Прокуратура конституциялык кукыктык жагдайы

7) сыбайлас жемқорлық қылмыс жасағаны үшін жұмыстан босатылған;

8) бұрын сотталған немесе қылмыстық жауапкершіліктен ақталмайтын негіздер бойынша босатылған;

9) мемлекеттік қызметтен, құқық қорғау органдарынан, соттардан және әділет органдарынан жағымсыз себептермен жұмыстан босатылған.

Прокуратура органдарына тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дініне қатыстылығына, сеніміне, тұратын жеріне немесе кез келген өзге де жағдайлар бойынша деген желеумен қызметке қабылдаудан бас тартуға тыйым салынады.

Прокуратура органдарына қызметке қабылдаудан бас тартқанда жоғары тұрған прокурорға не сотқа шағымдануға болады.

6. Прокуратура органдарының қызметкерлері:

өкілетті органдардың депутаты және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшесі болуға;

партияларға, кәсіптік одақтарға мүше болуға, қандай да болмасын саяси партияны қолдау мақсатында сөз сөйлеуге;

педагогикалық, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметтен басқа, өзге ақылы қызметпен айналысуға;

кәсіпкерлік қызметпен айналысуға, соның ішінде, егер коммерциялық ұйымдарды басқаруға тікелей қатысу Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өзінің лауазымдық міндеттеріне жатпаса, коммерциялық ұйымдардың ұйымдық-құқықтық нысанына қарамастан, оны басқаруға қатысуға;

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген жағдайларды қоспағанда, өзінің жақын туыстары (ата-анасы, балалары, бала асырап алушылары, асырап алған балалары, ата-анасы бір болған немесе ата-анасы бөлек болған аға-інілері мен апа-сіңлілері, аталары, әжелері, немерелері) немесе ері (жұбайы) атқаратын лауазымдарға тікелей бағынышты лауазымдарды атқаруға;

өзі қызметте тұрған, не өзіне тікелей бағынышты немесе бақылауындағы мемлекеттік органда үшінші тұлғалардың істері бойынша өкіл болуға;

өзінің қызметтік әрекетін материалдық-техникалық, қаржылық және ақпараттық қамтамасыз ететін құралдарды, басқа да мемлекеттік мүлікті және қызметтік ақпаратты қызметтік мақсаттан тыс пайдалануға;

ереуілдерді қоса алғанда, мемлекеттік органдардың қалыпты қызмет етуіне және қызметтік міндеттерін атқаруға кедергі жасайтын әрекеттерге қатысуға;

лауазымдық өкілеттіктерін атқаруға байланысты жеке басының мақсатында азаматтар мен заңды тұлғалардың қызмет көрсетулерін пайдалануға құқылы емес.

7. Прокуратура органдарының қызметкерлеріне белгіленген үлгіде қызметтік куәлік беріледі.

Қызметтік куәлікте тегі, аты, әкесінің аты, лауазымы, сыныптық шені немесе әскери атағы, мемлекеттік құпияларға рұқсат нөмірі мен түрі, қызметтік қаруды алып жүру құқығы туралы белгілер көрсетіледі.

Қызметтік куәлікке прокуратура органы қызметкерінің фотосуреті желімдеп жапсырылады. Қызметтік куәліктегі мәліметтер уәкілетті лауазымды тұлғаның қол қоюымен және прокуратураның Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы бар мөрімен бекітіледі.

Бас прокурорға, оның орынбасарларына белгіленген үлгідегі куәліктерді Қазақстан Республикасының Президенті береді.

Бас прокурор, облыстар прокурорлары белгіленген үлгідегі қызметтік куәліктерді өздерінің бағынысты қызметкерлеріне береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ. ҚР прокуратурасының конституциялық-құқықтық жағдайы

 

2.1 Прокурордың өкілеттігі

 

Прокурордың өкілеттігі - Конституцияда және ҚР заңдарында оның құқықтарының маңызы бірдей қамтылған құқықтық ұғым (наразылық келтіру құқығы, нұсқаулар беру құқығы, қамауда заңсыз ұсталғандарды босату құқығы және т.б.). Өкілеттік заң ғылымында прокурордың өз міндеттерін орындауы оған заңмен берілген құқықтарды іске асыру арқылы өтетіндіктен, құқықтар мен міндеттердін жиынтығы ретінде түсіндіріледі.

Жоғарыда аталған Заңның 4-бабында прокуратура органдары қызметінің негізгі бағыттары мен мазмұны саналмаған:

"Конституция мен  заңдардың үстем тұруын қамтамасыз ету адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мақсатында, Қазақстан Республикасы Конституциясының, заңдарының және Президентінің Жарлықтарының және өзге де нормативтік кұкықтық актілердің дәл әрі бірыңғай қолданылуына жоғары кадағалауды жүзеге асыра отырып, прокуратура мемлекет атынан:

1) Конституцияның, заң  актілерінің және Республика  Президенті актілерінің бұзылуын анықтап, оларды жою шараларын қолданады;

2) жедел-іздестіру қызметінің, аныктама  мен тергеудің, әкімшілік және  атқарушылық істер жүргізудің  заңдылығына қадағалауды жүзеге  асырады;

3) сотта мемлекет мүддесін білдіреді;

4) Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдарға және басқа да құқықтық актілерге наразылық жасайды;

5) заңда белгіленген тәртіп пен  шекте қылмыстық қудалауды жүзеге  асырады;

6) статистикалық көрсеткіштердің  тұтастығын, объективтілігін және  жеткіліктілігін қамтамасыз ету  мақсатында мемлекеттік құқықтық  статистиканы қалыптастырады, арнайы  есепке алуды жүргізеді, құқықтық  статистика және арнайы есепке  алу саласындағы заңдардың қолданылуын қадағалауды жүзеге асырады". [8-4 б]

Прокурорлық қадағалаудың құралдары ретінде олардың өкілеттіктерінен туындайтын прокурордың іс-әрекеттері мен құқықтық актілері, олардың көмегімен  ол қойылған міндеттерді шешеді: заңдарды бұзуды анықтау, жою, алдын алу, кінәлі адамдарды жауапкершілікке тарту.

Аталған Заңның 3-тарауында  прокуратураның құқықтық актілері көзделген. 18-бапта құқықтық актілер жүйесі белгіленген:

"1. Прокуратураның  құқықтық актілерінің жүйесін:

1) прокурорлық қадағалау  актілері: наразылық, қаулы, ұйғарым, өтініш, санкция, нұсқау, ұсыным, заңға түсіндірме;

2) Прокуратураны ұйымдастыру  және оның қызмет мәселелерін  реттейтін актілер: бұйрықтар,  нұсқаулар, өкімдер, ережелер, нұсқаулықтар  құрайды.   [9 -64 б]

Прокурордың өз өкiлеттiгiн  жүзеге асыруына кедергi келтiру немесе оған заңсыз шешiм қабылдату мақсатында қандай да болсын нысанда ықпал жасау, сондай-ақ прокурорлардың қаулыларын, ұйғарымдарын, нұсқауларын, талаптарын орындамау заңмен белгiленген жауапкершiлiкке әкелiп соғады.

Прокуратураның талап етуi бойынша тиiстi органдар мен өкiлеттi адамдар:

1) қажеттi материалдар  мен мәлiметтердi өтеусiз және  Қазақстан Республикасының заң  актiлерiнде белгiленген коммерциялық, банктiк және заңмен қорғалатын  өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді  жария етуге қойылатын талаптарды сақтай отырып беруге;

2) тексерiске қатысу  және қорытынды беру үшiн мамандар  бөлуге.

3) прокурорлардың қадағалау  қызметiн қамтамасыз ету және  олардың қауіпсіздігін қамтамасыз  ету үшiн өзге де қажеттi шаралар  қолдануға мiндетті.

3. Прокурордың өз құзыретi  шегiнде берген тапсырмасы анықтама  мен тергеу органдары үшiн мiндеттi.

4. Талап етiлген ақпарат  прокуратура органдарына заңдарда  белгiленген нысандарда, сондай-ақ  прокурор белгiлеген тәртiп пен  мерзiмде берiледi.

5. Прокурорлардың өз құзыретi шегiнде тексеру мәселелерi бойынша мемлекеттiк органдардың, меншiк нысандарына қарамастан, ұйымдардың үй-жайларына кiдiрiссiз кiруге, олардың басшыларында және басқа да лауазымды адамдарында кiдiрiссiз қабылдануға, iс материалдары тiкелей сот iсiн жүргiзуде жатқан кездегi жағдайларды қоспағанда, құжаттар мен материалдарға сот iстерiмен танысуда қол жеткiзуге және оларды соттан талап етiп алдыруға құқығы бap.

6. Лауазымды адамдар  мен азаматтар прокурордың талап  етуi бойынша айғақтар беру  үшiн оларға белгiленген уақытта келуге мiндеттi. Шақыру жазбаша хабарлама-шақырумен ресiмделедi және қолхат алынып тапсырылады. Хабарлама телефонограммамен, жеделхатпен немесе оның тиiсiнше берiлуiн қамтамасыз ететiн басқа байланыс құралдары пайдаланыла отырып та жiберiлуi мүмкiн.

7. Прокурордың заңды  талаптарын орындамау не прокурордың  талабы бойынша дәлелсiз себептермен  келмей қалу Қазақстан Республикасының  заңдарында көзделген жауаптылыққа  әкеп соғады. Прокурор ұйғарымдары  мен қаулылары орындалмаған жағдайда өз құзыретi шегiнде оларды мәжбүрлеп орындатуға құқылы.

8. Прокурор, заңда көзделген  басқа жағдайлар мен тәртiптi қоспағанда, өзi жүргiзiп жатқан iстер мен материалдардың  мәнi бойынша қандай да бiр  түсiнiктемелер беруге, сондай-ақ  оларды кiмге де болсын танысу үшiн беруге мiндеттi емес. Өзi жүргiзiп жатқан тексерулер мен iстердiң материалдарын олар аяқталғанға дейiн прокурордың рұқсатынсыз жария етуге ешкiмнiң құқығы жоқ. [3-41 б]

Прокуратура органдары  қызметкерлерiн құқықтық қорғау

1. Прокуратура органдарының қызметкерлерi мемлекеттiк өкiмет өкiлдерi болып табылады және мемлекеттiң қорғауында болады.

2. Прокурордың заңды  талаптарын орындамау, прокурорды  немесе оның отбасы мүшелерiн  оның қызмет бабындағы жұмысына  байланысты қорлау, қорқыту, күш  көрсету немесе олардың өмiрiне, денсаулығына, мүлкiне қол сұғу, прокурордың қызметтiк мiндетiн орындауына кедергi келтiретiн басқа да әрекеттер заңда белгiленген жауапкершiлiкке әкелiп соғады.

3. Прокурор жасаған  әкiмшiлiк құқық бұзу фактiсi  туралы хабарды кез келген тексеру прокуратура органдары өкiлдерiнiң қатысуымен жүзеге асырылады.

4. Қызметтiк мiндеттерiн  атқару кезiнде заңда көзделген  жағдайларды қоспағанда, прокурорды  әкiмшiлiк жолмен ұстауға, жеке  басын тексерiп қарауға, оның  заттары мен пайдалануындағы  көлiгiн тексерiп қарауға жол берiлмейдi.

 

 

2.2  Прокуратура органдары қызметiнiң негiзгi бағыттары мен

мазмұны

 

Конституция мен заңдардың  үстем тұруын қамтамасыз ету адамның  және азаматтың құқықтары мен  бостандықтарын қорғау мақсатында, Қазақстан  Республикасы Конституциясының, заңдарының және Президентiнiң Жарлықтарының және өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң дәл әрi бiрыңғай қолданылуына жоғары қадағалауды жүзеге асыра отырып, прокуратура мемлекет атынан:

1) Конституцияның, Заң  актiлерiнiң және Республика Президентi актiлерiнiң бұзылуын анықтап, оларды жою шараларын қолданады;

2) жедел-iздестiру қызметiнiң,  анықтама мен тергеудiң, әкiмшiлiк  және атқарушылық iстер жүргiзудiң  заңдылығына қадағалауды жүзеге  асырады; 

3) сотта мемлекет мүддесiн  бiлдiредi;

4) Республиканың Конституциясы  мен заңдарына қайшы келетiн  заңдарға және басқа да құқықтық  актiлерге наразылық жасайды; 

5) заңда белгiленген  тәртiп пен шекте қылмыстық  қудалауды жүзеге асырады; 

6) статистикалық көрсеткiштердiң  тұтастығын, объективтiлiгiн және жеткiлiктiлiгiн қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттiк құқықтық статистиканы қалыптастырады, арнайы есепке алуды жүргiзедi, құқықтық статистика және арнайы есепке алу саласындағы заңдардың қолданылуын қадағалауды жүзеге асырады. [4- 352 б]

Прокуратура органдарының жоғары қадағалауды жүзеге асыру жөнiндегi қызметi

1. Заңдардың, Қазақстан  Республикасы Президентi Жарлықтарының,  өзге де нормативтiк құқықтық  актiлердiң дәл әрi бiрыңғай қолданылуына  жоғары қадағалау тексерiстер  жүргiзу арқылы жүзеге асырылады.

2. Заңдардың қолданылуына  тексерiстi прокурор өз өкiлеттiгi  шегiнде тексерiс жүргiзу туралы  қаулы шығарылғаннан кейiн: 

1) Қазақстан Республикасы  Президентiнiң тапсыруына;

2) заңды бұзушылық  туралы өтiнiштерге, шағымдарға, хабарларға  және басқа да мәлiметтерге;

3) заң бұзушылық белгiлерiнiң  тiкелей анықталуына; 

4) жоғары тұрған прокурордың  тапсыруына және сұрау салуына  байланысты жүргiзедi.

3. Тексерiстi прокурор  сондай-ақ өзге де тиiстi құзыреттi органға тапсыруы мүмкiн, ол  тексерiстiң нәтижелерi туралы прокурорға заңда немесе прокурор белгiлеген мерзiмде хабарлауға мiндеттi.

4. Заңдардың қолданылуын  тексеру бiр ай мерзiмнiң iшiнде  жүргiзiледi. Тексерiстi тағайындаған  прокурор жоғары тұрған прокурордың  келiсiмiмен оны жүргiзу мерзiмiн  ұзарта алады.

5. Прокурорлардың барлық iс-әрекеттерi мен прокурорлық  қадағалау актiлерi, егер олар  осы Заңда және басқа нормативтiк  құқықтық актiлерде белгiленген  тәртiп пен нысандарда жасалған  болса, заңда белгiленген салдарларға әкелiп салады.

 

2.3  Қазақстан  Республикасында прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру

 

Бүгінгі күннің болмысы  республиканың мемлекеттік-құқықтық институттарының жүйесі ретінде  ҚР Конституциясының сақталуын мемлекеттің атынан жоғары қадағалауды жүзеге асыратын, қылмысқа қарсы күресте құқық қорғау және өзге де органдардың қызметін үйлестіретін, өз кезегінде, заңдардың, азаматтардың құқықтарын қорғауға және мемлекеттік мүдделердің сақталуына ықпал ететін көп функционалды орган ретінде прокуратура органдарының құқықтық мәртебесін заңнамалық тәртіппен кеңейтуді талап етеді. Сондықтан 2002 жылғы 9 тамыздағы ҚР Заңымен "Прокуратура туралы" ҚР Заңына тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізілуі кездейсоқтық емес.