Инновациялық әдістерді пайдаланып оқыту әдістемесі

Төрт тәсіл де егжей-тегжейлі әрі тең зерделенетін болғандықтан, бұл құралымыз мазмүньшда көрсетілгендей жеті бөлімнен түратын қүрылымға ие болды.

Осы құралды даярлау кезінде біз оқыта үйрету тренингтерін, семинарлар мен басқа да шараларды ұйымдастырушылардың, сондай-ақ осы шараларға қатысушылардың қиындықтары бүгінгі таңда осы мәселе жөніндегі ақпарат тапшылығына емес, оны іріктеп алуға жэне соны меңгеруді ұйымдастыруға байланысты екенін ескердік. Біз өз құралымызды оқыту курстарына қатысушылардың оқу қызметін сын түрғысынан ойлауды дамыту технологиясындағы жэне кооперативтік оқытудағы сияқты басқару құралы жасауға талпындық - бүл өзара ұштасыгг жатқан екі білім беру технологиясы соңғы жылдары Қазақстан Республикасында жемісті пайдаланылып келеді жэне халықаралық эрі отандық қоғамдық, мемлекеттік мекемелер мен ұйьтмдардың инновациялық білім беру қызметінің арқасында кеңінен таралып отыр. Құралымыздың жеті модулінің эрқайсысьша мэтінмен жұмыс істеу тапсырмалары, соңында түсіндірулер қоса берілген жұмыс эдістемесі, ғылыми-эдістемелік мэтін, алынған білімді аудиториялық оқу жэне өзіндік жұмыс жағдайында қолдануға арналған тапсырмалар енгізілген.

Бізге ең алдымен К.С.Меридиттің, Д.Л.Стиллдың, Ч.Тэмплдьщ "Оқу және жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту" жобасы бойынша таныс сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы ЕКК - кызыгушылъщ ояту - жаца акпаратпен жүмыс істеу және оны түйсіну - рефлексия (Еуосагіоп -Кеаіігапоп оГ Меапіп§ - Кейесііоп) білім беру үлгісінің үш жақты міндетінен туындайтын тапсырмаларды бірізділікпен енгізу қажеттігін көрсетті.

ЕИЯ үлгісінің бірінші кезеңі эрбір сабаққа қатысушыны берілген тақырып жөнінде өзінің білетінін өзектілендіру, кейіннен егжей-тегжейлі қаралатын тақырып бойынша ез білімдері мен түсініктерін талдау процесіне тартуға бағытталған. Бүл кезеңнің мақсаты сондай~ақ қызығушылық ояту, жаңа ақпаратты бұрынғысымен байланыстыру үшіи психологиялық жағдайлар жасау болып табылады.

Ойлау қабілетін дамытуға арналған қүрылымның екінші кезеңі жаңа ақпаратпен жүмьтс істеу больтп табылады. Бұл - оқытуда оқушы тәуелсіз болатын, белсенді жүмысқа тартылатын таным кезеңі. Бүл кезеңде біз түртіп алу эдісін пайдаланамыз, ол оқығаны туралы белсенді түрде өз түсінігін қалыптастыруға, мақаланың соңғы жолына келгенде, алдында не оқығаны мүлдем есінде қалмайтын жағдайларды болдырмауға мүмкіндік береді.

Қүрылымдағы үшінші кезең - ойтолғау (рефлексия) кезеңі. Бұл кезеңде жаңадан меңғерілген ұғымдар мен ақпараттар арқылы ойын білдіру басталады, мазмұнды түлғалық түсіну орын алады.

Кооперативтік оқыту технологиясы кұралымызға Д.Дансеро мен Р.Славиннің үлгілері арқылы, әріптестермен бірлескен қызметтегі оқытудың жалпы қағидалары жэне қателіктерге "оқу процесінің маржаны" ретінде қарау арқылы енді. Құрал авторлары топтық жағдаят жаңа идеялардың даму процесін ынталандырады, өзінше бір әлеуметтік көмек үлгісі болып табылады деген мэліметтерге сүйенді. Алайда жеке-дара жэне топтык ойлауды оңтайлы кезектестіріп отыру неғүрлым жақсы нәтижелер береді.

Әрбір мұғалім үшін эріптестерімен ортақ іске қатысуы жэне өз сабақтарында окушыларымен ынтымақтастығы қазіргі өмір үшін маңызы зор білікті - басқалармен өмір сүре білуді және командада жүмыс істей білуді дамытудың керемет мектебі болып табылады. Бүл біліктер тек сырт қарағанда ғана қарапайым сияқты көрінеді. Шындығында олар адамнан үлкен ақыл-ой жэне рухани еңбекті талап етеді. Жалпы дәстүрлі жүйе көмегімен оқыту ісін жолға қоюда педагог өз сабақтарын жеке өзі әзірлеп, өткізуге, оқушылардың жетістіктері мен қателіктерін өзі бағалауға үйренген болатын. Бірлесе жұмыс істеуге көшу одан көптеген дағдыларын, дүниетанымдық үстанымдарын, ойлау жэне іс-әрекет алгоритмдерін өзгертуді, педагогикалық процесте билік пен жауапкершілікті бөлісу мәселелеріне деген көзқарастарын өзгертуді талап етеді.

Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда. Бүл процесс білім парадигмасының озгеруімен қатар жүреді. Білім берудегі ескі мазмүнның орнына жаңасы келуде. ЯА.Коменскийдің, И.Гербарттың дәстүрлі объект-субъектілі педагогикасыньщ орнын басқасы басты, ол балаға оқу қызметінің субъектісі ретінде, өзін-өзі өзектілендіруге, өзін танытуға және өзін-өзі жүзеге асыруға үмтылатын дамушы түлға ретінде бағытталған. Мүңдай жағдайда педагогикалық процестің маңызды қүрамы оқу ісіндегі субъектілер — оқытушы мен оқушының түлғалық-бағытталған өзара әрекетІ болып табылады.

Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын емес, оның іщлгасын, білім алу арқылы дамуын қойып отыр.

Егер "жеке түлға" үғымының мазмұнын талдап, түсінік беретін болсақ, біздің ойымызша, төмендегідей анықтама неғүрлым дәл келеді:

"Жеке іщлга — бул адамның психикалық, рухаіш мәні, ол өр түрлі жинақталеан қасиеттер жуйесіне тән:

•                                      адамның әлеуметтік маңызды қасиеттерінің жыынтыеы;

•                                       өзіне және өзімен-өзінің, дуниеге және дуниемен қатынастарыиың жуйесі;

•                                      іс жузіне асырылып журген әлеуметтік рөлдер қызметінің жуйесі, лйнез-қулық әрекеттеріиің жыынтыгы;

•                                      айналадагы қоршаәан өлемді және онда өзін-өзі жете түсінуі;

•                                    қажеттілік жуйесі;

•                                     шыеармашылық мумкіншілігі мен қабілеттерінің жыыитыеы;

•                                    сыртқы жагдайларга әсерінің эісыъштыәы және т.б. "  (Г.К.Селевко).

Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі — баланың түлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға үмтылуьт.

Ғылымға мьтқтап енғен "педагогикалық технология" үғымына әртүрлі түсініктемелер берілген (В.П.Беслалько, В.М.Шепсль, И.ІІ.Волков, М.Чошанов. М.В.Кларин, Г.К.Селевко жөне т.б.). Дегенмен, барлық анықтамалардың ортақ басты негізі бар, бүл, біздің ойымызша, келесі түсіндірмеден айқын көрінеді:

"Педагогикалық технологиялар — бүл білімнің басымды мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-төрбие процесін үйымдастырудың өзара ортақ тужырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмүнының, формалары мен өдістерінің курделі және ашық жүйелері, мүнда өр позицкя басқаларына өсер етіп, ақыр аягында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтыеын қурайды"*.

Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру (УДЕ) технологиясы, Д.Б.Элысонин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті-түлғалық технологиясы, В.Ф.Шаталовтың оку материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту технологиясы, МЛошановтың проблемалық модульді оқыту технологиясы, П.И.Третьяковтың, К.Вазинаньщ модульді оқыту технологиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспальконың жоне басқа да көптеген ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал.

Қазақстанда Ж.А.Қараевтің, Ә.Жүнісбектің және т.б. ғалымдардың оқыту технологиялары белсенді түрдс қолданылуда.

                   Жаңа педагогикалық технологиялар

1. Оқытудың қазіргі технологиялары

Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық, соның ішінде білім беру саласында жүріп жаткан демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті осы кезге дейін дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.

Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда:

•        білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы     шығармашылық     және     нарық     жағдайындағы     білім     беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;

•        ақпараттық дәстүрлі әдістері - ауызша және жазбаша: телефон және радиобайланыс - казіргі заманғы компьютерлік кұралдарға ығысып орын беруде;

•        баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына, азамат, тұлға ретінде калыптасуына көңіл бөлінуде;

•        мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала   тәрбиесіндегі бірлігіне ұмтылыс жасалуда;

•        қоғамдық біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.

Оқьпу технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары темендегіше сипатталады:

•        есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;

•        білімнің статистикалық үлгісіне ақыл-ой әрекетінің динамикалық кұрылым жүйесіне көшу;

•        оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап оқыту бағдарламасына өту.

Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұжымдары ұсынылып отырған көпнұскалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, кұрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі окыту технологияларын оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.

Қазіргі білім беру саласындагы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.

Қазіргі кезде педагогикалық технология ұғымы біздің педагогикалық лексиконымызға берік еніп келеді. Дегенмен, оның мән-мағынасы туралы пікірлер алудан түрлі, түсіндірме сөздікте; «Технология - бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы» делінсе, Б.Т.Лихачев педагогикалык технологияны оқу процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің) белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді және педагогикалық технология түпкілікті өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта бала мен мұғалімнің үнемі түрленіп  отыратын өзара карым катынасының өзегі, мазмұнды ұйымдастырушы құрылымы.

ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология - бүкіл оқыту үрдісі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне өзара әсерін, білім берудегі формасын оңайландыру міндеттерін ескере отырып меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі, М.В.Кларин «Педагогикалық технология - брі педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы колданатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық кұралдардың жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті», - деп анықтайды.

Педагогикалық үрдіс технологиясы дегеніміз мақсат-мүддені анықтаудың жалпы әдіснамасы негізінде мемлекеттің  казіргі таңда білім беру саласына қойып отырған талаптарына сәйкес анықталып, іріктеліп, реттелген оқытудын мазмун, форма, әдіс-амалдарының, дидактикалық талаптарының психологиялық-педагогикапық нұсқауларының жиыны.

Оқыту технологиясы мектепте оқу үрдісіне кажетті әдіс, тәсіл, амал, дидактикалық талап секілді психологиялық-педагогикалык іс-әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне, оқуға, ынтасына, оқу-іс-әрекетіне игі мұғалімдердің интеллектуалдык, шығармашылық қызметі болып табылатын педагогикалық іс-тәжірибесінің нәтижелілігіне, жинақтылығына ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие процесінің басты күре тамырының ролін атқарады. Былайша айтқанда, педагогикалық технология - оқу-тәрбие процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігі оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі (компонент).

Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден казіргі заманғы білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитыи 50-ден астам педагогикалық технология қолданылып жүргендігі мәлім. Бірақ мұғалімдер оны өз тәжірибелерінде жүйелі қолдануға дағдыланбаған және оны әдістемеден ажырата алмайды. Оқытудың жаңа технологияларын тандаудың М.М.Поташник ұсынған критерийлері:

•        елдің, аймақтың, қаланын талап-тірегі - мектепке әлеуметтік сұраныс;

•        мектептің дамуы туралы мемлекеттік кұжаттар - мемлекеттік сұраныс;

•        қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;

•        педагогикалық озат тәжірибе;

•        мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы, шығармашылығы;

•        мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талдамасы.
Бұдан педагогикалық технология тандау барысында:

•        алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға сай болуы;

•        жүйелілігі;

•        тиімділігі т.б. ескерілуі керек деген қорытынды шығады.

Педагогикалық технология оқу үрдісімен, мұғалім мен окушының іс-әрекетімен тығыз байланысты. Оның құрылымына мыналар кіреді:

а)              тұжырымдық негізі.

ә) оқыту мазмұндық бөлімі:

•              оқытудың нақты және жалпы мақсаты;

•              оқу материалының мазмұны.

б)              үрдістік бөлім-технологиялық процесс:

•              оқу үрдісін ұйымдастыру;

•              оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;

•              мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;