Инвестициялық климат

Қазіргі уақытта еліміздің аса  капиталдандырылған банктерінің қатарына жататын Қазақстанның Даму Банкіне мемлекет жақсы қолдау көрсетіп отыр. Бүгінгі күнгі жағдай бойынша Банктің жарғылық капиталы 759 млн. АҚШ долларын, меншікті капиталы – 825,5 млн. АҚШ долларын құрап отыр. Сондай-ақ айта кететін бір жағдай, Қазақстан Республикасының “Қазақстанның Даму Банкі туралы” Заңына сәйкес жарғылық капитал қаражаты инвестициялық жобаларды несие беруге бағытталмайды.[11]

Инвесторлардың Қазақстанның Даму Банкіне білдірген сенімінің  дәлелі – егемендік деңгейде Standard & Poor’s берген ‘BBB-’, Moody’s берген ‘A2’, Fіtch Ratіngs берген ‘BBB-’ жоғары кредит рейтингтері болып табылады.

Қазақстан экономикасының тұрақтылығын және оның одан арғы дамуын қолдау үшін аса маңызды жағдай тиімді өндірістік және көліктік инфрақұрылым дамуының жоғары деңгейін қамтамасыз ету болып  табылады. Ол әсіресе күннен күнге  өрлеп келе жатқан дүниежүзілік экономикалық рецессия кезінде орын алған көкейкесті мәселе болып отыр. Ал осы аталған  өндірістік және көліктік инфрақұрылымдар, өз тарапынан, аймақтық дамудың серпінділігін арттырады, экономикалық өсуді қарқындатуға және әртараптандыруға негіз болады және еліміздегі іскери белсенділікті ынталандыра түседі.

Қазақстанның Даму Банкі мемлекет пен жекеменшік сектордың мүдделері  тығыз байланыста болатын өндірістік және көліктік инфрақұрылымда белсенді қызметін жүзеге асыруды өзінің стратегиялық мақсаты етіп белгіледі. Әсіресе, бұл  жағдай ел экономикасының жалпы алғанда  стратегиялық маңызды нысандарына  қатысты болып отыр.

Бүгінгі күні Қазақстанның Даму Банкі  биылғы жылдың қазан айында құрылған “Самұрық-Қазына” ұлттық әл-ауқат  мемлекеттік қорының құрамына кіріп  отыр және аса ірі инвестициялық  жобаларды қаржыландыру, іске асыру  және мониторингін жүргізу саласында  үлкен тәжірибесі бар негізгі  қаржы институты болып табылады. Осыған байланысты Қазақстанның Даму Банкі ірі инфрақұрылымдық жобаларды да, өңдеу өнеркәсібіндегі серпінді жобаларды да қоса алғандағы экономиканы несиелеудің одан ары өсуін өз міндеттерінің бірі ретінде белгілеп отыр. Сондықтан да бизнестің барлық дерлік деңгейлерінде мемлекеттік-жекеменшік әріптестікті тиімді іске асыруға мүмкіндік беретін одан арғы институционалдық даму мен қаржы аспаптарының түрлерін кеңейту біздің Банктің жоспарларының бірі болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ ЖЕТІЛДІРУ

 

3.1 Инвестициялық саясатты мемлекеттік  реттеу

Нарықтық қатынастардың қалыптасуы кезеңінде экономиканы  инвестициялау  үрдісін реттеуде басты рөл мемлекетке беріледі, ол өзінің мақсатты бағытталған  саясатымен сол үрдісті ынталандырады.

Реттеу дәрежесi инвестиция объектiлiгiмен  анықталады және мысалы, несиелiк инвестиция объектi мемлекет болып табылатындықтан, ол несиенi аралық иемдену құқығына ие, сондықтан да инвестицияның тiкелей  қолданылуын бақылау жасауға  мiндеттi. Инвестициялаудың коммерциялық түрiнде мемлекет тiкелей бақыламайды, оның рөлi тек жанама түрде ғана болады, негiзiнен заң механизмi (салық  жүйесi және т.б.) және қаржы-экономикалық саясат арқылы реттейдi. Инвестициялық тартымдылықты арттыруда мемлекеттiк реттеудiң қызметтерiн, түрлерiн және әдiстерiн қаратстырайық.

Шетел капиталымен жұмыс iстеуде, оны  екi кезеңге бөлiп көрсеткен жөн:1.Шетелдiк капиталды тарту кезеңi; 2.Тартылған капиталды қолдану кезеңi;

Шетелдiк капиталмен жұмыс iстеудiң  әр кезiнде мемлекет қызметтерi мен  реттеу принциптерi ерекшеленедi. Мемлекеттiк  несиелеу және акционерлiк емес кәсiпкерлiк  түрiнiң сфералары жеке шетелдiк  капиталды халықаралық кәсiпкерлiк (тiкелей және портфельдi шетелдiк  инвестиция) түрiнде тарату және қолдану  сферасына қарағанда мемлекет тарапынан  көбiрек реттеудi талап етедi. Қазақстанда  “Сыртқы қарыздарды басқару” туралы жаңа заң жобасына сәйкес инвестициялық  жобаларды iрiктеудiң келесiдей механизмi қабылданды. Негiзiнен бұл Қазақстан  Республикасы мемлекетi тарапынан кепiлдiкке  ие несиелер арқылы қаржыландырылуын талап ететiн жобалар.

Мемлекеттiк кепiлдiктер Қазақстан  Республикасының мемлекеттiк кепiлдiгiмен  мемлекеттiк емес сыртқы заемдердiң  есебiнен қаржыландыруға ұйғарылатын, Қазақстан Республикасының үкiметiн  жыл сайын бекiтiлетiн экономиканың басым секторларының тiзiмiне сәйкес берiледi. Бұл тiзiм баршаны хабардар ету үшiн мiндеттi түрде жариялануы тиiс.

2. Кәсiпкерлiктiң акционерлiк емес  әдiстерiн реттеу. Бұл процесс  әлемде және тiптi ТМД-нiң көптеген  елдерiнде танымалы емес, бiрақ  Қазақстанда үлкен өрiс ала  отырып, мемлекет тарапынан әсiресе  шетелфирмаларын тарту кезеңiнде  тиянақты жұмысты талап етедi. Мемлекеттiк реттеу басқарылуға  берiлетiн кәсiпорындарды өзiн  iрiктеуден басталады. Кәсiпорын  өзiнiң көтерiлуi үшiн аса көп  инвестициялық ресурстарды талап  ететiн және зиянды болу керек. Реттеудiң негiзгi механизмi iрi эксперттердi тартумен өтетiн конкурстың ашық механизмi болып табылады. Кәсiпорынды басқаруға беру туралы шешiм тек инвесторлардың ұсынып отырған шарттары және оның мемлекетке пайдалылығы тиянақты өлшенгеннен кейiн қабылданады.

3. Халықаралық кәсiпкерлiктiң тiкелей  және портфельдi түрлерiн реттеу  ақша-несие, қаржы және экономикалық саясат тетіктері және де шетелдiк инвестиция бойынша арнайы заң көмегiмен жүзеге асырылады. Осы факторлар мемлекетте инвестициялық хал-ахуалды түзедi. Экономикалық практикада кең тараған рычаг шетелдiк инвестицияны ынталандырудың салықтық механизмiн қолдану болып табылады.

Мемлекеттің шетел капиталын тарту және оның  қызмет етуі бірқатар нормативті-құқықтық құжаттар негізінде реттеледі. Олар үш топты құрайды.

Бірінші топқа Қазақстан мүше болған халықаралық келісімдер мен мәмілелер. Олар: көпжақты келісімдер (мысалы, 1988 жылғы Сеулдегі конференция келісімі, оған сәйкес шетелдік инвестицияны жеке және мемлекеттік сақтандыру жүйесі көпжақты халықаралық сақтандырумен  толықтырылады); екіжақты кепілдеме, инвестицияны қорғау мен қолдау туралы екіжақты келісімдер («типтік» жоба бойынша) Қазақстан  мен АҚШ, Польша, Болгария, Греция, Куба, Румыния, Дания, Словакия, Чехия, Вьетнам, Португалия арасында жасалған; мүлік  пен табысқа салынатын екі  еселенген салықтың алынып тасталуына мүмкіндік беретін нормативтік  актілер. Олар бейрезиденттердің табыстарының белгілі бір түрлеріне арнайы салық ставкаларын енгізеді. Қазақстан  мұндай келісімді бірқатар елдермен, оның ішінде АҚШ, Германия, Ұлыбритания, Франциямен жасасты. Бұл келісімдер ұлттық заңнамаға әсер етеді.

Екінші топқа республикалық  сипаттағы негізгі, басты нормативтік  актілер жатады. Олар  елдің саяси-экономикалық дәрежесін, шаруашылықтың принциптері  мен формаларын, экономикалық қатынастардың  қалыптасуы мен дамуын анықтайды. Бұл  тәріздес құжаттардың тікелей әсері  болмағанымен, Қазақстандағы шетел  капиталының қызметі ең алдымен  осыларға бағынуы керек. Олар: Қазақстан  Республикасының Азаматтық, Салық  кодекстері, жекешелендіру туралы, акционерлік қоғамдар, кедендік тарифтер, ішкі сату қызметін мемлекетік реттеу туралы Заңдар және т.б.

Үшінші топқа Қазақстандағы  шетелдік капиталдың ағыны  мен қызметін реттейтін құжаттар кіреді. Олар: заңдар мен Қазақстан Республикасы Президентінің  жарлықтары,  Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары, сонымен қатар, ведомстволық номативті-құқықтық актілер, нұсқаулықтар мен бұйрықтар т.б.

Қазақстандағы мемлекеттік инвестициялар  жүйесін оңтайландыру мақсатымен инвестицияларды  басқарудың заң шығаратын негізі мен органдары құрылды. Осы мәселе бойынша шаралардың біртұтас кешені қабылдануда. Соның ішінде, “Шетел инвестициялары туралы ” Заң  (1991ж.);

“Инвестициялық жекешелендіру  қорлары жөніндегі Ереже” (1993ж.) "Қазақстан Республикасының шетел  инвестициялары бойынша ұлттық агенттігін құру туралы ” ҚР Президентінің Жарлығы (маусым 1992ж.); “Инвестициялар бойынша ҚР Мемлекеттік комитетін құру жөніндегі ” ҚР Президентінің Жарлығы (қараша 1996ж.); “Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қорлар туралы” ҚР-ның Заңы (наурыз 1997ж.) және жекеленген жылдарға арналған инвестициялық бағдарламалар қабылданды.    

 Осы Заңдардың және нормативтік-құқықтық  актілердің қабылдануын инвестицияларды  тарту салдарында шығарылған  заңнамалық негіздің қалануының  бірінші кезеңі деп атауға  болады.

 Екінші кезең деп (1997-2002 жылдар) шетел инвестициялары туралы  заңнаманың жаңаруы және дамуы  болып табылады.

Үшінші кезең (2003- қазіргі уақыт) «Шетел инвестициялары туралы» ҚР Заңының  инвестициялар саласындағы соңғы  нормативтік актіні қабылдау күнінен  басталды.

Сарапшылардың баға беруі бойынша  «Шетел инвестициялары туралы» ҚР Заңы ТМД-дағы бірден-бір күшті Заң  болып табылады, оған себеп заң  құрылымында шетел инвесторларына басымды кепілдік беру болып табылады: заң өзгеруіне кепілдік (6-бап); экспропирациядан кепілдік (7-бап); мемлекеттік органдар мен лауазымдық тұлғалардың заңсыз іс-әрекетінен кепілдік (8-бап); шетел  инвесторларына өтемақы төлеу және шығындырының орнын толтыру (9-бап); кірісті қолдануға кепілдік (10-бап); өз валюталық қаражатын қолдануға  кепілдік (11-бап); шетел инвесторлары қызметінің ашықтығы (12-бап); мемлекеттік  тексеріс кезіндегі кепілдік (13-бап).

Қазақстан Республикасының инвестициялық  іс-әрекетті реттеудің тиімділігін  жүзеге асыру мақсатында жаңа Салық  кодексі жасалды. Жаңа салық кодексі  бюджеттің кіріс бөлігін тұрақты  түрде өсіруге және салықтық саясатта әділеттктің мейлінше орнығуына  жол ашпақ. Салық кодексінің қабылдануы Қазақстанда инвестициялық климатты жақсартады деген сенімдеміз. Шикізаттық емес секторға салық машақаттарын төмендету үшін корпоративтік табыс салығын 2009 жылы 30%-дан 20% дейін, 2010 жылы 17,5% дейін және 2011 жылы 15% дейін кезең сайын төмендету қарастырылғанын хабарлады. Бұл қазақстандық кәсіпкерлері үшін оларға біздің экономикамызға қосымша инвестициялау үшін біраз айналым құралдарын бөлуге мүмкіндік беретін жақсы қолдауға айналады. Жаңа Салық кодексінде патент пен оңайлатылған декларация негізінде шағын бизнес үшін арнайы салық режімдері бұрынғы түрінде сақталған. Сондай-ақ салық есептері нысандарын қысқарту жөнінде іс-шаралар қатары қарастырылады. Қазақстан Республикада инвестициялық іс-әрекетті реттеуге бағытталған заңдардағы өзгерістер мен толықтырулар, оны белсенді жүргізілуі ықпал етеді.

 

 

 

 

3.2 Қазақстанға шетелдік инвестицияларды  тартудың режимі

Шетел инвестициясын пайдалану, ел экономикасының халықаралық еңбек  бөлінісі жүйесіне қатысуымен және капиталдың кәсіпкерлік үшін бос салаларға  құйылуымен анықталатын объективті қажеттілік болып табылады.

90- жылдардың екінші жартысында  әлемдегі қаржы капиталы өте  үлкен көлемге- 20трлн.доллар шамасында  болды. Бұл ақшалар жер шарын  құрсаулап алған әлемдік қаржы  нарығының негізі. Бұл қаржыларды  Қазақстан экономикасы үшін қалай  тарту керек деген мәселе туындайды.

Әлемдік шаруашылық және жеке ұлттық экономикалардың халықаралық көлемде  капитал құйылуы және оның белсенді пайдалануынсыз тиімді дами алмайтындығын  тәжірибе көрсетіп отыр. Бұл осы  заманғы әлемдік шаруашылық пен  халықаралық экономикалық қатынастардың  ерекше маңызды сипаттарының бірі және объективті қажеттілік.

Әлемдік шаруашылыққа интеграциялану мақсатын қоя отырып, ашық экономика идеяларын ұстану қажеттілігін түсініп, Қазақстанға капиталдың құйылу үдерісінің объективті екенін мойындамау мүмкін емес. Шетел капиталын Қазақстанға тарту Республика экономикасын дамытудың конъюктуралық тактикилық емес, стратегиялық міндеттеріне жатады.

Қазақстан Республикасы экономикасын дамыту және экономикасының қауіпсіздігін  қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін  өте күшті әлеуетке ие. Сарапшылар республиканың жер қойнауынан әлеуетті алынатын минералдық шикізаттар көлемін 8,7 трл. долларға бағалайды. Елдің ішкі инвестициялық ресурстары шектеулі, сондықтан шетел инвестициясн тартуды  ынталандыру қажеттілігі туындайды.

Шетелдік инвестицияларын тарту  саясаты 1991 жылдан басталып, оң нәтижелер  беруде. Шетел капиталын басқаратын Қазақстан Эксимбанкі, сырттан қарыз  алу жөніндегі комитет және инвестициялар  жөніндегі комитет тәрізді органдар құрылды. Сөйтіп Қазақстанда шетел  капиталы үшін қолайлы ахуал қалыптасты.

Шетел инвестицияларын тартудың басты  бағыттарына тіршілікті қамтамасыз ету салалары мен экспорт бағдарындағы өндірістер – мұнай-газ және мұнай  – химия салалары, электр энергетикасы, металлургия, коммуникация және де Қазақстан  дәнді-дақылдар, жүн, мақта т.б. ірі  өндіруші болу себепті, агроөнеркәсіп  кешені жатады. Мұнай-газ саласында  күш-қуат мұнай мен газ өндіріп , экспорттқа шығаруды арттыруға сыртқы мұнай құбырлары мен ішкі газ  құбырларын салуға жұмсалады.  

1995 жылдың шетелдік инвестициялардың  көлемі 235 млрд. $-ға артып, 2.6 трлн $ деңгейін  жетті. Шетелдік инвестицияларды  тартудың маңызды көзі- потрфель  инвестициялары . Олар ірі корпорациялардың , мемлекеттік және жекеменшік банктердің облигациялық қарыздарын қаржыландырады.

Қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялар  мынадай элементтерді: негізгі капиталға  жұмсалған инвестицияларды , материалдық  айналым қаражаты қорын толтыруға  жұмсалған инвестицияларды , өндірілмеген және материалдық емес активтерге жұмсалған  инвестицияларды, басқа да қаржы  емес активтерге жұмсалған инвестицияларды  өзіне қосады.

Экономикалық реформаларды ойдағыдай  жүргізуде шетелдік инвестицияны тікелей  өндіріске жұмылдыру мен оны  ұтымды пайдалану кез келген мемлекет үшін маңызды. Әлемдік тәжірибе бұл  мәселеде екі тарапқа да ортақ :халықаралық  бірлескен реформалар тікелей шетелдік инвестицияның тиімділігіне мән  берсе, инвестицияның көлемі өндірісіне күш салатын мемлекеттің экономикалық жағдайына тәуелді болып келеді. Сондықтан да Қазақстан бұл процестен  бейтарап қала алмайды. Экономикалық қайта  құру мен стратегиялық даму жоспарын шетелдік инвестициялар арқылы іске асырғанын жөн санайды. Инвестициялық  климат қалыптастыру үшін инвесторлар  «барымтасына қарай қарымтасы» деген  саясатты берік ұстануға тырысады.