Аймақтық басқарудың нәтижелілігі мен тиімділігін бағалау

10) тұтынушылар қанағаттануының деңгейі.

Екінші кезеңде эксперттер берілген мәліметтердің дұрыстығын тексереді. Үшінші кезеңге қызметтерді жақсарту кепілдемелері және ең жақсы мекемені марапаттау шешімі кіреді.

Таңдау және «Хартия белгісі» сыйлығын марапаттау механизмі конкурсқа қатысушыларға келесі мүмкіншіліктер береді:

- олар көрсететін қызметтерді ең жақсы ұйымдар жұмыс стандартымен салыстыруға ;

- өз жұмысының деңгейі жайында эксперттер мәліметін алуға;

- жалпыұлттық мойындауға қол жеткізіп, абыройын бекітуге;

- қызметкерлердің адамгершілігі мен қызығушылығын жоғарылатуға;

- жұмыс нәтижесін жақсартуға (зерттеулер көрсеткендей, 97% конкурстың жеңімпаз ұйымдары мен олардың сыйлық алмаған 79% қатысушылары артынан өз істерін ұштауға шаралар қолдануға шешім қабылдайды).

«Қызметкерлерге инвестиция» ұлгісі өз құрамы бойынша ұлттық стандарттар мен ұйым мақсатына жетуге арналған қызметкерлерді оқыту және дамытуға нәтижелі қаражат салу әдістерін құрайды. Бұл стандарттар төрт принципке негізделеді:

- жоғарғы басшылықтың қызметкерлердің профессионалды дамуына қатысты міндеттемесі;

- жүйелі қызметкерлердің оқытуға, дамытуға қажеттілігін зерттеу және қажетті жұмыс жоспарын жасау;

- қызметкерлердің жеке дамуы мен оқуын ұйымдастыру;

- ұйым қызметкерлеріне инвестиция нәтижелігін бағалау.3,4,5

Бұл жүйені әр типтегі ұйымдарға енгізу 6 айдан екі жылға дейін созылуы мүмкін. Оны қолданудан пайданы ұйым, сондай-ақ қызметкерлердің өздері де алады.

Келесі схема бойынша жұмыс жасау ұсынылады. Ең алдымен жергілікті оқу қоғамы стандарттары жайлы керекті ақпарат табу қажет, содан кейін салыстырмалы талдау жүргізу және стандарттар мен нақты жағдай арасындағы айырмашылықты бағалау, қызметкерлерді дамыту жоспарын жасау, оны іске асыру, бар стандарттар негізінде қызметкерлерге инвестиция нәтижелілігін бағалауды қамтамасыз ету қажет.

«ISO – 9000» үлгісі жергілікті басқару органдарында оларды стандарттау және құжат айналымын жақсарту негізінде процессерді жетілдіруге көмектеседі. Ол 143 елде 270 мыңнан аса ұйым қолданатын басқару жүйесінің ұлтаралық сапа стандарты болып табылады. Оның ішіндегі 60 мың ұйым Ұлыбританяда және олардың әрекетін ұлтаралық стандарттармен салыстыруға, анықтама құралдары мен жұмыс сапасын жақсарту әдістемелерін жасауға мүмкіндік береді.

Бірінші кезеңде процедураларды стандарттау жұмысы жүргізіледі. Ол ресми құжаттарда көрініс табады. Кейін процесстерді сертификациялауды тәуелсіз бағалау және стандарттармен салыстыру жүргізіледі. Осындай бағалауды Ұлыбританияда сауда және өндіріс министрлігі қарамағында жұмыс істейтін Аккредитация қызметі жүргізеді. Аккредитация еркін, одан өткендерге ұлтық аккредитация белгісін пайдалануға болады. Бұл азаматтарға ұйым тәуелсіз мекеме бектіткен, әлемдік стандарттарға сай, сапалы қызмет көрсететіндігін көрсетуі тиіс. Содан кейін жыл сайынғы ежегодные аудиторлық тексеру жүргізіледі.

«ISO – 9000» үлгісін ендіру 6-9 ай алады, Сол уақытта ұйымдар үш құжатты дайындауы тиіс:

- сапа облысындағы саясат;

- сапа стандарты бойынша анықтама;

- процедуралар бойынша жұмыстық нұсқаулықтар.

Бұл жүйе уақыт пен ресурсты тиімді пайдалануға, қызметтерді жетілдіруге және тұтынушыларды қанағаттандыру деңгейін көтеруге, қызметкерлер тарапынан жұмысқа қанағаттану, ұйымның беделінің көтерілуіне септігін тигізеді. Бұл жұмыста Британдық стандарттар институты үлкен маңызға ие.

«Жергілікті басқаруды жетілдіру бағдарламасы» әдетте «Жақсы құндылықтар » концепциясын іске асыру жұмысының бастапқы кезеңінде қолданылады. Оның мақсаты жергілікті өкімет органдарына өзгерістер бағытын анықтауда және жетілдіруді қажет ететін аймақты орнатуда осы концепция мәні туралы кең пікірталас тудыру.

Бағдарламаға бір топ қызметкерлер мен қалауынша таңдалған бір сыртқы эксперт қатысатын ұйымның жұмысын бір апта тексеру кіреді. Зерттеу барысында жұмыс көрсеткіштерін стандартармен салыстыру және табылған сәйкессіздік себептері талданады. Содан кейін жұмысты ұштау жоспары жасалып, екі жыл ішінде нәтижелер мониторингі жүргізіледі.

Барлық көрсетілген үлгілердің іске асырылуы жүргізілген есеп бойынша 1 500 ф. ст. және одан да жоғары қаржы шығынын талап етеді.

Қорытындылай келе, Ұлыбритания тәжірибесі нәтижелі болатын жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін құруда қазіргі Қазақстан үшін пайдалы болуы мүмкін екендігін айта кеткен жөн.

2.3 Федеративтік Германия Республикасындағы федерация мен жерлердің өзара әрекеттестігі

Германия өзіндік әрі күрделі жүйесі бар федеративтік мемлекет ретінде танылады. Өздігінен федерация да, жерлер де жарамсыз болып табылады. Мемлекеттің мәнін олардың өзара қарым-қатынасы айқындайды. Федерация мен жерлердің арасындағы байланыс гомогендік (біртекті) ұстанымға негізделген:

-федеративтік мемлекет ретінде федерация секілді жерде де республикалық конституциялық құрылым болу қажет;

-халық мемлекеттік үкіметтің жаршысы болып есептеледі. Мұның астарында үкіметтің азаматтық демократиясы немесе көпшіліктің үстемдігі жатыр. Халық мемлекеттік органдарды қолдайды. Түрлі пікірлер мен бір-біріне қарама-қайшы келетін көзқарастар саяси ортада еркін айтылу керек, сонымен қатар күндердің күнінде шағын топ адамдар үстемдік етуіне мүмкіндік бар;

-жер еркін іс-әрекетке ие. Мысалы, олар Президентті өз жерінің басшысы немесе үкімет пен парламент арасында федералды деңгейден басқа қарым-қатынас орната алады. Жер парламенттің мүшелерін сайлау кезінде сайлау құқығы, сонымен қатар сайлау мерзімінің ұзақтығы ерекше болуы мүмкін. Нақты шешім қабылдау үшін қарапайым халықтың, тұрғандардың немесе референдумның заң шығару бастамашылығы негізгі заңнан қарағанда әлдеқайда басым.

- федерация мен жерде әлеуметтік конституциялық құрылым болу қажет. Мемлекет өз тарапынан белсенді түрде халыққа экономикалық және мәдениеттік қысым жасауына жол бермей, әлеуметтік әділдікті жүзеге асыруға міндетті. Әлеуметтік мемлекеттік міндеттерін жүзеге асыруға талпыну қоғамдық интеграциялық үлгінің әлеуметтік нарықтық экономиканың, білім алуға және әлеуметтік көмекте көрініс тапты;

- мемлекет озбырлыққа жол бермей, қолданыстағы заңнаманы сақтауға міндетті.

Федералдық жер қауымдарға және олардың одақтарына (мысалы, қауым бірлестігі, аудандық маңызы бар қалалар, аудан ауылдары және ландшафтық бірлестіктер) бөлінген. Дегенмен Германияның мемлекеттік құрылымы 3 сатылық емес, жер мен федерация деңгейінен құралған екі сатылы болып келеді. Қауым ішкі жер бөлумен сипатталады және олармен коммуналдық өзін-өзі басқару құқығы кепілдемесін береді.

Федерация мен жер арасындағы міндеттерді бөлісу. Федеративтік Германия Республикасында классикалық сызбаға көлденең бөлу өкілеттілігімен қоса (заңнамалық, атқарушы және сот билігі араларында) тігінен - мемлекетпен және оның бөлімдері бар. Тек федерация ғана емес, сонымен қатар жердің әрқайсысында меншікті парламент, өкімет пен соттары болады.

Міндеттері көлемі мен типіне байланысты төмендегідей жіктеледі:

-заң өкілеттілігі қызметінің көп саласы федерацияның қолында;

- әкімшілік басқару, негізінен, жердің құзіретінде;

-сот әділдігі мәселесін федерация мен жер бір-бірімен өзара бірлесіп шешеді.

Бөлісудің мұндай түрі федерацияға басымдылықты кепілдік етеді. Федерация өкілеттіліктің кең ауқымын иелене отыра, бірыңғай нормаларды белгілеу, орнату мүмкіндігіне ие. Жер бундесрат арқылы заң шығару үдерісіне қатыса алады, бұл оның елеулі өтемдік механизмі болып табылады.

Жерлердің мүддесін қорғайтын федералдық заңдар тек бундесраттың келісімі болғанда ғана қабылданады.

Федерацияның заң шығару құзіреті. Мемлекет пен азаматтардың мүдделері бір жерден шығып, бірыңғай норманы талап еткен жағдайда, мысалы, федерация халықаралық қатынастар, қорғаныс, кеден және шекара күзеті сияқты мәселелерге қатысты заң шығару құқығына ие болады.

Көптеген облыстарда бәсекелестік заң шығару жұмыс істейді. Шындығында, мұнда федерация басымдық, немесе доминанттық сипатта болады. Жерлер федералдық деңгейде реттелмейтін мәселелерге қатысты ғана заң шығара алады. Федерация іс жүзінде жерлерге мүлдем дерлік бәсекелестік аймақ (мысалы, қылмыстық, процессуалды, экономикалық, еңбек құқығы, қоғамдық көлік және тұрғын үй шаруашылығы, шетелдіктердің келуі мен олардың тұрақты тұруы, жиналыстар мен бірлестіктердің жұмыс істеуін, кеме қатынасы) қалдырмады.

Федерация жерлердің шығармашылық мөлшерінің негізгі мазмұны мен бағытын көрсетіп, бірқатар мәселелерді шешу үшін жалпы ұйғарым береді. Бұған жоғарғы білім алудың жалпы принциптері, кино мен баспасөзге арналған жалпы құқықтық қатынастар, қоршаған ортаны қорғау, ландшафтық жоспарлау, территорияны реттеу, су шаруашылығы, көлікті тіркеу жүйесі сияқты мәселелерге қатысты шектеулі заң шығару жатады. Федерацияда белгіленген нақты мәселелер туралы шешім қабылдау мүмкіндігі осылайша жерлердің құзырында қалады.

Федерацияның территориясын реттейтін заң туралы жалпы ережелер ғана бар, ал экономика саласының құрылымдық жоспарлауы, әлеуметтік және мәдениет салалары тікелей әр жердің құзырына енеді.

Жерлердің заң шығару құзіреті. Федерацияның Конституциясына байланысты болмаса, Жерлер заң шығару құқығын іске асырады. Бір қарағанда осының арқасында жерлердің заң шығару мүмкіндігі жоғары деген сезім қалыптасуы мүмкін. Іс жүзінде шындыққа жанасымды басқа ой дұрыс. Төменде көрсетілген мәселелер федерацияның ұйғарымынсыз жерлердің толық құзіретіне кіреді:

-бірінші кезекте білім беру, радио мен телевидение сияқты мәдениет саласы;

-коммуналдық саланың дамуы;

-мемлекеттік және қоғамдық тәртіпті ұйымдастыру мен қолдауға қатысты жалпы ережелер.

Жерлер мұнда әр түрлі мақсаттарды көздеп, өз жолымен жүруі де мүмкін. Полицейлік құқық жерлердің деңгейінде реттеледі, бірақ полицейлердің киімі бірыңғай. Мектептердегі білім беру жүйесінде біршама өзгешелік бар, дегенмен жерлердің мәдениет министрлері оны үйлестіру үшін көп жұмыс атқарып жатыр.

Жер өкілеттілігі тек аймақтарға ғана таралмайды. Мысалы, телевидение толығымен жер деңгейінде реттеледі. Дегенмен жер федерация қабылдаған бағдарламаларды жасауға болады және ортақ аймақаралық телекомпания құра алады.

Басқару міндеттері. Германия үстел үстінде, кабинетте шешілетін, болып жатқан оқиғалардан алшақ болатын ірі білім беру мекемелерден қашық. Сондықтан федералдық билік, негізінен, тек ішкі қатынастарға қатысты, мысалы федералдық қаржы басқармасы, бундесвердің қызметі, федералдық шекара күзеті секілді аз ғана салаларға байланысты заңды жүзеге асыруға жауап береді.

Басқарудың көп бөлігі коммуналдық өзін-өзі басқаруға негізделген жерлерге жүктелген. Оларды 3 топқа бөлуге болады.

Федерацияның тапсырмасы бойынша, мысалы федералдық автострад пен автомобиль жолдары жүйесін басқару, су жолдары, құрылыс пен атомдық электрстанцияларын пайдалану және радиобелсенді заттарды қайтадан өңдеу мен сақтау талаптарын анықтауға рұқсат алумен байланысты әуежайлардың құрылысы секілді мәселелердің тек аз бөлігі ғана орындалып жатыр.

Мұндай жағдайда федерация өз нұсқамаларын беруге құқылы. Федералдық заңдардың көп бөлігін федералдық қадағалау арқылы тікелей жер үкіметімен орындалады. Дегенмен мұнда федерацияның ықпалы шектеулі. Басқарушылық шешімдерін заңда орынды пайдалану үшін қадағаланады. Егер олар бірнеше болса, онда таңдау жер үкіметіне қалады. Федерация басқа шешім дұрыс немесе оң деп өз шешімін ауыстырмайды. Сол себепті жерлер тек атқарушы органдар ғана емес, олар сонымен қатар өз ұғымдарын ескеріп, мысалы құрылыс, кәсіпкерлік, әлеуметтік көмек салаларында өзіндік шешім қабылдай алады.

Жер кіріспесінде тек тікелей әкімшілік міндеттер туралы шешімдер (мектептерді дамыту, полицияны қамтамасыз ету, жерді жоспарлау) бар.

Басқару кең мағынада үкіметтік қызмет ретінде белсенді мемлекеттік саясат деп жіктелуі мүмкін.

Бөлісу шығындары. Бөлісудің ұстанымдары мен өкілеттікті бөлу ережелері тек қаржыландырудың нәтижесінде ғана маңызды болады. Қаражат болмаса, жерлер үшін жолдардың құрылысымен айналысудың ешқандай мән-мағынасы болмайды. Сол себептен қаржыландыру мәселесі федерация мен жерлердің арасындағы тұрақты тақырып және ол федеративтік құрылғының каркасы болып табылады. Шығындар үшін соңғылардың жауапкершілігі былайша сипатталады.

Мемлекеттік аппаратты пайдалану мен қолдауға қажетті әкімшілік шығындарға жауапкершілікті тиісті инстанция алады. Осылайша федералдық маңызы бар заң шығару, басқарушылық, мемлекеттік және сот институтының кадр мен кеңсе шығындарына федерация мен жердің әрқайсысы жауап береді. 6,7

Материалдарды төлеу шығындары мен қызмет көрсету осы сектор жұмысы бойынша басқару құқығы бар(заң шығару емес) жақ төлейді.

Егер мұндай құқыққа тек федерация ғана ие болса, онда оған жауапкершілік те, сәйкесінше жерге қатысты шығындарға да жауапты болады. Федералдық автострадалар федерацияның тапсырысымен жерлермен салынады, сондықтан да федерация құрылыстың әрі бундесвердің құрылымы бойынша шығынын төлейді және ол үшін федерация әкімшілік жауапкершілік алады.

Мектеп құрылыстары, керісінше, жерлердің (немесе қауымның) әкімшілік мәселесі, сондықтан осы саладағы барлық шығындарды жерлер өз мойнына алады.

Федералдық заңдарды өз күшімен жүзеге асыру үшін жерлер материалдар мен қызмет көрсету ақысын өздері төлейді, мысалы, әлеуметтік көмек туралы, қоршаған ортаны қорғау, су және әуе аймағы, шумен күрес.

Азаматтарға ақшалай ақы төлеуге бағытталған заңдарға келгенде, федерация оларға толығымен немесе ішінара ақы төлеп, жерлерге тікелей қатысты бөлігін өтеуі қажет.

Жерлерге студенттердің шәкіртақысы федерацияның бюджетінен ішінара өтемақы ретінде төленеді, себебі білім алудағы көмек көрсету туралы заң сәйкесінше федералды болып табылады. Егер жерлер шығынның 1/4 бөлігін немесе одан да көп тартса, онда бундесраттың келісімі болуы керек.

Салықтарды бөлу. Салық заңдарының барлығын дерлік федерация қабылдайды, елдің барлық бөліктерінде салық салу принципі бірдей. Бұл бәсекелестікте теңсіздікті болдырмайды, сонымен қатар жоғары салықтардан, капиталдың бір жерден басқасына ауыспауын қадағалайды. Бірақ бұл жерлердің қаржылық мүдделерінің құқығын бұзу немесе қысым жасау деп түсінбеу керек, федерацияның заң шығару құзіреттілігі салықтарды автоматты түрде бөлуге көзделмеген. Керісінше, федерация мен жерлер мемлекеттік кірістерге құқылары бірдей .