Мәміле

 

 ЖОСПАР 

 

КІРІСПЕ....................................................................................................................3

1       АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ МӘМІЛЕ ТҮСІНІГІ.................................4

1.1 Мәміленің түсінігі және түрлері......................................................................4

1.2 Жарамды және жарамсыз мәмілелер...............................................................7

 

2 АЗАМАТТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ШАРТТАР МӘМІЛЕНІҢ  ҚҰҚЫҚТЫҚ НЫСАНЫ РЕТІНДЕ.............................................................................................12

2.1 Шарт ұғымы және оның маңызы...................................................................12

2.2 Азаматтық – құқықтық шарттардың  түрлері................................................13

 

3 ҚАЗІРГІ АЗАМАТТЫҚ – ҚҰҚЫҚТЫҚ  ШАРТТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ...........................................................................................................21

 

 ҚОРЫТЫНДЫ..................................................................................................... 24

 

 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ................................................... 26

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                 КІРІСПЕ

 

           Қазақстан Республикасында адам  мен азаматтардың құқықтары мен  заңды мүдделері заңмен қорғалады

         Өздерінің қажеттерін қанағаттандыру барысында азаматтар мен заңды тұлғалар үнемі өзара әр түрлі қатынастарға түсуге мәжбүр болады. Адамдар арасында қалыптасатын нақты қатнастар сан түрлі. Оларды әр түрлі әлеуметтік нормалар, атап айтқанда, моральдық және этикалық нормалар реттеп отырады. Мұндай қатнастардың бөлігін құқық нормалары реттейді, олар құқықтық қатнастар нысанына ие болады. Яғни құқықтық қатнастар - бұл нақты қоғамдық қатнастардың нысаны ғана.

        Қоғамдық қатнастарды құқықтың  түрлі салаларының нормалары  реттеп отырады. Азаматтық құқық  негізінің меншік қатнастары  қалыптасатын қатнастарды реттейді. Азаматтық құқық нормалары реттеген  қоғамдық қатнастар-құқықтық қатнастар  , атап айтқанда, азаматтық-құқықтық  қатнастар сапссына ие. Азаматтық  –құқықтық қатнастар- азаматтық  құқық нормаларын реттеген қоғамдық  қатнастар. 

       Қазіргі таңда азаматтық құқықтық  қатнастардың ішінде шартқа отыру  ерекше орын алып отырғандықтан,  менің дипломдық жұмысымның негізгі  тақырыбын таңдауға себеп болды.  Азаматтық құқық субъектілері  шарт жасасу арқылы ғана меншік  құқығына ие бола алады. Қазақстан  Республикасының меншігін қорғау  азаматтық-құқықтық тәсілдері, азаматтық  құқықтағы мәселелер болып табылады.

       Меншік құқығының қорғалуының  бірі ретінде Конституцияда жазылған: «Қазақстан Республикасында мемлекеттік  меншік пен жеке меншік танылады  және бірдей қорғалады, сонымен  қатар өзге де меншік түрлерінің  қорғалуы 

туралы  атауға болады».  Әрдайым тізімге  ілініп жүрмесе де, осылардың ішіндегі ең қажеттісі жеке меншік екені белгілі. Бұл адам құқығы мен бостандығын  басты құндылық деп жариялап, ал мемлекет міндетіне оны орын  орындауды жүктеумен, жеке меншікке деген қызуғышылықты сақтап қалумен  тікелей меншікке қарсы жасалынатын  қылмысқа арналған. Мемлекетімізде меншіктің  барлық түрлерін қорғайды.

        Менің курстық жұмысымның тақырыбы  азаматтық құқықтық қатнастағы  шарттың түсінігі мен оның  маңызына арналған. Тақырыптың өзектілігі шарттың азаматтық құқықтық қатнастардың негізгі реттеушісі бола отырып, барлық қатнастардың негізгі реттеушісі бола отырып, барлық қатнастардың заңды түрде жасалуында.

        Жұмыстың мақсаты шартқа құқықтық сипаттама беріп, сонымен қатар мазмұнын қалыптастырып, маңыздылығын зерттеу.

        Жұмыстың ғылыми негізін белгілі ғалымдардың еңбектері мен Қазақстан Республикасының азаматтық құқықтық қатнастарды реттеу туралы заңнамалары және іс-тәжірибе материалдары құрайды.

              

1.Азаматтық құқықтағы мәмәле  және оның маңызы

1.1 Мәміленің түсінігі  және түрлері.

 

Мәміле – азаматтық құқықтар мен міндеттерді белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекет болып табылады.

Мәміленің ең көп тараған түрі – шарт, яғни екі жақты немесе көп жақты  мәміле болып саналады.  Бір адамның  еркін білдіретін бір жақты мәміле болып саналады. Бір адамның еркін  білдіретін бір жақты мәмілелер  де болады. Жоғарыдағы мәміленің анықтамасы Азаматтық кодекстің 147 бабынан туындайды. Нақтылы айтар болсақ мәміле дегеніміз  – заңды факті. Заңды фактілердің  оқиғалардан немесе әрекеттерден тұратындығы  белгілі. Мәміле соның ішінде әрекет болып саналады. Әрекет болғанда да ол азаматтық құқық субъектісінің  заңды әрекеті. Міне осы жерден мәмілеленің  белгілері мен өзіндік ерекшелігі көрінеді. Мәміленің басты ерекшелігі оны жасағанда азаматтық салдар туындап – белгілі бір құқықтар мен міндеттер белгіленіп, өзгеріп, тоқтатылып жататынында.

Мәміленің өзіне тән бірқатар белгілері  бар. Мәміле – азаматтық құқық  субъектілерінің ерікті актісі.

Мәмлемелерде  азаматтық құқық қатнастары қатысушыларының  еркі көрінеді . Оны біз адамдардың еркіне бағынбайтын және еркінен  тыс болатын оқиғалардан ажырата  білгуіміз керек. Бұл арада ерік саналы мақсатқа жету үшін белгілі  бір құқықтық салдарды туғызуға бағытталған. Атап айтқанда, мәселен, өздерінің шаруашылық, тұрмыстық, мәдени және басқа да қажеттіліктерін  қанағаттандыру үшін адамдардың  тұрмыстық, өндірістік, азық –түлік тауарларын сатып  алуы және т.б. әрекеттері.

Мәмілеге  қатысушылардың ішкі еркін және оның сыртқа байқалғандығын ажырата білу керек. Егер ішкі ерік сыртқа көрінсе, бірақ басқа тұлғаларға байқалмаса, онда ол заңдық  салдарды туындата алмайды. Осы сияқты, егер сыртқа байқалған  ерік мәміле қатысушы ішкі еркімен  сәйкес келмесе мәміле жасалмаған  болып саналады. Мысалы, кіріптарлық  мәміле. Ол Азаматтық кодекстің 159 бабының 9тармағында көрсетілген.

Азаматтық құқықтық мәмілелер ауызша, жазбаша  нысанда жасалады.Жасалған кезд атқарылатын, жетон, билет немесе әдеттегідей  қабылданған өзге де растайтын белгі  арқылы жасайтын мәмілелер ауызша жасалынады.Мұндай мәмілелер адамның мінез-құлқынан, оның мәміле жасау еркі айқын көрініп  тұрған ретте де жасалған деп саналады. Үндемей қалу заңдарда немесе тараптардың  келісімінде көзделген реттерде мәміле жасауға ерік білдіру деп  танылады.

Жазбаша нысан жәй және нотариалдық болып  екіге бөлінеді.

Мынадай мәілелер:

-    кәсіпкерлік үрдісінде жүзеге  асырылатын;

-    мәмілелерді жасау кезінің өзінде  орындалатындарынан басқа, жүз  еселеген есептік көрсеткіштен  жоғары сомаға;

-    заңдарда немесе тараптардың  келісімінде көзделген өзге реттерде  жазбаша жасауы тиіс.

Заң мәміленің қандай жағдайларында  жазбаша түріде жасалатын айқындайды.Бірақ мәміле жасасудың ауызша  нысанын қолдану мүмінкіндіктері  үшін айқын заңи нұсқаулар жоқ. Сондықтан бұл жерде баршаға тән мынадай ереже қолданылады: заңдардың белгілі бір нормаларына немесе тараптардың келісіміне қайшы келетін жағдайлардан басқа реттерде мәмілені қашанда ауызша түрде жасасуға рұқсат етіледі.

АК-ның 151- бабына сәйкес, мәміленің ауызша түрі ол жасалған кезде атқарылатын жағдайда қолданылады. Бұл арада ауызша мәміленің  ең жоғары шегі қызметін атқаратын  мәміленің сомасы белгіленбейді, АК 152б, 1т. Жазбаша мәміле жасамай-ақ құны миллион теңгелік затты сатып  алуға болады. Бірақ мұнда тараптар уағдаласқан соң біріне-бірі затты  да, ақшаны да қолма-қол береді. Алайда, егер, нақ сол зат несиеге немесе ақысын алдын ала төлеу арқылы сатылса, сатып алу-сату мәмілесі жазбаша  түрде жасалуы тиіс.

Қарыз беру шарты бойынша берілетін ақша, әдетте, борышқордың несие иесіне қолхат беру жолымен жазбаша түрде  ресімделеді, ал шарттың орындалуы  –ешқандай жазбасыз , қолхатты қайтару  арқылы жүргізіледі.

Ауызша мәміле жасауға кең  мүмкіндіктер беретін АК-ның 151-бабынан өзгеше, оның 52-бабы жазбаша мәміле қажеттігін едәуір қатаң шекарасын белгілейді.

52 бапқа сәйкес мынадай  мәмілелер жазбаша түрде жасалуы  тиіс:

• егер мәмілелердің жекелеген түрлері үшін заңдарда өзгеше жағдай арнайы көзделмесе немесе іскерлік қызмет өрісінің әдеттегі құқықтарынан туындамаса, мәмілелердің жасау кезінің өзінде орындалатындарынан басқа, кәсіпкерлік қызмет үрдісінде жүзеге асырылатын;
• мәмілелердің жасалу кезінің өзінде орындалатындарынан басқа, 100 айлық есептік көрсеткіштен астан сомаға;
• заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген өзгеде реттерде.        

Заң құжаттарында немесе тараптардың келісімінде  тікелей көрсетілген реттерде мәміленің  жай жазбаша түрін сақтамау, оның жарамсыз болып қалуына әкеліп соқтырады. Сонымен қатар, нотариалдық куәландыруын талап ететін мәмілелер болуы  мүмкін, бұлар нотариалдық куәландырғаннан  кейін ғана жасалады деп саналады.

Мәміле  жарамсыз деп танылған жағдайда тараптардың  әрқайсысы екінші тарапқа мәміле бойынша алынғанның бәрін қайтарып беруге, ал заттай қайтарып беру мүмкін болмаса, құнын ақшалай өтеуге міндетті.

Негізгі және қосымша (акцессорлық)  мәмілелер (шарттар) арасындағы  айырмашылықтың практикалық маңызы  бар. 

Акцессорлық мәміле негізгі мәмілені  толықтырады, қамтамасыз етеді  және нақтылайды. Егер заңнан, мәміленің мәніне не тараптардың келісуінен өзгеше жағдай туындамаса, акцессорлық мәміленің тағдыры негізгі мәміленің тағдырына тәуелді болады.

Заңдар кейбір мәмілелер үшін  тараптар қол қоятын құжатты  қарастыруды ғана талап етпестен, сондай- ақ мәміленің мазмұнын белгілі бланкіде баяндауды, қойылған  қолдарды мөрмен куәләндіру және  т.с.с. талап ете отырып, мәміленің жай жазбаша түрін куәләндіре түседі. Егер олар заңда не тараптардың келісімінде көзделсе, мәміленің жазбаша түріне мұндай талаптар қою міндетті болады. Қалған жағдайларда, егер тіпті мәмілені заңды тұлғалар жасайтын болса да, аталған талаптардың сақталуы міндетті емес. Мұнда мәмілені жазбаша түрде жасаудың жалпы ережелерінің бұзылмауы жеткілікті болады.

Егер азамат дене кемістігіне,  науқастығына немесе сауатсыздығына      байланысты құжатқа өзі қол  қоя алмайтын болса, онда оның  өтініші бойынша мәмілеге басқа азамат қол қоя алады. Егер заңда өзгеше көзделмесе, басқа адамның қойған қолын нотариус немесе осындай нотариалдық әрекеттер жасауға құқөылы басқа лауазымды адам мәміле жасаушының оған тікелей өзі қол қоя алмауының себептерін көрсете отырып, куәләндыруы тиіс.

Жазбаша түрде жасалған мәмілені  орындаған тарап келесі тараптан  да орындағанын растайтын құжатты  талап етуге құқылы. Жасалуы кезінде  орындалатын   мәмілелерден   басқа, ауызша   жасалған кәсіпкерлік  мәмілені орындаған тарап та осындай талап қоюға  құқылы. Қолхат, квитанция, жүк қағаздары, әдетте, осындай құқық бола алады.

Заң құжаттарына немесе тараптардың  келісімімен белгіленген реттерде  жазбаша мәмілелер олрды нотариат  куәләндырғаннан кейін жасалады  деп саналады.

Мәмілелерді нотариалдық куәләндыру қажеттігі туралы талаптарды  заң мәммілелердің нақты түрлеріне  ғана қояды. Мысалы, АК-ның 58-бабының 5 тармағы шаруашылық серіктестік құру жөніндегі  құрылтай шартын  нотариалдық куәләндыруды талап  етеді. Заң талап етілетін нысанды  оны қарапайымдату жолымен бұзуға  тыйым салады. Мәмілені нотариалдық  куәләндыруды талап ету кезінде оны жай жазбаша түрде жасаумен  не жазбаша түрде жасаудың  орнына ауызша түрді қолдануменшектелуге болмайды. Керісінше, мәмілеге қатысушылардың өзара келісіп отырып, белгіленген нысаннан оны күрделендіруге қарай шегінуіне әбден күрделі және ол тараптар үшін ешқандай теріс зардаптар туғызбайды. Мысалы, заң ауызша мәміле жасауға жол беретін реттерде де, тараптар мәмілені жазбаша түрде жасауға құқылы; заң мұны талап етпесе де, тараптар жазбаша мәмілені нотариалдық куәләндыруға құқылы.

          Мәмілелердің түрлері. Мәмілелердің тараптардың санына, жасалды деп саналған уақытына, өтелмелілігіне т.б. жайттарға байланысты бірнеше түрге бөлінеді.

Жасалуы үшін бір тараптың ерік білдіруі қажет  және сол жеткілікті болатын мәмілелер  – бір жақты мәмілелер деп  саналады. Мысалы, меншік құқығынан  бас тарту(Азаматтық Кодекстің 250бабы), сенімхат беру (Азаматтық Кодекстің 167бабы) сияқты мәмілелер жатады. Бірақ, біржақты мәмілені екі немесе одан да көп адамдардың жасауы да жоққа  шығарылмайды.

Жасалуы үшін екі жақтың ерік білдіруі талап  етілетін мәмілелер екі жақты  мәмілелер деп танылады. Шарттар  деп аталатын мейлінше көп тараған  мұндай мәмлелерге сатып алу-сату, мүлікті  жалдау т.б. шарттар жатады.

Әрбір қатысушысы дербес тарап болып табылатын  үш және одан да көп тараптар жеке ерік білдіретін мәмілелер – көп жақты  мәмілелер болып табылады.  Мысалға  Азаматтық кодекстің 228-бабы бойынша  жасалатын бірлескен қызмет туралы шартты атап өтсек болады. 

Осылармен қатар, белгілі бір себеп бойынша  да бөлінеді. Бұл белгі бойынша  мәмілелер: казуалдық және абстрактылы  болады.