Энергия тасымалдаушыларды пайдаланудың құрылымы. Энергетиканың үш аспектісі

   Электр  энергетикасы секторынын қызметі мен дамуыньщ ба- сты мақсаты — еліміздің барлық ішкі сұраныстарьш, осы негізде елдің энергетикалық тәуелсіздігі мен қауіпсіздігін, түрақга эконо- микалық өсуі үшін сенімді энергетикалық базасымен қамтамасыз ету.

   Процестің үнемділігі Қазақстан Республикасындағы  экологи- ялық талаптарды есепке алатын меншік иелерінің қолданыстағы энергетикалық нысандарын техникалық қайта жабдыктау бағдар- ламалары мен электр энергиясьгаа сүраныс факторларымен анык- талады.

   Сонымен қатар, электроэнергетиканы дамыту үшін 2007-2015 ж»не 2025 жылдарға арналған шаралар жасалынды. 

   Мамандардың болжамы бойынша 2015 жылы электр энергияны өндіру мөлшері 127,2 миллиард кВт. сағат, ал электр энергияны түтыну 124,0 миллиард кВт.сағат болуы тиіс.

   2007-2015 ж. арналған шаралар бойьшша жөне 2030ж. дейінгі электроэнергетиканы дамыту жоспарында көрсетілген келесідей негізгі жұмыстарды орындау қажет:

   в Екібастұз ГРЭС-1-де 5 энергоблокты қайта жаңартып және жұмыс істемейтін 3 энергоблокты қайтадан қалпына келтіру;

• Аксай ГРЭС-дегі блоктарды қайта құрастыру;

   I Екібастұз ГРЭС-2-де (Қазақстан-Россия) қуаты 500 МВт Н ші блокты салып, іске қосып оның қуатын арттыру;

   [ Балқаш ЖЭС-ын (4х660МВт), Мойнақ су электр станцияларын (300 МВт), Қандыағаш ГТЭС-ын (100 МВт) жаңа қүрылысын салып іске қосу;

• Торғай ЖЭС-ын (2000 МВт) салу. Торғай қоңыр көмір кенін пайдаланып, бірте-бірте іске қосу;
• Ақтау атом электр станциясын салып, іске қосу. Бірінші ке- зеңде 600 МВт (2015-2016 ж.ж.), ал 2020 ж. қуатын 1200 МВт-қа арттыру;
• Аз қуатты су электр станцияларын, жел энергиясын жәнекүн сәулесінің энергиясын пайдаланатын электр станцияларын салу;
• Солтүстік-Оңтүстік-Батыс аймақтарды бір-бірімен қосатш 220-500 кВ-тық электр беріліс желісін құрастыру;
• Қарағанды ГРЭС-1, Рудный ЖЭО-ның және ңскемен ЖЭО-нын, Семей ЖЭО-ньщ және Ақгөбе, Атырау, Батыс Қазақстан облыста- рындағы газотурбиналық электр станциялардын қуатын артшру.

   Қазіргі уақытга Қазақстан энергетиктерімен келесідей жүмы* стар орындалған;

   1 «Электроэнергетика туралы заңдар» (1993 ж; 199? Н 1999 ж; 2004 ж; 2008 ж) қабылданды;

• Электроэнергетиканы дамыту туралы 2030 ж. деиінп Ц тегиялық бағдарлама іске қосылуда (Қ.Р. үкіметі 09.04.1999 бекіткен); .
• Көтермелі нарықтық электроэнергия құрыдды және жүмыс істеуде;
• Электр энергияны және қуаттың ағымын баскаратын стандық оператор (КОРЭМ) қүрылды да, жемісті жүмые ісго

   Елбасы  Н. Ә. Назарбаев тың 2009 ж. «Дағдарыс аркылы жаңа- ру мен дамуға» атты Жолдауында: «Біздің болашағьшыз эконо- миканың одан өрі жаңғырылуы мен базалық инфракүрылымнын дамуына байланысты», — деп атап көрсетуі осьгаың айғағы. Сон- дай-ақ, осы Жолдауда Президент дағдарыс өтеді кетеді дей келе, еліміздің энергетикалық инфрақұрылымын одан әрі жетілдіру мак- сатында біраз жайттарға кеңіл белді.

   Атап  айтқанда, 2008 жылы Қостанай облысында «Жетіқара» қосалқы станциясынан Ақтебе облысының «нлке» қосалқы стан- циясына үзындығы 485 шақырымды қүрайтью 500 кВ элекгр желісі тартылды. Бүл жоба Ақтөбе облысының өндірісі мен түрғындарын электр энергиямен керекті мөлшерде қамтамасыз етуді көздейді.

   Сонымен қатар, 2008 жылы қазан айында Оңтүстік Қазақстан- ның Шу қосалқы станциясы да іске қосылды. Бүл да 500 кВ-тық жоғары кернеулі электр желісі. Оның үзындығы 248 шақырым. Бүл жобалар үкіметгің «30 корпоративтік кешбасшы» бағдарлама- сыньщ аясында жүргізілді. Бүдан бөлек, 2009 жылдың 17 қыркүйе- гінде еліміздің президенті Н. Ә. Назарбаевтың тікелей катысуымен 500 кВ-тық «Екібастұз» қосалқы станциясынан «Солтүстік-Овдүс- тік» екінші электр желісі іске қосылғаны белгілі. Осының нәтиже- сінде электр желілерінің қуаты 1350 МВт-қа жетті. ңз кезегінде бүл оңтүстік аймақтарды электр энергиямен біркелкі қамтамасыз етіп, республика экономикасының дамуына үлкен үлес қоспақ- шы. Ал енді осы 500 кВ-тық «Солтүстік-Оңтүстік» екінші электр желісінің ерекшелігі неде? Үзындығы 1097 шақырымды құрай- тын электр желісінің қүрылыс жүмысы 3 кезеңге бөлінді. Бірінші, кезеңі «Шу-ОҚГРЭСі», екінші кезеңі Оңтүстік Қазақстан «Ақадыр -Екібастүз» қосалқы станциясы. Мүндағы басты жаңалық ретінде полимерлік оқшауламалар, найзағайдан қорғайтын арқансыммен біріктірілген волоконды-оптикалық байланыс желісін айтуға бо- лады. Сондай-ақ жаңа желіде алғаш рет инновациялык бірегей жабдық пайдаланып отыр. Ол дегеніңіз басқарыпатын шунтык реактор. Елімізде 500 кВ-тық «Солтүстік-Оңтүстік» электр желісі- и>н қүрылысын және жабдықтардың монтажын қамтамасыздан- ^РУ үшін жаңа өндіріс орындары салынды.

   Мәселен, Өскеменде SIEMENS технологиясымен жасалатын РВДелік қорғаныс шкафтары шығарылса, ал Талдықорғанда жоға- 

   ры  кернеулі шор желісіне ■ьреісті тірскіср «me кжфСшЦцН бүАыпсдяр дайындайтьш эауыт ашыдды. Алайд», ШЮО Уя|ЭН ■оипшписшыц дерстстері бойынша, 2020 жылға мрай ешиН уверпи тутыну көлсмі екі есеге дей і н артады. Сонлыктая, э*|цЛІ энергия саласындагы түбегейлі жүмыстардын жүргіэілуі аімЛ бопса алда.

   Жоғарыда  айтылган «2030 жылға дсйінгі электр энергепаищрзр дамыту бағдарламасында» кішігірім су электр станцияларын сан?? керектігі кврсетілген. Мэселен, тек 2009 жылдыц ішінде куящі:'

1. МВт-ка тен «Есік СЭС-2» салынды. Ал, «Қаратал СЭ0Ш%г косалқы станциясынын куаты 4,4 МВт. Бүл нысандпр Аляшгш облысынын тутынушыларын электр энергнясымен біркеякі қш- тамасыз етеді деген сөз. Енді, Алматы каласының өзіне болсақ, 2007-2009 жылдары ішінде «Алматы Жарык Кошіаа^ j сы» жумысынын нөтижесінде калада 1300 шакырым жоғарыяф нсулі электр желісі, 50 шакырымнан астам кабельдік электр жслігі. 35-220 кВ-тык 72 косалқы станциясы жене 929 трансформатор лык қосалқы станциялар іске косылды. Айта кету керек, тек 2Ш жылы Алматы энергетиктері куаты 480 MBA қүрайтын а/гты бірдей косалқы энергия көзі «Самал», «Новозападная», «Сайран», «Гео- логстрой», «Арман» жене «Оргалык» нысандарын өндіріске Н ты. Сонымен бірге, 2009—2010 жылдары «Самүрық Қазыяа» Үлтгық әл-ауқат коры жоспары бойынша, тек Алматынык вмві кайта салынатын немесе жанадан салынатын «Кенсай», «Ерме» сай», «Медеу», «Шымбүлак», «Отырыр», «Алатау», «АдғАл «КазГУ», «Қарасу» косалкы станциялары |

   Бүл энергия көздері шаһарды түгелдей, сондай-ак, 2011 *мв* етггін «Аіиада» олимпиадасын жеткілікті түрде эиерпимЯМР^. дыктауга багытгалып отыр. Осылайша, Қазакстаннын 2030*4*’ га дейінгі элекір энергетика саласын дамыту багдарлаыаЯИД Алшгты каласын 200-2015 жылдар аралыгында*ы электр сымсн камтамасы і ету женіндегі бағдардамасы бірте-біртв op*®”

   Осы кврсетілген жүмыстардын барлығы  өндір*ст®\ ңрчисшқтүтынушиларды үнемі сашиіы электрі тлмасьтандырудын шар&лары.

   Кррылга айттанл», Елбасы Н. Ә. Матарбасвтыи і

   мен республика аймағында энергетиктермен іске асырылып ауқымды жұмыстар Қазақстадның Біртұтас энергетикалық жүйе- сін қалыптастыра отырьіп, экономикалық және экалогнялық жа- ғынан тұтынушыларды жоғары сапалы электроэнергиямен қамта- массыздандыруды көздейді.

   Сөйтіп, саланың одан өрі дамуы Қазақстанның Солтүстік айма- ғый Оңтүстікпен жөне Батыс аймақтарымен косатын, біріктірілген эиергетикалық жүйесін, жүйеаралық электр беріліс желілерін салу жолымен елдің Біртұтас Энергетикалық Жүйесін құру арқылы анықталады (7.1-сурет):

• Электр энергиясына ішкі мұқтаждықтарды жабуды камта- масыз ететін ірі энергия көздерін салу жөне саланың экспорпық I бағдарланған бағытын дамыту;
• Электр энергиясы нарығын одан әрі дамыту жөне энергия қорын жасау саясатын іске асыру;
• Энергияның қайта жаңғыртылатын және дәстүрлі емес көз- дерін пайдалану.