Агроөнеркәсіп кешні

МАЗМҰНЫ

Агроөнеркәсіп кешні

1.1.           Ауыл шаруашылығына жалпы сипаттама

1.2.           Экономикалық аудандардағы шаруашылықтардың орналасуы

1.3.           Ауыл шаруашылығы және қоршаған орта.

1.4.           Ауыл шаруашылығы шикізатын өңдейтін салалар

2.1.           Агроөнеркәсіп кешеніне  жалпы сипаттама.

2.2.           Дәнді – бұршақ және техникалық дақылдарды жинау.

2.3.           Зианкестер  мен ауруларға қарсы күрес  шаралары

2.4.           Жер жырту технологиясы.

2.5.           Қазақстанның жер қоры.

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

ҚОСЫМШАЛАР

Кіріспе.

Өзектілігі: Агроөнеркәіп кешені дегеніміз не  және  оның құрамына кіретін салаларға, қандай ерекшеліктері мен оның құрамына  қандай салалар жататынын анықтауға  бағытталған.

Мақсаты: Ауыл шаруашылығын өңдеу, оларды сақтау, сапалы өңдеу және дер кезінде халыққа жеткізуң  маңызын ашу.

Міндеті: Курстық жұмыстыжазу барысында мынадай міндеттемелер  ескрілді:

-         Экономикалық аудандардағы шаруашылықтың орналасу  ерекшелігі

-         Ауыл шаруашылығы шикізатын өңдейтін салалар

-         Жер жырту технологиясы

-         Жалпы АӨ К мәнін ашу және оған қандай салалар жататынын анықтау

Зерттеу құрлымы: Кіріспеден, екі тараудан, қорытынды, пайдаланған әдебиеттерден, қосымшалардан тұрады.

Теориялық негізі: Пайдаланылған әдебиеттер: М. Малев, В. Беспалько «Дәнді дақылдардыегіп – өсіру және жинау механизімдері», К Аяпов «Жеміс жидекшараушылығы», Н.В. Бугайченко «Диқанның анықтамасы» т.б.

                                               Агроөнеркәсіп кешені

Агроөнеркәсіп кешені (АӨК) ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру және оларды тұтынушыларға жеткізуге қатысатын барлық шаруашылық салаларын біріктіреді.

Агроөнеркәсіп кешенінің құрамына ауыл шаруашылығының өзі, сондай-ақ ауыл шаруашылығын негізгі өндіріс құралдарымен камтамасыз ететін, салалар тобы (ауыл шаруашылық машиналарын жасау және минералдық тыңайтқыштар өндірісі) және ауыл шаруашылық шикізаттарын өңдеумен айналысатын, салалар тобы (жеңіл, тамақ өнеркәсіптері) жатады.

АӨК-нің ауыл шаруашылығын өндіріс құралдарымен қамтамасыз ететін тобы техника, минералдық тыңайтқыш, улы химикаттармен жабдықтап, оны механикаландырылу және интенсивтендірілу деңгейін анықтап, тиімділігін арттырып және өнімдерді дұрыс сақтауға мүмкіндік береді. Бірақ еліміздің қазіргі нарықтық экономика жағдайында өндіріс құралдарымен қамтамасыз ететін тобының даму деңгейі ауьш шаруашылығын техника және химиялық өнімдермен жеткілікті, тұракты қамтамасыз ете алмауда.

Сонымен АӨК дегеніміз ауыл шаруашылык өндірісін өнеркәсіптік негізде дамыту болып табылады. АӨК-нің мақсаты ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру, оларды сақтау, сапалы өндеу және дер кезінде халыққа жеткізу. АӨК-нің міндеті халықты тамақ өнімдерімен, жеңіл және тамак өнеркәсіптерін шикізатпен қамтамасыз ету. Ауыл шаруашылығы бүл міндеттерді басқа салалардың көмегінсіз шеше алмайды. Сондықтан ауыл шаруашылығының қажетін және оның өнімдерін өндеуге қызмет ететін өндірістермен өзара байланысы тұрақты кеңейтіп отыруы тиісті.

2.5. Қазақстанның жер коры

Қазақстан ТМД елдерінің ішіңде жер қорының көлемі (30 %) жөнінен тек Ресейге (60 %) жол береді.

Жер әрі еңбек құралы, әрі еңбек заты. Жерге егін егіліп, мал бағылып, одан белгілі өнім түрлері алынады. Сондықтан жердің АӨК-де алатын маңызы зор.

Қазақстанның бүкіл 272 млн гектар жерінің 24 % ғана ауыл шаруашылығына қолайлы орманды дала және дала зоналарын қамтьш, 70 % шелейт және шөл зоналарына келеді. Бүкіл аумағының 222 млн гектары ауыл шаруашылығына жарамды жерлер, бұл Ресейден басқа ТМД елдерін қосып алғандағыдан артық.

Ауыл шаруашылық жерінің 80 %-ын 182 млн гектар жер мал жайылымы, бұл ТМД мал жайылымының 54,5 %-ын құрайды. Ал ең бағалы жыртылған жер, ол ауыл шаруашылық жерінің 15 % ғана ала отырып, оның көлемі 36 млн гектар. Бірақ нарықтық экономика жағдайыида ауыл шаруашылығы дамуының қиындықтарымен байланысты мұндай жердің көлемі соңғы жылдары едәуір кеміді. Ауыл шаруашьшық жерінін 4 % -ын шабындық алып, ТМД осындай жерінің 16 % құрайды.

Қазақстанда жан басына келетін ауыл шаруашылык жері мен жыртылған жердің көлемі Ресей, Канада және АҚШ-пен салыстырғанда олардан едәуір артық болып келеді.

Еліміздің басты жер байлығы қара топырақ болып, ол республика бүкіл топырағы көлемінің 7 % алып, оның көлемі 15 млн га ғана. Ғалым-экономистердің есебінше Қазақстан жері 1 млрд халықты тамақтандыра алады.

Климаттың құрғактығы салдарынан, Қазақстан ауыл шаруашылық жерінің басымының топырақ-мелиоративтік көрсеткіштері онша жоғары емес. Еліміз ауыл шаруашылық жерінің едәуір бөлігі желдің әсерінен бұзылуға ұшыраған. Мұндай жердің көлемі 77 % млн га, жердің мұндай нашарлауы агротехникалық шараларды дұрыс сақтамаудың әсерінен болған. Жел әсерінен топырақтың бұзылуына 18 млн гектар жыртылған жерлерде кіреді. Бұған тағы 74 млн гектар сор және сортаңды жерлерді қосуға болады.

Жер еліміздің қоғамдық байлығы. Онымен ауыл шаруашылық өндірісінің, өнеркәсіп орындарының, көлік жолдарының және елді мекендердің орналасуы байланысты. Сондықтан жер ресурсын ұтымды пайдалану, оның құнарлылығын арттыру және қалпына келтіруге тұрақты көңіл бөлінуі тиісті.

Осыдан келіп жерді мелиорациялаудың (құнарлығын қалпына келтіру) маңызы зор. Мұндай шараларды іске асыру жоғары және тұрақты өнім алуға мүмкіндік береді. Ол үшін егістікті қорғау орман алқабы көлемін кеңейту, егістік жерді суару жэне жайьшымды суландыруды арттыру, топыраққа органикалық және минералдық тыңайтқыштар енгізуді едәуір кеңейту, солтүстіктегі қышқыл топыраққа әк шашу жұмыстарын онан әрі жүргізу керек. Қазір нарықтың қиындығымен байланысты ауьш шаруашылық жерінің минералдық тыңайтқыштарды алу көлемі бұрынғыдан едәуір төмен.

Еліміздің нарыктық экономикаға көшуімен байланысты 1992 жьшдан бастап жер реформасы жүргізіліп, жер заңдарының негізге алынатын құжаттары қабылданды. Мұндай құжаттарға «Жер реформасы туралы заң», «Шаруалар шаруашьшығы туралы», «Жер салығы туралы», «Жер кодексі», сондай-ақ ұзақ талқьшау жұмыстарының нәтижесінде «Жер туралы занды» қабылдау жатады. Мұндай зандар еліміздін жер байлығын дұрыс, ұтымды пайдалануды жақсартуға бағытталған шаралар.

   1.2.Экономикалық аудандарда шаруашылықтардың орналасуы

Қазақстан дәнді дақылдарының негізін бидай алады. Оның жаздық және күздік деген түрлері болады.

Жаздық бидай кысы қатаң, жазы ыстық басым түрде еліміздің Солтүстік Қазақстан экономикалык ауданында егіледі. Негізгі астық өндіруші Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола және Павлодар облыстары. Сонымен бірге, Батыс Қазақстан, Актөбе облыстары. Астық өндірудің екінші маңызды ауданы - Шығыс Қазақстан ауданы және Оңтүстік тау етекті алабы. Орталық Қазақстанда да жаздық бидай егіледі. Қазақстанға ТМД жаздық бидай егіс көлемінің 35 % келеді. Жаздық бидай дәнді дақылдар егіс келемінің 62 % алады. Қазақстанда нан жабу қасиеті, сапасы жоғары, әлемдік нарыкта бағалы бидайдың қатты сорты егіледі.

Елімізідң оңтүстік облыстарында суармалы жағдайда күздік бидай егіледі.   Ол   күзде  себіліп,   көктеп   шығып,   жылы   қар   астында  қалады.

Көктемде өсуін онан әрі созып, ерте піседі.

Күздік қара бидай егіс көлемінің 70 % Батыс Қазақстан ауданына келіп, еліміздің солтүстік облыстарында да өсіріледі. Бидайдың бұл түрлерінің Солтүстік аймақта таралу себебі біріншіден табиғат зонасына байланысты, жер бедері, топырақ жамылғысы, климатына т.б. факторлар әсер етеді.

Азияның бүкіл көшпелі халқы үшін тары басты азыктық дақыл болған. Қазақстанға ТМД тары егісінің 25 % келеді. Құрғақшылыққа тезімді, жоғары шығымдылығы сияқты сапасымен бірге, тары жергілікті халықтың жоғары талабын қамтамасыз етеді.

Тарының негізгі массивтерінің 70 % Батыс Қазақстан, Ақтебе облысы, біраз мөлшері Солтүстік Қазакстанның Павлодар, Ақмола облыстарының құрғақтау оңтүстік-батысы, Қостанайдың Торғай өңіріне келеді. Оңтүстік облыстарда (Қызылорда), Оңтүстік Қазақстан облысы тары суармалы жағдайда өсіріледі.

Бидайдан кейін екінші орыңды арпа алып, жаздығы солтүстік облыстарда, ал күздігі оңтүстікте өсіріледі. Оңтүстік таулы аудандарда табиғат жағдайына онша талғам қоймауы және қысқа вегетациялық мерзіміне байланысты арпаның егіс көлемі басқа дақылдардан басым. Арпа - сыра жасаудың шикізаты.

Сұлы Қазақстанның солтүстік облыстарында жылқы мал азығы ретінде егіледі.

Қазакстанға ТМД күріш егіс көлемінің 25 % келеді. Оның егісінің 90 о/о Қызылорда облысы Сырдария өзені бойына, қалғаны Алматы облысымың Іле өзені бойындағы Акдала массиві, Қаратал өзені бойы және Оңтүстік Қазақстанның Шардара ауданында өсіріледі.

Жүгері - вегетациялық мерзімі ұзақ, жылу өте жеткілікті болу арқылы толық пісіп жетілетін оңтүстік аудандарда (Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстары) суармалы жерде дәні үшін өсіріледі. Ал солтүстік облыстарда жасыл массасы сүрлем үшін өсіріледі. Жүгері тамақтық, мал азықтық, техникалық және май алу үшінде қолданылады.

Қарақұмық - Павлодар облысы және Алтайда өсіріледі.

2004 жылы өткен жылмен салыстырғанда шығымдылық төмен болды. Кей аудандардағы кұрғақшылық жалпы өнімге әсер етті. Бірақ астықтың сапасы былтырғы жылғы керсеткіштен едәуір жақсы. Жалпы Қазақстан бойынша 13 875 мың тонна астық жиналып, орташа әр гектардан 9,8 центнер келді. Әсіресе жақсы шығымдылық оңтүстік үш облыстан 15-тен 21,8 центнерге дейін алынды. Мысалы Жамбыл облысының Луговой жылқы зауыты жерінде 6 000 га суарусыз богарлы жағдайда әр гектардан 20 центнерден шығымдылық алынды. Қостанай облысының В.И. Двуреченск шаруашылығында аталынған қүрғақшылықта оданда жоғары шығымдылық болып, ал осықдай жағдайда 6-7 центнерден ғана шығымдылыкка жетті.

Есеп бойынша республиканың ішкі тұтынуына 8,5 млн. тонна азык қажетті. Оның үстіне бізде өткен жылдан 3,5 млн. тонна астық қалды, яғни мемлекеттің азык-түлік кауіпсіздігі қамтамасыз етілді.

Қазақстан ТМД-нъң тек астықты базасы ғана емес, сонымен бірге техникалық дақылдардың маңызды ауданы. Техникалық дақылдарға мақта, қант қызылшасы, темекі, күнбағыс, картоп, зығыр, соя т.б. дақылдар жатады.

Техникалық дақылдарды өсірудің дәнді дақылдардан зор айырмашылығы бар. Өйткені олар кұннің жарығы мен жылуын, суаруды, агротехникалық шараларды, қол еңбегін және қаражатты да көп қажет етеді. Сондықтан техникалық дақылдарды өсіру өсімдік шаруашылығының тұрақты және мол өнім беретін интенсивті (үдемелі) шаруашылығы болып табылады.

Техникалық дақылдар Қазақстан егіс көлемінің бір пайызын алғанымен, оның өсімдік шаруашылығындағы маңызы зор. Оның егісі Оңтүстік Қазақстан экономикалық ауданының суармалы, сондай-ақ Солтүстік, Шығыс Қазақстанның суарылмайтын жерінде орналасқан.

Техникалық дақылдардың ішінде жетекші орынды кант қызылшасы алып, құнарлы топырақта жоғары өнімді болып табылады. Ол Жамбыл, Алматы облыстарында, яғни Асы, Талас, Шу, Қаратал өзендер аңғары, Қырғыз Алатауы, Жоңғар және Іле Алатауы етектеріңде егіледі.

Қазакстан ТМД-ның маңызды астықты державасы. Соған сәйкёс Қазақстан бұл елдердің ішіндегі жалғыз астықты экспорттаушы мемлекет.

Елімізде алынатын жылдық астық өнімінін 4-5 млн. тоннасы әлемдік нарыққа экспортқа шығарьшьш, басым белігі ішкі қажеттілікті қамтамасыз етеді.

Қазақстан астығын өткізетін дәстүрлі нарығы ТМД елдері - Ресей, Өзбекстан, Әзербайжан, Беларусь, Тәжікстан, Түркменстан. Москва қаласынында Қазақстан астығына сұранысы жоғары. Алыс шетелдердің ішінде, еліміздің жақын көршілері Қытай, Пәкістан, Иран, Ауғанстан, сондай-ақ Сауд Аравиясы, Еуропа елдерінде елеулі орынды алатын болады.

Товарлы астық өндірісін жасау Қазақстанның ТМД-ғы жалғыз астықты экспорттаушы елге айналуына мүмкіндік берді. Қазақстан астығын сатып алушы елдің бірі бұрынғы дәстүрлі астыкты елдің бірі Украина болып отыр. Мамандардың есебінше 2005 жылы әлемдік астыққа қажеттілік 37 млн тоннаға дейін көтерілді. Жасалынған азық-түлік бағдарламасына сәйкес 2010 жылдары Қазақстанда астық өндіру көлемі 25-27 млн тоннаны құруы тиісті, бұл қазіргі үтымды 16-17 млн га дәнді- дақылдар егіс көлемінде іске аспақ.

Қант қызылшасы - қант өндірісінде шикізат беретін негізгі техникалық дакыл. Жанама өнімдері және қант ендірісі қалдыктарының да белгіленген бағалы құны бар. Мысалы, қызылша сөлі спирт, ашытқы, глицерин, мал азығы болып табылатын жем және тоқыма, картон мен фанер пайдалынатын желім дайындайтын шикізат алуға пайдаланылады.

Биологиялық ерекшелікгері - 1 жылы өсіп-өну кезеңі - 150-170 күн, ал 2 жылы 100-125 күнге созылады. 1 га 500-600 центнерден өнім алу үшін барлығы 6000-8000 текше метр су жұмсалады. Қоректік элементгерді көп

талап етеді. Алайда, әр жердің табиғатына байланысты әртүрлі қажеттіліктері болады. Өсіп-өнуінін бірінші кезеңінде азот пен фосфорды, ал екінші жартысында фосфор мен калыдийді өте көп қажетсінеді. Қант кызылшасының қоректенуінде мырыш, марганец, бор, молибден жэне т.б. элементтер үлкен рөл атқарады.