Сущность налога и его образование

Акциз алымының маркаларымен таңбалауға тиіс акцизделетін тауарларды акциздік маркаларды қолданбац  өткізуге тыйым салынады.

Бағалы қағаздармен жасалатын  операцияларға салынатын салық 

Бағалы  қағаздарға меншік құқығының ауысуына байланысты операциялар жүргізуші, сондай-ақ олардың эмиссиясын жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларға  салық төлеушілер болып табылады.

Акционерлік қоғам ұйымдастырылған кезде  акцияларды шығару құны міндетті түрде  жарғылық қордың сомасына тең болуы  тиіс.

Қазақстан Республикасы аумағында шетелдік элементтер айналысқа шығарған бағалы қағаздарға, заңды сәйкес басқа да бағалы қағаздармен  бірге тең жағдайлар негізінде  бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларға  салық салынады.

Делдал  бағалы қағаздардың қозғалысы жөніндегі  операцияларды сатушы немесе сатушының  тапсыруы бойынша жүзеге асырылуы сәтінде  сатушының шотына салық енгізеді. Ол сатушының шотына түскен салықты банктік үш күн ішінде бюджетке енгізеді.

Салық органдары  Қазақстан Республикасы заңдарына  сәйкес салықтың дұрыс есептелуіне  және уақытылы түсуіне бақылау жасайды.

Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.

Жер қойнауын пайдаланушы деп-мына төменде көрсетілген  қызмет түрлерінің біреуін немесе бірнешеуін жүзеге асыру және Қазақстан Республикасы заңдарында көзделген тәртіппен  шарттар негізінде шарт жасаған  тұлға, яғни Қазақстан Республикасы аумағында геологиялық зерттеуді, пайдалы қазбаларды өндіруді жүзеге асыратын тұлғаларды айтамыз. Жер қойнауын пайдаланушылардың  арнаулы төлемдері  мен салықтарына мына салықтар мен  төлемдер жатады:

1. бонустар;
2. ролити;
3. үстем пайдаға салынатын салық;

Бонус және ролити төлемдер қатарына жатады. Үстем  пайдаға салық салынады.

Бонус- геологиялық ізденістермен  және пайдалы қазбаларды өндіру мен  қайта өңдеу процесінде жер қойнауын пайдалану құқығы үшін төленетін  төлем. Пайдалы қазбаларды өндіру және техногендік құрылымдарды қайта  өңдеуді жүзеге асыратын, әрі салыстырмалы түрдегі тәуір табиғат жағдайындағы қызметтен қосымша табыс алатын жер қойнаын пайдаланушылар-үстем  пайдаға салынатын салық төлеушілері.

Жер салығының  объектісі болып жер учаскесі табылады.

Салық салуға келесі жерлер жатады:

1. ауылшаруашылығына бағытталған;
2. тұрғын аумақтар;
3. өндіріске, транспортқа, байланысқа, қорғанысқа жұмсалған;
4. ерекше қорғаудағы табиғи территориялар;
5. орман қоры;
6. су қоры;

Жер салығын  төлеушілер болып жер учаскелерін  иемденетін немесе қолданатын жеке және заңды тұлғалар болып табылады.

Жер салығы көлемі жердің сапасына, сумен қамтылуына, орналасуына байланысты анықталады.

Жер салығының  базалық ставкалары пайдаланудағы  немесе шектенудегі жер учаскесінің  пайдалану саласына, географиялық орналасуына, сапасына байланысты тағайындалған.

Жергілікті  басқару органдары өз мұқтаждықтарына  байланысты жер учаскелерінің сапасына, сумен қамсыздалуына, орналасуна қарамай  салық ставкаларын өзгерте алады, бірақ 20 пайыздан асырмауы тиіс.

Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын  салық.

Мүлікке салынатын салықтың төлеушілері  жекешелігіндегі құқығында салық  салу объектісі бар заңды және жеке тұлғалар болып табылады. Салық  салу объектісі қатарына мыналар  жатады:

1.көлік  салығы салынатын көліктерден  басқа кәсіпкерлікпен айналысатын  заңды және жеке тұлғалардың  негізгі өндірістік және өндірістік  емес қорлары;

2. Қазақстан  Республикасының территориясында  орналасқан тұрғын үйлер, бақша  құрылыстары, гараждар басқа да  құрылыстар, тұрғындардың жеке қолдануындағы  жеке тұлғалардың кәсіпкерлік  іс-әрекеттерінде қолданбайтын ғимараттар  мен құрылыстар;

Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын  салық көлемі заңды тұлғалардың  негізгі өндірістік және өндірістік емес қорларының және жеке тұлғалардың  өз меншігіндегі мүліктің, яғни тұрғын үйінің, бақшасының, гаражының құнынан  шығарылып есептеледі және белгілі  уақытқа дейін төленуі тиіс.

Көлік құралдарына  салынатын салықтың төлеушілері  мемлекеттік есепте тұрған шаруашылықты жүргізуге немесе оперативті басқаруға, жеке меншікті басқаруға сенімділікке, жеке меншікке құқықты көлік құралдары  бар жеке немесе заңды тұлғалар болып  табылады.

Көлік құралдарына  салықтың объектісіне Қазақстан  Республикасындағы көлік құралдарының барлық түрлері жатады.

Көлік құралдарына  салынатын салықтың көлемі жеке немесе заңды тұлғаның меншігіндегі көліктің қуаттылығынан тәуелді.

Мемлекетік  автомобильдер инспекциясы мүшелері тіркеу, қайта тіркеу немесе техникалық тексеріс кезінде, көлік құралдарын техникалық сынақтан өткізу кезінде  көлік құралдарының иелерінен көлік  құралына салынатын салықты төлегені жөнінде құжатты көрсетуін сұрауы тиіс. Егер де салық төленгені жөнінде  құжаты жоқ болса, онда тіркеу немесе қайта тіркеу, техникалық сынақ жүргізілмейді.

Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды тұлғаларды тіркегені  үшін алынатын алым.

Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым заңды тұлғаларды және олардың филиалдары мен өкілдіктерін құру мен қызметін тоқтатуды мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің дубликатын алу кезінде  алынады.

Тіркеуді  Қазақстан Республикасының заң  актісінде белгіленген тәртіппен  және жағдайларды уәкілетті орган  жүзеге асырады.

Жеке  кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені  үшін алым жеке кәсіпкерлер ретінде  Қазақстан Республикасының аумағында  заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік  қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғаларды мемлекеттік тіркеу кезінде, сондай-ақ олар мемлекеттік тіркеуді куәландыратын  құжаттық дубликатын алған кезде  алынады.

Тіркеді Қазақстан Республикасының заң  актісінде белгіленген тәртіппен  және жағдайларда салық органдары  жүзеге асырады.

Алым  сомасы Қазақстан Республикасының  Үкіметі белгілеген ставкалар бойынша  есептеледі және тіркеуші органға тиісті құжаттарды бергенше төленеді.

Жекелеген қызмет түрімен айналысу құқы үшін алынатын алым.

Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым Қазақстан Республикасының  заңдарына сәйкес лицензиялануға тиісті белгілі бір қызмет түрімен айналысуға лицензия беру кезінде алынады.

Лицензия  беруді Қазақстан Республикасының  заң актісіне белгіленген тәртіппен  және жағдайларда уәкілетті орган  жүзеге асырады.

Лицензия  алатын жеке және заңды тұлғалар алым төлеушілер болып табылады.

Алым  сомасы алым төлеушінің салық төлеуші  ретінде мемлекеттік тіркелген  жері бойынша бюджетке енгізіледі.

Алым  төлеген тұлғалар лицензияларға  тиісті құжаттарды бергенге дейін лицнезия алудан бас тартқан жағдайларды  қоспағанда, төлеген алым сомасы қайтарылмайды.

Аукционды сатудан алынатын алым-аукциондарда мүлікті сату кезінде алынады.

Аукциондарда  мүлікті сатуға шығарылатын жеке және заңды тұлғалар алым төлеушілер болып табылады.

Мүлікті сатудың аукцион өткізу нәтижелері бойынша белгіленген құны алым алу  объектісі болып табылады.

Сатылатын мүлік құнына:

-мемлекеттік  мүлік және жекешелендіру бойынша  уәкілетті мемлекеттік орган,  оның аумақтық органдары өткізетін  аукциондардан;

-мемлекет  пайдасынан атқарушы құжаттарды  мәжбүрлеп орындату бойынша атқарушы  іс жүргізу органдары өткізетін  аукциондардан;

-банкрот  кәсіпорындардың конкурстық массасын  сату жөніндегі аукциондардан  алым алынбайды.

Алым  ставкасы аукцион өткізу нәтижесі бойынша  белгіленген мүлікті сату құнының 3 пайызы мөлшерінде белгіленеді.

Атқару  құжаттары арқылы атқарушы іс жүргізу  органдары жүргізетін аукциондар бойынша  алым сомасын есептеу кезінде  бюджетке есептелетін атқару санкциясының сомасына қарай салық салынатын  объектіге түзету жүргізіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2. Қазақстан Республикасы салық жүйесіндегі салық реформалары.

 

Қазақстан Республикасы нарықтық экономикаға  алғашқы қадам жасай бастаған мезгілден бастап ел экономикасының сас маңызды жүйелерінің бірі болып саналатын салық қызметі  органдарында да заңдар бекітілді. Экономиканы  қайта құруда, оны реттеуде, ел бюджетінің кірісін құрастыруда «Жалпы мемлекеттік  салықтардың» алатын орны ерекше.

Нарықтық  экономиканың қалыптасу кезеңінде  салық саясатының негізгі бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты-салық  жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық  механизмін іске асыру.

Салық жүйесі-өзінің құрамы жағынан бірнеше компоненттерден  тұратын күрделі модель.

Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынадай: қаржы  қатынастары және осы қатынастарды анықтайтын салықтар; салық механизмі, яғни салық салу әдістері мен жолдары; нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар; салық салуды басқару және салық  қызметі органдары.

Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында  қабылданған «Қазақстан Республикасындағы  салық жүйесі туралы» Заңы тәуелсіз Қазақстан Республикасының салық  жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы  болып табылады. Бұл еліміздің  экономикасын реформалаудағы күрделі  істердің бірегейі. Осы мезгілден  бастап ел экономикасында бұрын болмаған жаңа құбылыстар іске аса бастады. Бұл  заң салық жүйесін құрудың  басты принциптерін, алым мен салық  түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат облып  есептеледі.

Қабылданған Заңға сәйкес 1992 жылдың бірінші қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасында:

13-жалпы  мемлекеттік салықтар;

11-міндетті  түрде төленетін жергілікті салықтар  мен алымдар;

18-жергілікті  салықтар мен алымдар енгізілді.

Салықтар  негізін пайдаға салынатын салық, табыс салығы, қосымша құнға салынатын  салық құрады.

Қазақстан Республикасының салық жүйесін  құруда ең алғашқы тарихи құжат болған жоғарыда көрсетілген Заңның ел экономикасын реформалаудағы маңызы мен алар орны ерекше. Алайда, жаңадан өмірге келген құбылыстардың кездесетін ерекшелігімен  қатар кемшіліктері де болады. Осы  алғашқы Заңда шешімін таппаған бірқатар мәселелер бар. Бұл кемшіліктердің болу себебі, ол біз салық жүйесін  құрғанда елімізде жиынтықталған ғылыми немесе практикалық тәжірибе болған жоқ. Бұл салық жүйесі нарықтық қатынастардың  талабына толығымен жауап беруге мүмкіндігі болмады.

Салық санының  көптігі, айналымды анықтаудың қиындығы, шектен тыс дәлелсіз берілген салық  жеңілдіктері, салық ставкаларының  бір салық бойынша бірнеше  түрлі болуы, Халықаралық салық  салудың негіздерінің тыс қалуы және басқа да кемшіліктер салық жүйесінің одан әрі қарай реформалаудың қажет екенін айқын көрсетті.

Қазақстан Үкіметі 1995 жылдың басында салық  реформасының ұзақ мерзімді концепциясын қабылдады. Бұл құжатта, негізінен, салық салу принциптеріне сәйкес қызмет етуге жеткізу көзделген.

Осы концепцияны  іс жүзіне асыруға бірінші кезең  Қазақстан Республикасы Президентінің 24.04.95 жылғы қабылданған Заң күші бар «салық және басқа да бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы»  Жарлығы болып табылады. Қазақстан  Республикасында 1995 жылдың бірінші  шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі іске қосылды. Бұл жүйе бірінші шыққан салық жүйесіне қарағанда нарықтық экономикаға жақынырақ.

Енді  бұрын қызмет еткен 42 түрлі салықтар мен алымдардың саны едәуір қысқарып, жалпы салықтар мен алымдар саны 11-ге жеткізілген.

Салық салудың  негізгі принциптері сақталып, салық  салуға қарапайымдылық, әділеттілік, салыстыру  принциптері біршама өз шешімін  тапқан.

Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылдың 21 желтоқсанында қабылданған Заң  күші бар «Қазақстан Республикасының  кейбір заң актілеріне өзгерістер мен  толықтырулар енгізу туралы» Жарлығы 1996 жылдың 1 қаңтарынан бастап салық  жүйесінде бірқатар өзгерістер енгізді.

1997 жылдың 15 сәуірінде өзгертулер мен толықтырулар  енгізілген салық кодексі жарық  көрді.