Сақтау шартының жалпы сипаттамасы

     КІРІСПЕ 

     Сақтау  шарты қоғам және шаруашылық өмірінің көптеген аумағында қолданылатын кең  ауқымды құжаттар тобының бірі болып  табылады. Қазіргі кезде, мемлекеттік  және мемлекеттік емес мекемелердің көбейген кезінде, шарттық қатынастың ерекше дамуы орын алды. Сондықтан да шарттың жасалуы мен рәсімделу ережелерін ұғынуға көп көңіл бөлу керек.

     Шарт  – көп уақыттан бері келе жатқан құқық нысаны. Оның тарихы мыңдаған жылдармен есептеледі. Шарттың осындай  ұзақ кезеңге созылуы, шарттың қоғамдық қатынастың әр түрлі сипатты қамтитын ыңғайлы кұқық нысаны болып табылатындығымен түсіндіріледі. Әлеуметтік-экономикалық мазмұнының өзгеруіне қарамастан шарт құрылымы өзгеріссіз қалып отыр.

     Уақыттың  өтуіне сәйкес шартқа қатысушылардың құрамы өсе түсті. Жеке тұлғалармен  қатар бұл рөлге ұжымдық сипаттағы үйымдар, яғни заңды тұлғалар да шартқа қатысушылар болып табылды.

     Кез-келген азаматтық құқық субъектісінің  коммерциялық жоспарын жарыққа шығару, ол жеке кәсіпкер немесе өнеркәсіп  болмасын, мәмілелер мен шарттар  жасаудан тысқары қала алмайды .

     Сонымен қатар, заңды, сауатты жасалған сақтау шарты – бұл субъектілердің алдарындағы  мақсаттары мен тапсырмаларының  сәтті орындалуының және олардың  құқықтары мен мүдделерінің жақсы, сапалы қорғалуының кепілі.

     Ал, алдын-ала болжаусыз жасалған шарттың нәтижесінде азаматтық айналымға қатысушылар арасында даулар туады. Олардың қатарына мыналарды жатқызуға болады: шарты орындау кезінде туатын даулар, шарт талаптарын бұзғандығы үшін айыппұл өндіру т.б.

     Бұл курстық жұмыстағы көзделген басты мақсат сақтау шарты туралы жалпы ережелерге қатысты сұрақтардың жауаптарын жарыққа шығарып, осы мәселеле жөнінде тың көзқарас, тұжырымдама беру. 

     Сақтау  шартын құрастырудың негізгі заңнамалық қайнар көздері Қазақстан Республикасының  Азаматтық Кодексі және басқа  да жекелеген заң актілері болып табылады.

     Азаматтық Кодекстің Ерекше бөлімінде сақтау шартын құқықтық реттеуге арналған нормалар бар. Сақтау шарты жөнінде толық  және дұрыс мағлұмат беретін материалдарды  дипломдық жұмыс барысында ашып, анықтап, саралап, тұжырымдап көрсете келе, оны жасаудағы маңыздылықты, ұқыптылықты, тәртіпті сақтау жөнінде мәлімдемелер сипатталады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

        1. САҚТАУ ШАРТЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ.  

            Бұрын әрекет еткен   заңнамада мүлікті сақтау туралы сөз болған. Яғни сақтау пәні нақтыланбаған. Қазіргі әрекет    етуіпі   заңнамада  шарт пәні ретінде заттың (заттардың) өзі анықталған. Бұл шешім орынды және толық түсіндіріле  алады.   Бұрынғы   заңнамада   "мүлік"   пен   "зат" түсініктерінің арасындағы  айырмашылық сірә теориялық сипатқа ие болды. Соның салдарынан сақтау пәнін анықтау үшін "мүлік" термиінін де қолдануға болар еді. Қазіргі жағдайда , яғни заңнамаға сәйкес мүлік құрамы соншалықты біртектес болмаған кезде, шарт пәнінің мұндай анықтамасы шарт түсінігін бұрмалауға алып келуі мүмкін. Сақтау шарты өз бетінше "консервативті" деуге де болады. Егер сатып алу-сату , жалға алу, сыйға тарту  және кейбір өзге шартар үшін олардың пәндері бола алатын обьектілер аясы бірден кеңейтілсе, сақтау шарты үшін ол бұрынғы қалпын сақтап қалды.

           Сақтау шартының пәні болып қозғалмалы заттар табылады. Олардың қатарына жеке анықталған заттарды да, тектік белгілермен анықталған заттарды да жатқызуға болады.

          Заттарды сақтауға беру бойынша  шек қою (тиым салу) конституциялық  құрылымды қорғау  мақсаттарында заңмен көзделген  жағдайларда белгіленуі мүмкін Мысалы  діни экстремизмді тудыруға бағытталған, терроризмді  (лаңкестікті) насихаттау мен соған бағдарлайтын мазмұны бар әдебиеттернді сақтауға тыйым салу. Сол бір немесе өзге заттарды сақтауға шек қоятын басқа да негіздерге өзге тұлғалардың адамгаршілігін, денсаулығын құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету  қажеттілігін жатқызылуы мүмкін.Қазақстан Республикасының "Есірткі құралдары, психтрпоты затар, прекурсорлар мен олардың заңсыз айналымы мен теріс пайдалануына қарсы әрекет ету шаралары туралы " Заңның 14-бабының 1-тармағына сәйкес. "Есірткі құралдаарын , психтропты заттар мен прекурсорларды  сақату Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тәртіпте осы қызмет түріне (мамандырлыған мекемлерге) берілген лицензяи негізінде арнайы  жабдықталған үй- жайларда жүзеге асырылады." Сақтау бойынша арнайы талаптар Қазақстан Республикасының 23 қараша 1995 жылғы "Дәрілік заттар туралы" Заңымен белгіленеді.Аталған заңның 18-бабыгның 1-тармағына сәйкес дәрілік заттар олшардың сапасының сақталуына кепілдік  беретін, нормативті -техникалық құжаттамамен анықталатын жағдайларда сақталуға тиіс.

        Аталған ерекшелерді  қоспағанда,  сақтау шартының пәні ретінде  өз сипаттамасы бойынша азаматтық құқық обьектісі ретінде бағалана алатын кез келген заттар бола алады. Ақша немесе  бағалы қағаздар сақтауға жеке анықталған заттар ретінде беріле алады және әдейі соларға қатысты негізінен банктерде сейфтік сақату туралы сөз болады. Тектік белгілермен анықталған заттар оларды иесіздендіру туралы сақтау  шартының пәні бола алады. Басқаша айтқанда ол "қалыпсыз" сақталу деп аталады.

       Қозғалмайтын заттар сақтау обьектісі  бола алмайды. Мұндай көзқарас  азаматтық құқық теориясында  даусыз болып табылады. М.И Брагинский сақтау шартының монографиялық зертеуін өткізе отырып бірқатар ғалымдардың  пікірлеріне сүйенеді. Оларға Д.И Мейер, Г.Ф Шершеневич, З.И Шкундин, К.А Граве, О.С Иоффе жатады.олардың барлығы  жылжымайтын мүліктің сақтау шартының пәні бола алмайтындығы туралы пікірді бір ауыздан қолдаған. Осыған қатысты өз түсініктемесін З.И.Шкундин нақты тұжырымдаған:"сақату шартының пәні,жеке белгілерден басқа оны (яғни затты) сақтаушының үй-жайында немесе оның иелігіндегі аумақты сақтауды мүмкін ететін физикалық қасиеттерге ие болуы тиіс. Сол себептен, жерден ажырамайтын ғимараттар, құрылымдар, бау-бақшалар және т.б. (жылжымайтындар) сақтау пәні бола алмайды.

          О.И. Ченцова айтқандай, жылжымайтын  мүлікті күзету кезінде азааттық  құқықтың басқа институттарын  қолдану мүмкін болады., оларға мыналар жатады: 1) мүлікті мамандандырылған ұйыммен күзету бойынша өтелмелі  қызмет көрсету шартын бекіту. 2) еңбек шарты өтелмелі қызмет көрсету шарты бойынша күзетшіні жалдау.   

       Сақтаудың реалды шарты бойнша сақтаушы өзіне берілген затты, сақталуын қамтамасыз ете отырып сақтауға міндеттенеді.Сақтаушы сақтауды  жүзеге асыра отырып затты қолайсыз ауа-райы,үй-жайдағы ылғалдылық сияқты сыртқы факторлардың әсерінен сақтап қалуға тиіс. Мұндай  факторларға, сондай-ақ мүлікті бүлдіруі (жоюы), оны ұрлап кетуі мүмкін адамдардың  құқыққа қайшы әрекеті де жатады. Соларға сақтаушы қарсы тұруы тиіс.

          Сақтаушы міндеттерінің нақты  көлемі оның тұрмыстық немесе  кәсіби сақтаушы болып табылатындығына,  сақтаудың сол бір немесе өзге  жағдайлары және сақтауға берілетін заттардың қасиеттері жүк берушімен ескертілген немесе ескертілмегеніне байланысты болады. Шарттың ақылыллығы  немесе ақысыздығы сақталушы міндеттерінің аясын анықтау үшін шешу маңызға ие болмайды,өйткені оның барлық шығындары кез келген жағдайда өтелетін болады, бірақ дау туғанда, сот шарттың ақысыз сипаты кезінде сақтаудың ерекше жағдайлары ескертілмегендікке көбірек мойынсұнуға тиіс.

           Сақтаушы затты ақысыз сақтауға  қабылдаған кезде және затты  күту бойынша белгілі бір әрекеттерді жасау тараптарымен ескертілмеген кезде, сақтаушы сақтауға алынған затқа өз заты сияқты қамқорлық жасауға тиіс.

          Кәсіби сақтау кезінде сақтay жағдайлары  шартта толық сипатталмағанда  сақтаушы тиісті іскерлік айналым  дағдыларын (егер олар болса) басшылыққа алуға тиіс. Кәсіби сақтаушыға сол 6іp немесе өзге заттарды сақтауға қабылдаған кезде оның өзi дербес олардың  қасиеттерін eскеріп, тиісті шаралар қолдану жөніндегі талаптар қойылуы мүмкім. Бұған кәсіби сақтаушының өзі біле алмайтын заттардың ерекше  (тән емес) қасиеттері кірмейді.

     Барлық  сақтаушылар, олардың тұрмыстық  не кәсіби сақтаушылар екеніне қарамастан, жария тәртіп ұстанымдарьн сақтауға тиіс Өйткені оларды ұстану немесе ұстанбау заттың сақталуына әсер етyi мүмкін. Яғни мұнда сақталуы салалық заңдармен талап етілетен әртүрлі  нормативтер туралы сөз болып отыр. Мәселен, барлық азаматтарға Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар жөніндегі Агенттік органдарының өрт, сейсмикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қатысты талаптарды, кәсіпорындардағы авариялардың алдын алуға бағытталған талаптарды сақтау кажет. Денсаулық сақтау министрлігінің санэпидемкадағалау органдары тиісіт саниталық-эпидимиологаялық талаптарды белгілейді. Осындай талаптардың сақталуын қамтамасыз етпеген субъектілер егер соның салдарынан заттардың бүлінуі немесе жойылуы орын алса, бұл үшін жүк 6epyші алдында жауапты болады.

          Сақтаушыда сол 6ip  немесе өзге  жағдайлар орын алғанда ол  бұрын өзі болған үй-жайды жөндеуден  өткізеді, оны ауыстырады немесе  қандай да бip табиғи, техногендік құбылыстардың және т.б. салдарынан затты сақтау жағдайлары өзгеретін болады, онда сақтаушы заттың сақталуын қамтамасыз ету үшін ағымдағы шараларды қолдануға тиіс. Сақтаушы, сондай-ақ жүк берушіге сақтау жағдайларының өзгеретіндігі туралы дереу хабарлауға және оның жауабын кутуге міндетті, заттың жоғалу немесе бүліну қаупі туған жағдайда сақтаушы жүк берушінің жауабын күтпестен, сақтаудың шартта көзделген әдici мен орнын өзгертуге міндетті.

          Егер де колданылған шараларға  қарамастан, зат сақталу кезінде бүлінуге ұшыраса немесе оның сақталуын қамтамасыз етуге мумкіндік бермейтін (мысалы желдеткіш жүйелер icтeн шықса, ал зат сақтау кезінде тұрақты түрде желдетуді талап етсе, бipaқ, сақтаушы аталған жүйелерді қалпына келтіре алмаса) және жүк беруші тарапынан шаралар қолдануды күтуге болмайтын басқа жағдайлар туындағанда, сақтаушы сақтау және сату бойынша өз шығындарын өтей отырып, затты немесе оның 6ip бөлігін сатуға құқылы.

         Затты сақтаушы ретінде ұстау  кезеңінде, ол затты пайдаланудан  тартынуға міндетті. Сақтаушының затты пайдалану мүмкіндігі  сақтау шартымен көзделу мүмкін. Сақтаушыға затты пайдалану құқығын беру кейбір жағдайларда сақтау үшін  төленетін ақшалай төлемнің орнын алмастыратын болады. Егер бұл  оның сақталуын  қамтамасыз етуге қажет болса, сақтаушы затты пайдалануға құқылы болады.

         Сақтаушы өзіне сақтау үшін  бергтген мүліккке (затқа) затттық  құқықтарды   иеленбейтін  болғандықтан,  сақталған  заттардан алынған  нәтижелер(өсімдер) мен кірістерді  меншік иесі мен өзінің  арасында  болу туралы да мәселе туындамайды. Сақтаушы затты қайтарумен бірге сақтау уақытысында алынған нәтлжелер мен кірістерді де беруге міндетті. Шартпен басқаша көзделуі де мүмкін,  жсмістермен   табыстар  коптегеп   жағдайларда eгep  бұл жөнінде тарапчтрдың, келісімі болса,  сактау үшін  берілетін   кәдімгі сыйакыны толықтай алмастырады және сақтаушының шығындарын өтей алады.

        Сақтаушы жалпы ереже бонынша  өз  міндеттерін  жеке өзi атқаруға  міндетті. Егер  заң актілерінде  немесе шартта өзгеше көзделмесе, ол затты жүк берушінің келісімінсіз үшінші  тұлғаға беруге құқылы емес. Біздің ойымызша, сақтаушы заң бойынша сақтау жөніндегі  міндетті үшінші  тұлғаға жүктей алатын  жағдай арестке алынған мүлікті  caқтay тәртібi мен жағдайлары туралы жоғарыда аталған нұсқаумен көзделсді. Сот орындаушысы  мүлікті  ареетке алғанда оның меншік иeci болмағандықтан сот шешімі  орындалған кезеңге дейін оның сақталуын қамтамасыз етуге міндетті(ол заң бойынша сақтаушы,  егер сот  шешімі жойылса және мүлік қайтарылуға тиic болса, меншік иесінің мүдделері мен  мен оның  құқықтарын қамтамасыз ету  үшін оның жағдайын ocылайшa талқылаған дұрыс болады).

     Егер  сот орындаушысының  әрекеттерінде  кінәлі  құқыққа қайшы әрекеттер  болса және (оның салдарынан) мүліктің сақталуы  қамтамасыз eтілмеген болса, ол бұл үшін  жауапты болады. Сонымен бірге coт орындаушысы өз әрекеттерімен мүліктің сақталуын қамта масыз ете алмайтындығи да түсініктi. Ол жүк беруші  ретінде танылатын сақтау шартының негізінде жекелеген жиынтығы түріндегі мүлікті (тізім бойынша) үшінші тұлғаға беруге міндетті.

     Сақтаушы  жүк  берушінің келісімінсіз затты  сақтауға үшінші тұлғаға, егер бұл орайда жүк берушінің мүдделеріндегі қажеттілік туса және сақтаушы оның келісімін  алу мүмкімдігінен айырылса, беруге құқылы.  Сақтаушы жүктің үшінші тұлғаға берілгендігі туралы дереу жүк берушіні хабардар етуге міндетті.