Энергия тасымалдаушыларды пайдаланудың құрылымы. Энергетиканың үш аспектісі

   Қазақстан территориясы энергетикалық қатынасы бой- ынша үш жаңа аймаққа бвлінеді (шартты түрді):

• Солтүстік және орталық аймақ; энергия шаруашылыгы ор- тақ торапқа біріктірілген және Ресеймен байланысы бар Ақмола, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай және Павлодар облыс- тары енеді;
• Онтүстік аймақ; бүған Алматы, Жамбыл, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстары енеді, олар жалпы электр торабы- мен біріккен және Қырғызстанмен, Өзбекстанмен дамыған байланысы бар. 1998 жылы Оңтүстік аймақ Солтүстік аймақпен катар- лас жұмысқа қосылды.
• Батыс аймақ; бүған Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан және Ақтау облыстары кіреді, жалпы электр торабымен біріккен, ал АҮгөбе энергия шаруашылығы бөлек жүмыс істеді.

   Елімізге  көмір өнеркәсібіне жөне энергетикаға ірі капитал қар- жылары салынды және оның келешектік дамуына елеулі жиынтык жасалды. Сейтіп, көмір кендері негізінен Солтүстік және Орта- лық Қазақстанда шоғырланған, электр энергияньщ негізгі көздері де осында орналастырылған. Бұл аймақтар электр энергиямен өзін- езі қамтамасыз етгі, ішкі және сыртқы электр энергиясы нарығы- на үсынатын мол өлеуеті бар.

   Оңтүстік  Қазақстан аймағының жеткілікті жергілікті энергети- калық ресурстары жоқ және оның электр энергетикасы тасымал- ды көмір мен газ импортына негізделген. Элекір энергия кажетплі- гінің бір бөлігі Орта Азия Республикаларьгаың импорты есебінен өтеледі.

   Батыс Қазакстан аймағы өзінін жеке көмірсутекті отын коры бола отырып, электр энергия қажеттілігінің бір бөлігін Ресеаш11 

   импоргы есебімсн жабалы. ОтыннЫН колда бвр рвсурсттрып вняі- ре огырып, қыска мсрзімде өз кажеттіліктерін камтам&сьп его іи экспорттық ресурстар жасау кажет.

   Қазіргі уақытта Қазакстаннын электр станциялары куаты жа- ғынан өз кажетгілігімізді толык қамтамасыз ететіндей өлеуеті бар, бірақ калыптасқан торап сұлбалары мен нарықтық коньюктура Онтүстік және Батыс аймактарда элекгр энергиясы мен куагты импорттауға мөжбүр етіп отыр.

   

   7.2-кесте. Электр станцияларынын куаттылыгы

   Электр  станциялары жабдығының есептік ресурстары төмсн- дегі 7.3-кестеде келтірілген:

 

   7.3-кесте. Электр станциялары жабдығыныц есептік ресурстары

        

   Республикадағы  электр тораптары 110-220-500-1150 кВ кер- неулер жүйесі базасында КСРО БЭЖ (ЕЭС)-ның негізгі үстаным- дары негізінде қалыптасқан болатын.

   Қазақстан Республикасының электр тораптық шаруаиіылығы %6/10-35-110-220-500 кВ және 1150 кВ кернеулі элеюр беріліс *елілерінен түрады. 0,4-1150 кВ кернеулі электр беріліс әуе желі- ЛеРінің барлық үзындығы 454706,5 км жөне 35-1150 кВ кернеулі *®*®ндеткіщ қосалқы станциялардың саны 3069-61503 дана/МВА соның ішінде кернеулері бойынша 6-шы кестеде дерек-

   ^келтірілген. 

   

   7.4-кесте. Электр желілері мен қосалқы станцнялардың деректері

    

   Орталык Азия, Ресейдің Шығыс жэне Батыс бөлігі энергия жүйелерінің географиялық орталық жағдайында орналасқан. БЭЖ- нің негізінде қалыптасқан Қазақстанның электр энергетикасы қазіргі уақытта саланы нарықтық қатынастар енгізу негізінде ре- формалаумен байланысқан, терең қайта құрулар кезеңін бастан еткізді.

   Қазақстанда біртұтас энергия жүйесін қалыптастырудың ор- талығы Солтүстік аймақ болып саналады, мүнда элекгр энергия көздерінің үлкен бөлігі (72,7%) шоғырланған және Қазақстан БЭЖ- ін Ресей БЭЖ-мен байланыстыратьш, дамыған 220-500-1150 кВ электр желілері бар.

   Соңғы жылдары (1997-1998 ж.) Қазақстанның БЭЖ-нің Екібас- тұз I Нүра-Акадыр - ОҚГРЭС - Алматы ЭЖ і 500 кВ транзитгік желісі бойьшша Солтүстік және Оңтүстік бөлігі бірлестігі түрак- ты жүмыс істейді, ап 1998-1999 жылдары олардың Орталық Азия БЭЖ қатарлас жұмыс істеуі үйымдастырылды, бүл Оңтүстік Қазақ- станның энергетикалық жүйесінің (Шымкент, Жамбыл, Қызылорда, Алматы) бірлескен жұмысының сенімділігін артгьфады.

   Қазақстан БЭЖ-нің Батыс бөлігі (Маңғыстау, Актөбе, Атырау, Орал), өзінің географиялық алые орналасуына және электр байла- ныстарьшың болмауына байланысты, Қазақстан БЭЖ-нің калған бөлігінен ерекше жұмыс істейді және онымен бірыңгай техноло- гиялық процеспен байланыспаған.

   Солтүстік және Оңтүстік Қазақстанның энергетикалық жұйе- лерін біріктіру Оңтүстік аймақтың Орталық Азия мемлекетгері- нен энергетикалық тәуелсіз болуын қамтамасыз етеді.

   Ресііубл  и к яда электр энергиясын реформяляу мыпядяй эко- номикалық қүрылымнан түрады (негізгілері):

   1. 220-500-1150 кВ электр тораптарынан (мемлекетаралык. және жүйеаралық) ірі түтынушыларды коректендіретін электр желісінен, ЖЭС және СЭС-ның қуаттарын жеткізетін желілер база- сында қалыптаскан ұлттық электрэнергетикалық жүйеден - ҰЭЖ (KJEGOC АҚ).

2. 110 кВ және одан темен үлестіргіш тораптарды күрайтын У Аймактық электр тораптары компаниялары (АЭК).

   J 3. Электр станцняларының ірі өнеркосіптік түтынушылары-

   мен акционерлік коғамдастық түлғасында біріккен немесе тәуел- 4 сіз электр энергияны өндірушілерден.

   № БЭЖ-нің үйымдық негізіне қолданыстағы біртүтас жедел дис-

   :ьі петчерлік баскару жүйесін Үлтгақ торап нысандары деп, бүтан

   9 Қазакстаннын БЭЖ-нің ОДБ-сы іске асыратын, сондай-ак. «Электр

   ан энергетикасы туралы» Заң негізінде қүрылатын энергия нарығы-

   нын көтерме және аймақтық нормативтік-қүқыкгық базасын коса ш отырып. есепке алуға болады.

   ия Ұлттык энергетикалық жүйе төмендегідей рөл атқарады:

   Ж- I Жаяпы ішкі өнімнің барлық түрлері үшін бағалардың тепе-

   кВ тиіпігін қалптастыру;

• Қазақстан энергияпулы базаларын қалыптастыру;

   >ас- -Оіын - энергетикалық кешенінің ішкі балансын қалыптастыру.

   ггік KEGOC электр тораптары қуатты өндірушілер арасында бай-

   эақ- иаысгырғыш буын бола отырып, республиканың әр түрпі фор-

   Щ мадагы меншіктегі энергетикалық кәсіпорындарды бір түгас элек-

   троэнергетикалық  жүйеге біріктіреді.

   >рда, Сөйтіп, БЭЖ-нің технологиялық негізі келесі базада қалыіггас-

   кан Кдзақстанның Ұлттык энергетикалық жүйесі больш табылады:

• Мемлекет аралық электр беріліс желілері;
• Аймақаралық электр беріліс желілері;
• Конденсациялық (жылу) және гидравликалык электр стан- циядары қуатгарын беру желілері;

   ~ 50 МВт жене одан жоғары қуатгы тікелей түтынушыларды Ig' ^Ңіекгендіретін желіпер;

   “ ^емлскетаралық, аймақарапық жөне аймақгық мәні бар тірек қ°салқы станциялары;

• Үлтгық мөні бар электр станциялары.

   Қазакстанның  ¥лтгык электроэнергетикалықung.,,

   қару  мынадай техникалык күралдар көмегімев іске лады:

• Ақпарат жинау жүйелері;
• Акпаратгы өңдеу жөне қайта бейнелеу жүйелері;

   Е Телекоммуникациялық торап.

   Бес елдін катысуымен: Қазақстан, Қырғызстан, Өзбсццц Туркмения және Тәжікстан.

   1 Орталық Азия БЭЖ Кеңесімен Орталық Азия мемлевдш энергетикалык жүйелерінің қатарлас жүмыс істеуі туралы Ка»» стан Республикасы Үкіметі, Тәжікстан Реснубликасш¥кімегіжвй Өзбекстан Республикасы Үкіметі араларында келісім жобащ енгізілді.

   Электр  энергиясының мемлекеттердің экономикасы мен элеу. меттік түрақгылығын қамтамасыз етудегі ерекше мәнін, меш» кетгердің экономикасын түрақты және сенімді электр жабдыщ. мен қамтамасыз ету жөнінде бірлескен іс-әрекетгердің кажетгілнй түсіне отырып, қоршаған ортаны қорғау проблемаларьш шешу жөнінде күш-жігерлерді біріктіру мақсатында Қазақстая Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы электр энергии» саласының ынтымақтастығы туралы Хаттамаға қол қойылды.

   Хатгамада ьштымақтастықтың негізгі бағыттары  белгіленді:

• Электр энергиясын өндіру, беру және бөлу;

   I Электр энергияның ішкі нарықтарына өзара ену мүмкінді™- рін зерттеу;

   I Электр энергетикасы саласы жұмысының сенімділіп ВД тиімділігін артгыру мақсатында энергия жүйелерінін катарла жүмыс істеуін қайта қалпына келтіру;

1. Мемлекетгік энергия жүйелері тораптарыньщ арасында эляп? энергиясы транзитін ұйымдастырудың келісімдік - шартын орындау;

• Электр энергияның көтерме жөне баска бөлшек нарыкяр** ұйымдастыру.

   Электр  энергетикасын 2030 ж. дейін дамытудың страипйШ бағдарламасы, электр энергияның 2030 ж. дейінгі болжамдабЩЙ нысы мен ұсыныстары негізінде жасалып. төрт кезенге бөяіиЗ,: 

   Бағдарламаның

1. кезеңі - 1999-2005
2. кезеңі - 2006-2010 ж.
3. кезеңі - 2011-2015 ж.
4. кезеңі - 2016-2030 ж.

   

   7.5-кесте. Электр энергиясының сүранысы мен өндірілуінің мөлшерлі болжамдары: МЛРД кВт саг.