Қазақстан Республикасының жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің қалыптасуы мен мәселелері оны шешу жолдары

                              Жоспар

Кіріспе

І Жергілікті басқарудың ғылыми теориялық негізі

1.1. Жергілікті  басқарудың мәні мен маңыздылығы

1.2. Жергілікті  өзін өзі басқару қызметтері  және оны ұйымдастырудың принциптері

1.3. Жергілікті  өзін өзі басқарудың шетелдік  тәжірибесі

ІІ Қазақстан Республикасының жергілікті өзін-өзі басқару және дамуы

2.1. Қазақстан республикасындағы жергіліктік өзін өзі басқарудың қазіргі жағдайы

2.2. Ақтөбе  облысының жергілікті өзін-өзі  басқару мәселелері

ІІІ Қазақстан  Республикасының жергілікті өзін-өзі  басқару жүйесінің қалыптасуы мен мәселелері оны шешу жолдары

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Қосымша  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе

          Мемлекеттік билікті  орталықсыздандыру мен қоғамды  демократияландыру аясында жергілікті мемлекеттік басқаруды жаңартуды  саясаттанулық тұрғыда зерттеу бүгінгі күннің  өскелең талабы.

     Саяси жаңарудың барлық кешенінің шешімі жағдайдың тұрақсыздануына, азаматтық  жанжалдар  мен сілкіністерге  жол берілмеуіне  негізделген. Еліміздің  Президенті Н.Назарбаев саяси реформаларды жүзеге асыру жолындағы асығыстыққа өзінің қарсы екендігін үнемі ескерте отырып, саяси реформаларды іске асыру кезінде көп этностық қоғамда рухани келісім мен тұрақтылықты сақтап қалу қажет екендігін түсіндіреді. «Мен эвалюциялық дамудың, яғни қоғамды бірте-бірте, обьективті жағынан даярланған реформалаудың жақтаушысымын» - дейді Н.Назарбаев. Дербес дамудың өткен 20 жылында Қазақстан өзінің ұлттық мүделерін, сыртқы саяси бағдарлары мен іс-әрекеттерінің және ішкі саяси бағдарламасын белгілей алды.

     Тақырыптың  өзектілігі: Жергілікті өзін - өзі басқаруды аумақтық ұжым тікелей сайлау жолымен, сондай–ақ халық топтары жинақы тұратын аумақты қамтитын селолық және қалалық жергілікті қауымдастықтардағы сайланбалы және өзін - өзі басқару органдары арқылы жүзеге асырады.

          Жергілікті өзін - өзі басқару органдарына іс жүзінде танылған қоғамдық өзін - өзі бақару комитеттері, жолдастық соттар, ерікті халық жастары, көше, үй және квартал комитеттері, халықтың өз күштерімен құрған өзге де ұйымдары жатады.

          Жергілікті өзін - өзі басқару нысандарына халықтың жергілікті сұрау салуын, жиналыстары мен нысандарын, халықтың тұратын жеріндегі кәсіби және өзге де ерік білдірулерін жатқызуға болады.

          Курстық жұмыстың мақсаты – дамыған шетелдік мемлекеттердің жергілікті жерлердегі өзін–өзі басқару тәжірибелерін пайдалана отырып, экономикамызды көтеруге үлес қосу.

    Жұмыстың  негізгі мәселесіне – еліміздегі жергілікті өзін - өзі басқарудың мәні мен қоғам өміріндегі маңызы, оның құрылымы, қызметі мен облыстық деңгейде басқару әдістерін жан-жақты ашып көрсету.

          Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

          Курстық жұмыстың І  бөлімінде жергілікті басқарудың мәні мен сипаты, шетелдік тәжірибесі келтірілген. Ал ІІ бөлімде жергілікті басқару  органдарының қызмет негіздері ашылса, жергілікті басқарудың француздық үлгісі де көрсетілген. ІІІ бөлімде жергілікті басқаруды мемлекеттік тұрғыдан реттеу жағдайлары қарастырылған. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

І Жергілікті басқарудың ғылыми теориялық  негізі

1.1. Жергілікті басқарудың  мәні мен маңыздылығы

      Қазақстан Республикасындағы қазіргі заманғы  демократиялық жаңарулар жүйесіндегі  жаңа экономикалық қатынастарға өту  кезеңінде жергілікті өзін - өзі  басқару реформасы маңызды роль атқарады.

    Жергілікті  өзін-өзі басқару - "... шешім қабылдауды неғұрлым адамдарға жақындату, олардың сөзсіз жүзеге асуына мүмкіндік береді, өйткені барлық үдерісте оны орындағанға дейін олар өздері қатысады".

    Еуропалық Хартияға сәйкес, жергілікті өзін-өзі  басқару мемлекеттік істердің мардымды бөлігін регламенттеу және де оны басқару құқығы мен нақты қабілеті деп түсініледі.

    Жергілікті  өзін-өзі басқару Еуропалық Хартиясының  негізінде субсидиарлық принципі жатыр. Оның басты мәні: төменгі (жергілікті) деңгейлерде шешуге болатын мәселелерді  биліктің жоғарғы деңгейлеріне жеткізбей-ақ шешу. Қазіргі кездегі әлем елдерінде жергілікті өзін өзі басқару органының екі түрі бар; тиісті әкімшілік-аумақтық, бірліктік тұрғындарымен сайланатын және аса маңызды мәселелер бойынша шешім қабылдайтын жергілікті өкілді орган, екіншісі — әдетте оперативтік басқаруды жүргізетін атқару органы. Дегенмен, оған кейбір  жалпымемлекеттік функцияларды да жүктеуі мүмкін.

      Жергілікті  өзін - өзі басқару органдары өздерінің  билік (компотенция) шегінде шешім  қабылдайды, ол шешімді сол территорияда тұратын азаматтар орындауға міндетті.

      Қазақстан Республикасының жергілікті және өзін - өзі басқару мемлекеттік басқарудың обьектісі бола отырып, өзін - өзі  басқару функциясын кеңейте отырып, мемлекеттік билікті қалаларда, аудандарда, ауылдарда жүргізу құқығына ие болды. Облыстағы барлық әлеуметтік – экономикалық процестерді тиімді басқару үшін оның экономикалық – географиялық жағдайын, оның шекарасын, табиғат жағдайы мен ресурстарын барлық демографиялық прцесстерін басқаруы тиіс.

       Жергілікті  өзін - өзі басқарудың  құрылымдарына – азаматтардың тұрақты тұратын аумақтық құрылымдарда жеке өздері тұрғындар тобы жинақы тұратын және де тарихи, ұлттық және басқа да жергілікті мүдделерін ескере отырып, жергілікті деңгейдегі мәселелерге байланысты шешімдерін қабылдауға шақырылған, билікті жүзеге асыратын ұйымдастырылған нысан.

       Жергілікті  өзін - өзі басқаруды тұрғын халық  тікелей сайлау жолымен, сондай –ақ  халық топтары жинақы тұратын  аумақты қамтитын селолық және қалалық  жергілікті қауымдастықтардағы сайланбалы және басқа  жергілікті өзін - өзі басқару органдары арқылы жүзеге асырады.

       Жергілікті  өзін - өзі басқару органдарын ұйымдастыру  мен олардың қызмет тәртібін заңмен белгіленген шекте азаматтардың өздері белгілейді.

       Жергілікті  өзін - өзі басқару органдарының дербестігіне олардың заңмен белгіленген өкілеттігі шегінде кепілдік беріледі.

       Облыстық  жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыру нысандарына: тікелей сайлаулар, азаматтардың жалпы жиналыстары, азаматтардың конференциялары жатады.

       Жергілікті  өзін - өзі басқарудың функцияларына: облыс территориясындағы жергілікті істерді шешуге тұрғындардың қатысуын қастамасыз ету, коммуналдық меншікті және қаржылық құралдарды басқару, облыстағы аумақтардың дамуын қамтамасыз етуді, облыс тұрғындарына әлеуметтік – мәдени, коммуналды – тұрмыстық және басқа да қызметтер көрсету, облыс территориясында қоғамдық тәртіпті қорғау, заңдылықты қамтамасыз ету, жергілікті өзін-өзі басқарудың мүдделері мен құқықтарын қорғауды жүзеге асырады.

       Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес әрбір жергілікті өзін - өзі басқару органдары өздерінің жарғысын қабылдайды. Жарғыны өз бетімен дайындайды. Жарғы қабылдағаннан кейін жария етіліп күшіне енеді.

       Жарғыда мына төменгідей ережелер көрсетіледі:

• жергілікті өзін - өзі басқару органының аты, құрамы, территориясының шекарасы, таңбасы;
• жергілікті өзін - өзі басқаруорганына қатысты мәселелер;
• халықтың жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге тікелей қатысу формалары, тәртібі және кепілдігі;
• жергілікті өзін - өзі басқару құрылымы, оны құру тәртібі, жергілікті өзін - өзі басқару органының және лауазымды тұлғалардың өкілеттігі, олардың өкілеттігінің мерзімі;
• жергілікті өзін - өзі басқару органының нормативтік құқықтық актілерінің түрлері, қабылдау тәртібі және күшіне енуі;
• муниципалды қызметті ұйымдастыру шарты мен тәртібі;
• жергілікті өзін - өзі басқару өзін - өзі басқаруды жүзеге асырудың экономикалық және қаржылық негізі;
• жергілікті өзін - өзі басқаруды ұйымдастыру мәселелері; [1. 15б]

 
 
 
 
 
 
 

1.2. Жергілікті өзін  өзі басқару қызметтері  және оны ұйымдастырудың  принциптері

                Көптеген мемлекеттердегі  мемлекеттік және муниципалдық құрылымды тәжірибесі Жергілікті өзін өзі басқару органдарының экономикалық негізінің нақты көздерінің қалыптасқанын көрсетеді. Қазақстандағы осы көздер қалыптасу үстінде және ол заңдарда, басқа да нормативтік құқықтық актілерде жан-жақты таразыланып бекітілуін қажет етеді.

      Жергілікті өзін өзі басқарудың экономикалық негізі мына түрде қалыптасады.

    а) Жергілікті өзін өзі басқару қауымның меншігі;

    б)Мемлекеттік  меншіктің жергілікті өзін өзі басқару органдары басқаруына берілген мүлігі;

    в)қолданыстағы заңға сәйкес жергілікті қауымның қажеттілігін қанағаттандыру мүмкіндігі бар басқада  меншік түрлері;

    г)жергілікті қаржылар.

    Өзін  өзі басқарудың экономикалық негізін тану тек берілген негіздегі құрылымдық компоненттерін білу ғана емес, сондай-ақ заңдық аспектілерін де білу өте маңызды. Қолданыстағы заң негізінде бірқатар түсініктер қолданылады: меншік, мүлік, мүліктік құқық.

     Муниципалды бірлестіктерді алып қарайтын болсақ мемлекеттік меншікті муниципалды органдарға беру тәртібімен анықталған коммуналдық заңды тұлға болып бекітілетін, жергілікті қазына мен мүліктен тұратын тікелей коммуналдық меншікке қатысты болады. Мысалы: қазіргі таңдағы қолданыстағы мемлекеттік объектіні алған шағын кәсіпкерліктің субъектілеріне беру тәртібі қабылданған.

     Коммуналдық меншік жергілікті (коммуналдық) тұлғаларға оперативті басқару мен шаруашылықты жүргізу құқығы бекітіледі. Егер жергілікті кәсіпорындар коммуналдық меншікті иелену, қолдану және басқаруды алса, онда олар нақты меншік иесі болады. Бұл құқықтық фактіні анықтауды мынадай себептер қажет етеді: муниципалды бірлестікке қызмет көрсету үшін тек кәсіпорындар ғана емес, сонымен қатар жер, табиғи ресурс, муниципалды қаржы-несиелік мекемелер, жергілікті тарихи және мәдени ескерткіштер, яғни жергілікті мүлік қорын құрайтын барлығын да жатқызу керек.

     Коммуналдық меншік жалпы-халықтық немесе қоғамдық меншіктің құрамдас бір бөлігі ретінде  аймақтық ұдайы өндіріс жүйесінде, сонымен бірге жалпы макроэкономикалық  құрылым деңгейінде де әрекет етеді. Дегенмен коммуналдық меншіктің басты ерекшелігі, оның жергілікті шаруашылықта жұмыс істеуінің экономикалық негізі, коммуналдық құрылым деңгейіндегі ұдайы өндірістік қатынастардың объектісі ретінде болуы. Осы тұрғыдан алғанда коммуналдық меншік белгілі бір әкімшілік аумақтық құрылым деңгейіндегі объектілерді бірлесе иемдену, пайдалану және иелік етуге байланысты, бір жағынан, жергілікті құрылымның экономикалық субъектілерінің арасындағы, екінші жағынан, сол субъектілердің мемлекеттік деңгейіндегі субъектілермен қатынасын сипаттайды.

    Осы мақсатқа орай коммуналдық меншікке байланыста экономикалық қатынастарды ұдайы өндіріс циклының кезеңдерінде көрсетуді қажет етеді. Ұдайы  өндіріс процесіндегі өндіру кезеңінің  маңызын жоққа шығармай отырып, сонымен бірге коммуналдық меншік үшін тұтыну кезеңінің ерекшелігін атап өту керек. Себебі коммуналдық меншіктің шын мәніндегі объектісі түпкі игіліктер болып табылады, ал оларды өндіру коммуналдық меншіктен басқа меншіктің басқа нышандарында жүзеге асырылуы әбден мүмкін.

    Өндіру  кезеңіндегі меншік қатынасы өндіріс  құрал-жабтықтарымен жұмысшы-қызметшілерді  белгілі бір қоғамдық нышанда (иемдену  сипаты) қосумен сипатталады. Егер өндіріс  құрал-жабдықтары коммуналдық меншікте болатын болса, ондай иемдену жергілікті басқару органдарының араласуымен жүзеге асырылады. Ол органдар коммуналдық кәсіпорындар жетекшілері арқылы дерективті түрде ондай иемденудің көлемін, мерзімін және нышандарын анықтайды. Ал өндіріс құрал-жабдықтары меншіктің жеке, аралас, акционерлік нышандарында болатын болса, онда жергілікті жер тұрғындарының мүддесін қорғайтын әлеуметтік институттар дербес тұтынуға қабілеті жоқ, бірақ бірлесе тұтынылатын арнаулы игіліктерге тапсырыс бере отырып өндіріс құрал-жабдықтарын иемденіге олардың жұмысының нәтижесіне ақы төлеу арқылы жанама түрде әсер етеді.