Мемлекеттің пайда болу тарихы

Впвыпап 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Фукапа 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Ыфапр 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Фккепапыр 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Бұл кезеңділік қай алғашқы  қоғам  туралы,ол қандай уақыт шегінде  өмір сүргендігі туралы қоғамның әлеуметтік және рухани құрылымы қандай болғандығы туралы, адамзат қандай өмір сүрдің нысандарын пайдаланғандығы туралы нақты белгілеуге мүмкіндік береді.Мемлекет пен қоғам  теоряисы үшін иемденуші  экономикасы бар қоғамда және өндіруші экономикасы бар қоғамда  қандай әлеуметтік- жүйелер мен билікті ұйымдастырудың қандай нысандары қызмет еткендігін нақты анықтауға мүмкіндік туды.

     « Неолиттік төңкерістің» әлеуметтік экономикалық экологиялық мәні мынада болады – өз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін адамзат дайын жануарлық  және өсімдік нысандарын иемденумен тағам өндіруге бағытталған шынайы еңбектік қызметке; жаңа жануарлық өсімдік нысандарын тауып олармен табиғи қарапайым нысандарды алмастыруға көшті.Бұл көшу жер шарындағы ған емес, сонымен қатар ең алдымен керамикалық бұйысдарды дайындау, металлургия, метал өңдеу тәрізді өзге де өндірістік қызметпен ұштасты.

     4-3 мыңжылдықтарға қарай өндірістік экономика адамзаттығ өмір сүруінің екінші негізгі әдісі болып табылады.

     Өндірістік  экономикаға көшудің негізінен  азаматтық өмір сүруіне қауіп  төндірген дағдарыстық құбылыстар жатыр.

     Барлық  өзінің әлеуметтік және шаруашылық ұйымдастыруының  қайта құруымен жауап беріп адамзат  глобалді экономикалық дағдарыстан  шыға алды.Бұл қайта құруға биліктік қатынастардың жаңа құрылуы да кіреді, яғни, мемлекеттік бірлестіктер мен  ерте  таптық қана мемлекеттер.

     «Неолиттік  төңкерістің» нәтижесі болып жер  шарының кейбір аймақтарында ерте жер  өңдеуші қоғамдардың пайда болуы  табылады.Әлеуметтік экономикалық дамудың  келесі сатысында ерте жер өңдеуші  қоғамдардың өркендеуі орын алды.Олардың  негізі алғашқы өркениеттермен ерте таптық қоғамдардығ қалыптасуы болды./1/

     Осылайша  неолиттік төңкерістің –адамзаттың өндіруші экономикаға көшуі – алғашқы қоғамдық қауымда объективті түрде өзінің ішкі дамуынығ әсерінен финалды шекке, яғни, қоғамның әлеуметтік қабаттануына, таптардың пайда болуына, мемлекеттің туындауына жетті.

     Әдетте, ежелгі мелекеттік құрылымдар заңды  түрде ерте жер өңдеуші қоғамның ілеуметтік негізінде пайда болғандықтан ерте таптық мемлектер ретінде сипатталады.

     Бастапқыда олар қала мемлекеттер ретінде пайда болды.Еркін одақтастар – жер өңдеушілер тұратын ауыл, енді рулық емес, көршілік одақты ұсынады.Ол алғашқыда ауылдар тобынан шаруашылық діни орталыққа бөлініп шығып әлеуметтік шаруашылық діни қала орталыққа айналады.Қала мемлекеттік әлеуметтік деференцияцияны, мүліктік қабаттануды нақты біледі.Бұнда ең бірінші бөлінісі территориялық болып бекітіледі, құмырашылар, мысшылар тағы басқа қолөнершілер кварталдары пайда болды, беделділер бөліне бастады, басқарудың бастапқы аппараты –өндірісті ұйымдастырудың, есеппен қоғамдық жұмысарды ұйымдастыруы, қоғамдық қорлардан алынатын төлемдер тағы басқалармен айналысатын тұлғалар қалыптасты.

     Қала  мемлекетте әкімшілік  идеологиялық басшылықтың 3 басқару  ортылғы  ұйымдастырылады: қалалық  одақ , сарай, храм.

     Қала  басқа шектесетін ауылдарға қатысты  мемлекеттік басқару қызметін атқара бастады.Бұл қызметтер алуан түрлі  қауымдық, жер өңдеу жер иеленуді басқару , өоғамдық ретуалды дәстүрлерді  орындау.

     Осылайша  мемлекеттік адамзат өндіруші экономикаға  көшетін неолиттік төңкеріс нәтижес, яғни қоғамдық өмір сүруінң материалдық  жағдайларының өзгеруі осы өмірдің  жаңа ұйымдастырушысы еңбек нысандарының қалыптасу үрдісінде қоғам өмірінің жаңа ұйымдастырушысының нысаны пайда  болды. 

           1.2 Мемлекеттің пайда болу туралы негізгі теориялары

     Мемелкет  адам қоғамы дамуының белгілі бір  сатысында пайда болған.Мемелекет  мәңгілік табиғатқа ие емес, ол алғашқы  қауымдық құрылыста болған жоқ, тек  осы қоғамның дамуының  финалды  негізінде адамзаттығ өндірістік және өмір сүруінің жаңа ұйымдық- еңбектік үлгісімен байланысты себептерде пайда болған.

     Мемлекеттік билік оның шығу тегі теориялық зерттеудің маңызды объектісі.Ерекше айта кететін жайт, қазіргі кездегі мемлекет теориясында билік арасындағы, олардың ұйымдастырылуы және экономикалық иемдену және экономикалық өндіруші қоғамынды, топқа дейінгі және топтық қоғамда жүзеге асырушы үшін арасында ерекшеліктер жүргізу керек.

     Батыстағы отандық мемлекет пен құқық теориясына эквивалентті өоғамдық ғылымдардың кейбір шеңберінде, бірақ мұндай ерекшеліктер әрқашан ескерілмейді, алғашқы қоғамдық қоғаммен ерте таптық қоғам билігі арасындағы шекара өшіріліп қалады.

     Былайша билік ерте таптық қоғамда мемлекеттік  болады, қанаушылық қатынасын бекітуі  мүмкін, озушлықтың артықшылығын бекітіп  қамтамасыз етіледі, оның көмегімен  негізіг өндірістік салаларға белгілі  бір топтың меншігі бөлінеді және осы тап билік етушіге айналысатыны толық анықталмайды.

     Осылайша, тапқа дейінгі эголитарлық қоғамға  қарағанда ( эголития – теңдік)  таптық қоғамда  билік саяси болады. Бұл  топқа дейінгі және таптық қоғамдағы  биліктердің қағидалы ерекшеліктеріне  негізделеді.

     Мысалы, бүкіл жерде тікелкей өндірушілердің еңбегіне басқарушы бойынша еңбекті  ауыстыру болады.Және осы ауыстырудың  басшылық ету бойынша еңбекке  сыйақының ұйымдастырушылық үлгісі туралы ғана әңгіме боуы мүмкін.

     Осылайша  мемлекеттік билік әртүрлі жолдармен  тарихи дамиды:әскери – иеархиялық құрылым арқылы, қоғамдық лауазымдардың  династиялық  монопализайия ( аристократиялық  жол) және экономикалық билік етуші  таптың артықшылығын жағдайын бекіту жолы (плутократиялық жол).Енді,мемлекетің пайда болуымен тағы бір маңызды қоғамдық дамудың ерекшелігі бар.Бұнда әңгіме қоғамдық дамудың бірдей еместігі туралы, яғни адамзаттың белгілі бір тарих кезеңдерді отриядтармен өтуі туралы нүкте. Бұл пройеске объективті ғана сәйкес, субъективті фактролардың да әсер етуі туралы, бұл ең бір фундаменталды заңдылықтардың бірі.Осы заңдылық мемлекеттің пайда болуының әр тұрлілігіне әкеп соқтырады.

     Бұл заңдылық топтық қоғаммен алғашқы қауымдық арасында жүрген қадамдар арасындағы байланыстығ пайда болуына көмектеседі.Оларға сауда, әскери, мәдени, технологиялық  байланыс жатады. Осында мемлекетік байланыс  та жатады.

     Бірақ олар тек қоғаммен бейімделген жағдайда қоғам мемлекетпен белгілі бір  байланысқа түсуге дакйын кезде және оларға белгілі бір әлеуметтік күштер қызығушылық білдірген кезде ғана өз ролдерін ойнай алады.

     Бұндай  кезде  , қазіргі кездегі мемлекет теориясында бірінші , екінші, үшінші мемлекеттердің концепциясы пайда  болады.Бұнығ өз мәні бірінші мемлекет қоғамдық өндірістік, әсіресе жер  өңдеу шаруашылығының тез өсуіне жағдай жасаған жерлерде дамиды.

     Бұндай  зонада топтытқ құрылымдардың және мемлекеттік құрылады,құрылымдардың  орталығы  құрылады. Келе – келе олар өздерінің қанаушылығының жіне оның қамтамаасыз ету үлгіс жүзеге асырды.Бұндай қорғалған қоғамда екі мемлекет пайда болады.

     Өзінің  еңбектерінің негізіне  америкалық этнограф, археолог және алғашқы қауым  қоғамның тарихшысы Д.Г.Морганның  «Древнее общество» деген  1877жылы жарық көрген кітабындағы    еңбектерін қойды. Энгелмтің негізі еңбегі тек қана Морганның жіне тағы басқы алғашқы қауымдық қрғам этнографтарың көзқарастарының жүйелеу ғана емес, сонымен қатар  мемлекеттің пайда болуына деген материалдық топтық бекіту болады.Ол алғашықы қауымдық қоғам өмірінің материалдық шарттағы рөлін анықтады: еңбек етудің үлгісін, шаруашылықты енгізу , еңбек бөлінісі меншіктік мемлекеттің пайда болуы мен дамуына Морганның зерттеген солтүстік америка үнділерінң рулық байланысы туралы ғылымын., білімін пайдаланып, гректік, римдік және гермендық тарихтың экологиялық процесін түсіндірді. Осылайша, қазір Энгельстің еңбектерінің  шыққанына жүз жыл болсада мемлекеттің пайда болуын зеттеймін дегендерге онымен таннысу өте пайдалы.

     Сонымен қатар осы еңбектегң кемшіліктерді  және қателіктерді  де бәлу керек. Бқлардығ бір бөлігі Энгельс сүйенген Морганның қателіктерінен  шықты.Энеглс өте тұрпайы, жүйеленген алғашқы қауымдық қоғамды « шешімді қарауға» яғни , бастысы:  «садақпен оқ  жабайылылық үшін, темір қылыш варварлық үшін, оқты қару өркениет үшін» деп айналдырды.Бірақ бұл жерде қарудың сәйкес өндіруші күштерді догматикалық түрде     асырып жіберген. Бұл күштер адамзаттың тарихындағы ең ірі неолитикалық революцияға әкелген. Мемлекет  пен құқықтың шығуы туралы түрлі теорялар бар.ОЛ осы құбылыстардың пайда болуын олар түрліше түсіндіреді.Марксизм – ленинизм мемлекет пен құқықтың пайда болуын таптық  теория тұрғысынан түсіндіреді.Рулық қауым құлдырап, жеке меншік пайда болып, қоғам екі топқа қанаушы жіне қаналушы топтарға бөлінген соң, олардың арасында шешілмеййтін қайшылықтар, ымырасыздық орын алады. Сол екі топ  нәтижесіз, тоқтаусыз күресте бірін бірі жойып жібермеуі үшін рулық биліктің орнына жаңа саяси құрылым мемлекет пайда болады.Мемлекет аталған қайшылықтарды шешу үшін емес, кедей ( туғызу үшін  туғызған) топты байлардың еркіне көндіріп, оны қанауға, езуге жағдай туғызу үшін құралған.Сондықтан қандайда мемлекет болсын  тек қанауды мақсат тұтып бай үстм таптың игілігін көздеп, мүддесін қорғайды.Социалистік мемлекет те таптық мемлекет. Бірақ ол сан жағынан  қоғамның басым көпшілігін құрайтын еңбекші топтың мүддесін қорғайды.

     Марксистік  теорияда мемлекеттің пайда болу таптық теория  таптық теория тұрғысынан түсіндіріліп рулық қаум ыдырау жеке меншік пайда болуын қоғам екі топқа қанаушы және қаналушы топтарға бөлінген соң олардың арасында шешілмейтін қайшылықтар орын алады.Сол екі топ күресте – бірін бірі жойып жібермеу  рулық билік орныгна жаңа саяси құрылым мемлекет пайда болды.Мемлекет кедей тапты байлардың еркңне көндіріп оны қанауға, езуге, оларға жағдай ту,ызу үшін құрылған сондықтан қандайда мемлекет болсын тек қанауды мақсат тұтып, бай үстеп таптың мүддесін қорғайды дейді.

     Бұл теория пройесті материалистік тұрғыдан дұрыс түсіндіргеніимен құқық жіне мемлекет байланысындағы экономикалық құрылысқа, таптық құрылымдарға, күштеу жіне зорлауға өте үлкен маңыз  береді.Дәл осы теорияда құқық  өзінің апаратынсыз (құқық нормаларын жүзеге асыруға күштеп көндіретін) өз мәнін жоғалтады, -деп айтылған.Осынығ әсерінен құқықтың реттеуші жүйедегі құны жойылып, репрессивтік зорлық функциясы  жоғары қойылды.

     Маркстік  теорияның тұжырыдалуынша құқықтық нормалардың таптық сипаты ескі рулық әдет ғұрыпты ығыстырып шығарғанымен негізгі мәнін сақтап қалды.Жеке меншіктің пайда болуаымен топтардың құрылуы қоғамдық  теңсіздікті алып келді нүкте.Ал, қоғамның топқа бөлінуімен  меншіктің пайда болуына орай орындалуы мемлекеттің зорлау күшімен қамтамасыз етілген жүріс тұрымс тәртібі пайда болды.Мұнығ барлыға әрине шындық қатарынан орын алады және белгілі бір халық пен мемлекеттер тарихынан көп мысалдар келтіруге болады.

     Бірақта бұл процестерді қомақты етіп қөрсету құқықтың пайда болуы  заңдылығының жалпы әлеуметтік түсінігін  және шындықты бұрмалау болып табылады.

     Бірақта  осы негізде құқықтың пайда болуы маркстік теорияның жетістіктерін жоққа шығаруға тағы да болмайды.Тарихи принципті құқтың әлеуметтік институт ретінде пайда болуының, таптық құрылымдармен құқықтың байланысы және тағы юасқа да жағдайлар маркстік бағытта да үлкен теоретика –құқықтық , ойлардың  қозғалысы ретінде қарастырылады.Құқықтың пайда болуының жекеленген мәселелерді басқа да теорияларды ( психологияның, паретивтік, нормативтік, әлеуметтік және т.б) қарастырылады.

     Күш көрсету теориясы идеялық қайнар қөздері құл иеленушілік кезеңін  өрінде пайда болды.Оның өкілдері мемлекет күш көрсету және басып алушылық нәтижесінде пада болды деп ойлаған.Күш  көрсету теориясының ғылымдық негіздері  ХІХ-ХХ ғ.ғ. болды.Оның мәні жеке меншіктің таптардың    мемлекеттердің пайда болуы ішкі және сыртқы күш көрсетудің нәтижесі ретінде, яғни тікелей саяси әсер ету жолымен байланысты.Мемлекет қанаушылықтың органы болды тек әлі де жеңушімен жеңіп алушылар арасындағы заңдық ерекшелік кетпеген елдер бар.