып

келеді (тақырыбына қарай, аудиториясының масштабына қарай, ... ... ... ... ... ... ... қоғамдық

пікірге қарай қалыптасты. Бұқаралық ақпарат құралдары барлық тақырыптарға

әмбебап болатын баспалар мен теле және ... ... ... келеді

(техникалық мамандарды қоса алғанда), іс жүзінде қоғам өмірінің барлық

саласын өз ішіне алатын баспалар мен ... ... ... ... ... кейде келеңсіз жағдайлар да болады.

Сондықтан, бұқаралық ақпарат құралдарына қоғамдық пікірді, өмірге ... ... дәл және ... ... ... туындайды

(саясат, медицина, мәдениет, экономика)[17].

Дегенмен, қоғамдық өмірдің ... ... ... ... ... арнаулы мамандандырылған, бұл-бұқаралық ақпарат құралдары

болып келеді. ... ... кең ... ... ... «Зарубежом» және «Новое время» апталық

баспаларының жұмысы шетелдік баспалардағы ... ... ... ... көзқарастарды талқылайтын мәліметтерді жариялайды.

Шығармашылық зиялы қауымды өзіне ... ... ... әдеби

мақалаларды жариялайтын «Культура» газеті Ресей қоғамының мәдени-әдеби

саласындағы өзекті мәселелерді ... ... ... орай,

аудиториясы мүлдем ұқсамайтын спорттық оқиғалар мен ойындарға арналған

«Футбол» және «Хоккей» ... ... да бар, ... ... ... ... этикалық-құқықтық мән-жайларын өз мүдесіне

алған.

Сонымен, ... мен ... ... ... ... ... ақпарат құралдарындағы жиынтығы

болып табылады. Бұқаралық ... ... ... олардың

қоғамдағы алатын орны, бағыт-бағдары ол жерлерде жұмыс ... мен ... ... ... Осы ... ... және ... мүдесіне тән сипатта, саяси

партиялар мен ... ... және ... да мекемелер арасында

күрес, бақталастық жүріп ... ... ... ... ... ... орны маңызды орын алады.

Саяси жүйесі дамыған қоғамда әрбір мекеме, ұйым ресми, ... ... ... ... және ... ... ... көрсетеді. Тұжырымға сәйкес баспа және

бағдарлама ұйымның не ... ... ... ... ... көрсетеді.

Бұқаралық ақпарат құралдарының өзара ... ... ... жаппай аудиторияның ықпалына қарай өтеді. Дегенмен,

осындай бақталастық әртүрлі нысанда сипатталады.

Баспалар мен бағдарламалар арасында өлшеуге келмейтін ... ... ... ... ... ... бір бөлікте күрес

жүреді (таптық, ұлттық, діни т.б.), яғни ... ... ... ... ... мүддесі айқындалатыны болжанады.

Журналистік қызметтің қарапайым ... ... ... ... теле ... мәліметтер үлесін топтау болып табылады.

Белгіленген мерзім ішінде редакция ... ... ... ... ... ... ... ақпараттың саясат кең ... ... ... мен ... ... ... ... жариялау және басқа бұқаралық ақпарат құралдарының

авторға деген қатынасы, қандай жанрда болуы т.б.

Қазіргі кез келген ... ... ... ... ... құралдары әсер етпей қоймайды. Дамыған мемлекеттеде ақпарат

ауысудың дамуы, мәдениеттің, ... ... ... ... ... ... ... бөлшегі - Интернеттің пайда болуына

себепші болды. Интернет бүкіл әлемдегі бұқаралық ақпарат құралдарының басты

элементі болып табылады. Әлемнің кез ... ... ... (сеть) интернетті тәулік бойы пайдаланумен қатар, қоғамда болып жатқан

мәдени болсын, ... ... кез ... ... ... ... алып ... өз мүмкіндігін береді.

Интернет - бұқаралық ақпарат ... ... ... ... ... интеграциялық сапасы жағынан

ерекшеленеді. Енді интернет ақпарат алмасу желі болып қана ... ... ол ... ... ... ... ... алмасу символына,

саясаттағы тұлғалардың өз ойларын бөлісулеріне, мемлекеттердің мәдени және

экономикалық ... көп ... ... ... ... ... ... халықаралық көзқарастар мен идеялардың еркін дамуы да осы

интернет желісі ... ... ... ... Жаңа ... ... пайда болуы философтарды, саясаткерлерді, ... ... және ... қызығушылығын оятып, ол жайлы түрлі

сындар мен қөзқарастарын айта ... ... ... ... ... ... Т.Гоббстың, П.Гольбахтың,

И.Канттың, В.И.Лениннің, Сократтың, К.Маркстың, Б.Спинозаның, В.Шелингтің,

Ф.Энгельтің ... ... ... ақпарат құралдарын еркін пайдалануды және бұқаралық

ақпарат ... сөз ... ... ... ... өз ... ... Олар: В.Г.Элизаров, Л.Л.Эфимова, А.А.Маликовскй,

В.Н.Монахов, В.Н.Снетков, В.С.Хижняков, Л.Якишов және т.б. ... ... сөз ... шектеуде теориялық зерттеулер жетерлік.

Мұндай зерттеуді жүргізгендер-С.С.Алексеев, М.И.Байтин, А.А.Белкин,

Л.Л.Беломесных, ... ... ... ... Д.В.Карпов, В.А.Конов, А.В.Малько, А.А.Подмарев, И.М.Приходько,

И.Н.Рыбушкин, Н.Н.Семенюта. Ал, бұл ... ... ... зерттеген

зертеушілер-А.М. Барношев, С.А.Горшков, Г.В.Игнатенко, С.Ю.Маречкин ... ... ... сөз ... мен оны ... құқығы

жайлы ғылыми зерттеу жүргізген ғалымдар-В.А.Авраменко, Г.А.Алхутова,

М.Г.Винокурова, ... ... ... ... ... Ху ... және т.б. ... ақпарат құралдарының орны мен дамуы жайлы

мәселелер басқа мамандарға ... ... ... қызықтырады.

Өйткені, журналистер осы саланың адамдары болғандықтан, өз үлестерін қосуға

дайын-ақ тұрады. Бұқаралық ... ... ... ... ... ... ... орын алуын, бұқаралық ақпарат

құралдарының ... ... ... ... ... ... А.Рихтер және т.б.

Интернет желісінің заңды ... ... ... ... ... ... И.С.Мелюхин,

В.Б.Наумов, И.Н.Рассолов, ... ... ... ... жүйеде азаматтық-құқықтық зерттеулер де

жүргізілген: келісім-шарт ... ... ... мүліктік құқық,

жекеменшік құқығы ... ... ... Е.Аноневаның,

И.Л.Бачилоның, С.Батузоның, Л.В.Горшковтың, Б.Д.Завидованың, Калятиноның,

А.А.Косовецтің, С.В.Малахованың, ... ... ... ... ... Интернеттің арқасында

саяси процесстердің рөлі артып, бұқаралық ақпарат құралдарының функциясының