Мемлекеттің пайда болу тарихы

     Конфедерация мысалы 1776-1764 жылдардағы  АҚШ, 1815-1867 жылға дейінгі Германия, 1815 жылғы Швейцария, 1918 жылға дейінгі  Австра-Венгрия болады. Бірқатар  мемлекет ісі жөніндегі мамандар  федерация құрамына кіретін мемлекеттердің  толық тәуелсіздігі болмайды  деп санайды. Оларға федерация  мемлекеттік билікті жүзеге асыруда  азды-көпті қатынастарының суверенитетіне  кейбір эквиваленттерін ұсынады.

     Мемелекеттерді өркениет тәсілімен  түрлерге бөлуде олардың мемелекеттік  және әлеуметтік-экономикалық факторымен  салытыра отырып қарастырады.

     Өркениет- әлеуметтік-мәдени жүйе. Бұған  қоғамның тіршілік етудегі болмысының  әлеуметтік-экономикалық жағдайлары, экономикалық діни негіздері,  адам мен табиғаттың үйлесу деңгейі, сондай-ақ жеке адамның экономикалық саяси әлеуметік және рухани бостандықтарының деңгейі кіреді.

     Өркениет дегеніміз қоғамдық  салыстырмалы түрде тұйықталған  және жергілікті ахуалы, қал-жағдайы.

     Монархиялық мемелекеттердің бірігуі  жеке немесе уния формасында  болады. Бұл екі формасының ортақтығы  еі немесе бірнеше мемелекеттер  монархтарының бір адамға үйлесу  салдарынан пайда болуында.

     Жеке  унияның   кездейсоқ,   алдын  ала   ойластырылған  тақ мұралығының  әртүрлі тәртіптерінің  негізінде бірнеше мемлекеттерде  бір- 
 

біріне  тәуелсіз таққа құқықтың ұйқасу негізі бар. Бұл әртүрлі заң күштері  бар адам бойында болғанға дейін  жалғаса береді. Тақ заңы бойынша  берілген уақытта жеке уния тоқтайды.Осылай өткен ғасырда 1837 жылы Ұлыбритания мен Гонновер арасында, 1983 жылы Нидерланд пен Люксембург арасында жеке уния жойылған. Бұл тақ мұралығының жүйесінің бірдей болмау салдарынан, яғни Ұлыбритания мен Нидерланд арасындағы Гонновер мен Люксембург арасында агнатикалық. Алдыңғы екі мемелекеттерде таққа әйелдер отырған. Ал бұл келесі екі мемелекетте таққа мұралық етуге мүлдем рұқсат етілмеген. Жеке униялардың саяси мағынасы маңызды болып әртүрлі мемелекеттердің толығымен бірігуіне соқтырады.

    Бір монархпен біріктірілген  мемелекеттер арасында срғыс  мүмкін емес.

Дегенмен  көп жағдайда олардың арасында маңызды  жақындық болмайды.

     Реалды уния мемлекеттердің келісу  нәтижесінде пайда болады және  осының негізінде ортақ монарх  пайда болады. Реалды уния мүшелері  бір-біріне бағынбайды және олардың  бірігуі олардың суверенитеттерін шектемейді. Ортақ терротория, бір азаматтық, ортақ заң, қаржы және тағы басқалары болмайды. Мәні бойынша халықаралық- заңды  келісім болып, ол көбіне сыртқы байланыс саласында мағыналы болады, бір әскери саясаты бар, әскери одаққа кіреді. Бір мемлекет формасына келтірілген және дамыған монархия тәртібін болжағандықтан нақты униялар қазіргі уақытта пайда бола бастады.

    Норвегия мен Швеция арасындағы  Австро-Венгрия униялары реалды  болған.

     Реалды     униялар   бір    мемлекетке    айналған    немесе   одақ кеңейгеннен тоқтайды.

     Империя- күшпен құрылған күрделі  мемлекет. Империя бөліктерінің  тәуелділік дәрежесі әртүрлі  болады. Бұрын көлік пен байланыс  құралдарының дербес негізіндегі  империяға құрылулар империя  билігімен аз сәйкестелінеді. Жаңа  уақытта, әсіресе ХХ ғасырда,  жағдай  маңызды өзгереді. Кейбір мемлекеттің ісін жүргізетін мамандар империяның құрамды бөліктерінде бір мемлекетті –заңды статус ешқашан болмаған жоқ деген қорытындыға келеді. Империя шеңбері жеткілікті кең. Олар тарихи дәуірледің барлығында болған. Рим мемлекеті өзінің срңғы өмір сүру кезеңінде, Ұлыбритания және Ресей империя болған.

    Фрузия (мемлекеттің бірігуі) және инкорпорация (бір мемлекеттің екінші мемлекеттің бірігуі тәрізді сипатталады) мемлекет ісі мамандарымен қарастырылатын унияларлардың соңғы түрі.

     Мысалға Фрузия ФРГ мен ГДР-дың  қайта бірігуі болады. Көпшіліктің  болжауы бойынша инкорпорация- бұл  1940 жылы СССР-ге Эстония, Латвия  мен Литваның қосылуы деп санайды.

     Бұл бөлімді қорыта келгенде, ондағы қарастырылған мәселелерді  толықтырғым келеді. Бұнда   мен    мемлекетің    басқару    нысандары    мен 
 

мемлекеттік  құрылым нысандарын қарастырдым. Сонымен,      мемлекет нысандары екіге бөлінеді: монархия және республика.

    Республиканың   өзі  де  3-ке бөлінеді; біріншісі президенттік  республикаға- АҚШ, Мексика және 1976   жылдан бастап португалия  жатады.

    Екіншісі- парламенттік республикаға  италияны жатқызуға болады.

    Үшінші түрі аралас басқару  нысанындағы республика болып   1958 жылдан  бастап Румыния, ал 1975 жылдан бастап Греция жатады.

     Монархияларға келер болсақ, құлиенушілік  монархияға- Ежелгі Шығыс мемлекеттерге  (Египет,    Вавилон,  Ежелгі Қытай    т.с.с.)    болған.

Ал феодалды монархия 3-ке бөлінеді: абсолютті, яғни бұнда билік толығымен     патшаның    қолында,     ал    басқаруды қадағалау  мен заң шығарушылық та халықтың ешбір қатысуынсыз шенеуніктерді  тағайындап, заңдарды шыгарады.

    Сословты- өкілдік монархия- бұнда  Генералды штат Кортес, Земский,  собор тәрізді сословты мемлекет болды. Ерте  феодалдық   монархия франктік мемлекет және Ежелгі Русьте болды.

    Буржуазды монархия 2-ге бөлінеді. Дуалисттік яғни, басқарудың өтпелі  кезеңі, бұнда не монарх,   не  өкілетті  орган   толық   билікке ие  болған  жоқ.

Шектеулі  (Парламентік немесе конституцияляқ) монархияда- монархтың билігі парламенттік мекемелермен шектеледі. Оның атынан атқарушы билікті үкімет жүзеге асырады. (Ұлыбритания, Испания, Жапония).

    Конституциялық монархияның өзінің   2    түрі   болады: дуалисттік  және  парламенттік. Дуалисттік монархия  өтпелі кезеңде, яғни феодалдар   толық билік ете алмаған ал  буржуазия билікті толығымен  қолына шоғырландыра алмаған  уақытта пайда болды. Бұл монархияның  белгілері мынадай:

     1) Парламенттік қос палаталы құрылымының болуы.  Төменгі  палата буржузияның өкілі болып сайлану жолымен қалыптасады, ал жоғарғы палата монарх пен феодал өкілдерін тағайындау жолымен қалыптасады.

    2 ) Үкімет монархқа бағынады.

    3 ) Монархтың парламент қабылдаған заңдарға вето қою құқығына ие.

Парламенттік   монархия   басқарудың  таза  буржуазиялық   нысаны.  Оның қалыптасуы   тарихи   жағдайларға    байланысты  (дәстүрлер,                түрлі принциптердің саяси қайшылықтарының салдары  т.с.с.).  Бұнда монарх «патшалық етеді, бірақ басқармайды». Монарх парламенттік сайлауда жеңіп шыққан партияның басшылығымен қалыптастырылған үкімет құрамын формальді ғана бекітеді.  Монархтың   алдын   не   парламент,   не  үкімет жауапты емес.

     Республикаларға келер болсақ  олардың екі түрі бар: парламентарлы  және президенттік. Парламентарлы  Республиканың белгілері:

   1)  Парламенттің жоғарлығы. 
 

2)Үкімет парламенттік сайлау жеңген партияның басшысымен қалыптастырылады.

3) Үкімет мериялары өз қызметінде парламент алдында жауапты.

4) Үкімет парламентарийдің көпшілігінің қолдануына ие болғанда ғана әреет етеді.

5) Парламент барлық үкімет немесе оның   бір мерсиясіне  сенімсіздік вотумын жариялауы мүмкін. Бұл жағдайда олар отставкаға кетеді.

      Президенттік республиканың белгілері:

1) Президент    атқарушы   биліктің   басшысы.  Ол парламентпен емес, сайлаушылардың    немесе  жалпы   халықтың   дауыс берудің нәтижесінде сайланады.

2) Үкімет президент алдында жауапты.

3) Президент үкімет мерияларын өз ұйғарымы бойынша қызметке тағайындайды, ауыстырады немесе босатады.

4) Президент парламент шығарған заңдарға вето қоя алады.

5)  Президент мемлекеттің қарулы күштерінің бас қолбасшысы.

6) Президент мемлекеттің басшсысы, халықаралық алаңда елдің өкілі

болып табылады.

    Енді мемлекеттік құрылым нысанадарына  келер болсақ,   бұл- 

мемлекеттік   биліктің  территориялық  ұйымдастырылуы.    « Мемлекеттік құрылым нысаны»  түсінігі халықтың дараұлттық құрамы, бар елдерге қарасты қолданылады.

   Ұлттық   мемлекеттік   құрылым   нысаны   дегеніміз   көпұлтты    қоғамға негізделген, мемлекетті  немесе одақты құрайтын мемлекеттің  территроиялық ұйымдастыру   әдісі.    Бұндай   түсінік     көпұлтты    қоғамға     қатысты  пайданылады.  Ұлттық    мемлекет    құрылымның    нысаны   3-ке    бөлінеді: федерация,  біртұтас мемлекет  және  конфедерация.  Федерация-  бұл мемлекеттік қабілеттіліктің  анықталмаған саласына ие саяси  құрылымдарға негізделген мемлекеттің  немесе ұлттық мемлекеттік құрылымның нысаны.

АҚШ, Мексика. ФРГ- бұл территроиялық белгімен құрылған федеративті мемлекеттер. Үндістан, Югословия, Чехословакия- бұл  ұлттық белгімен құрылған федеративті  мемлекеттер.

    Біртұтас мемлекет-  бұл     әкімшілік- территориялық бірлік  теріс негізделген ұлттық мемлекеттік  құрылым нысаны. Біртұтас мемлекеттер  дара ұлттық та, көпұлтты да  болуы мүмкін. Көпұлтты біртұтас  мемлекеттер болып

-Қытай,  Ауғанстан,  Тәжікстан,  Қазақстан  және т.б. табылады.  Дара Біртұтас мемлекеттер болып- Жапония, Гаити, Египет және т.б. саналады.

   Конфедерация бұл саяси орталықтандыруды  менсінбейтін мемлекеттер одағы.  Оған ортақ конституцияның отрақ  билік пен басқару органдарының  болмауы тән. Ол әскери, саяси  немесе экономикалық мақсатта  құрылады. 
 
 
 

     Қазақстан Республикасының жері  тұтас бір бөлінбейді және  қол сұгуға болмайды делінген  Қазақстан Республикасының Конституциясының  кіріспесінде Қазақстанның біртұтастығы   -  оның       әкімшілік-аумақтық

бөлшектерден  құрылатындығы, автономияға бөлінбеуі.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының   91-бабының     2- тармағында  конституцияда белгіленген мемлекеттің  біртұтастығы және аумақтық тұтастығы,  атап көрсетілген. Біртұтас мемлекет  ретінде Қазақстан Республикасы  өзіндік мемлекеттігі жоқ әкімшілік  аумақтық бірліктерден тұратын  біртұтас, саяси біртекті құрылым  болып сипатталады. Қазақстан  біртұтас мемлекет ретінде бірыңғай  азаматтығының, бірыңғай мемлекет  аппарат құрылымының болуымен,  әкімшілік-аумақтық құрылыстың иеархиялық  жүйесімен заңдыдылықтың бірыңғай  жүйісімен, бірыңғай сот жүйесімен  сипатталады.

    Қазақстан Республикасының біртұтастығының  өзіндік мәні бар:

-оның  саяси құқықтық мәні мемлекеттік тұтастығында, қандай да болсын автономия бөлінбеуінде;

-жоғарғы  мемлекеттік органдардың бір  ғана жүйесі құрылған: Жоғарғы  кеңес, Президент, Парламент, Жоғарғы  сот;

-республиканың   аумағы   жергілікті      әкімшіліктерге   бөлінген   оларда құралатын жергілікті  органдар ерекше саясат жүргізбей,  мемлекеттік билікті орталық  органдардың қабылданған шешімдеріне  сәйкес жүргізе асырылады; -көпұллты  халықтың елі болғандықтан барлығының  енкін дамуына қамқорлық жасалады, қлтына қарап азаматтардың құқығы  мен бостандығын шектеуге тыйым  салынады, демек, қлттардың теңдігін  шектемейді;

-қазақ  халқының өз ұлттық тұтастығын сезінуінде мемлекет органдарының қызметін атқарғанда «жүзге, руға» бөлінбеуінде.

   Қазақстан Республикасы біртұтас  мемлекет реінде мынадай негізгі  белгілермен сипатталады:

1.Бірыңғай  конституция;

2.мемлееттік  жоғарғы органдарының біртұтас  жүйесі (Президент, Парламент, Үкімет)

3.бірыңғай  азаматтық;

4.біртұтас  құқық жүйесі;

5.біртұтас  сот жүйесі;