Қаржы менеджментінің мазмұны

4. Ағымдық активтердің  немесе айналым капиталының айналым  коэффициенті – ағымдық активтердің  айналым санын немесе айналым  жылдамдығын көрсетеді. Ағымдық  активтердің айналым жылдамдығы  өскен сайын айналым капиталының  бір бөлігін босату қажеттігі туындайды. Босатылған айналым құралын өзге де тиімді мақсаттарға жұмсауға болады. Бұл көрсеткіш келесі формуламен анықталады:

;

Мұның мәні өссе ТМҚ аз жұмсалатынын көрсетеді, ақша қаражаттары босатылады, нәтижесінде жоғары өтімді активтер өседі және төлемқабілеттілік пен қаржылық жағдай жақсарады. Өндіріс пен айналым уақытының қысқаруы нәтижесінде айналым саны артады. Өндіріс уақыты техника мен технологиялық процеске байланысты. Өндіріс процесін қысқарту үшін еңбекті автоматтандыру және технологияны жетілдіру қажет. Айналым уақытының қысқаруы мамандандыруға, құжаттар айналымына, шаруашылық аралық айналымға байланысты. Ағымдық активтердің айналым ұзақтығы келесі формуламен анықталады:

;   ,   , ,

5. Материалдар  айналымының коэффициенті айналым  санын немесе айналм жылдамдығын  сипаттайды. Ол келесі формуламен  анықталады:

, S – толық өзіндік құн.

Мәні неғұрлым жоғары болса соғұрлым баяу өтімді активтер үлесі азаяды, ал айналым  капиталының құрылымдық өтімділігі артады, нәтижесінде қаржылық жағдай тұрақтанады. Мәні аз болса, онда материалдар  мен аяқталмаған өндіріс көлемі өседі және дайын өнімге деген сұраныс төмендейді. Бұл көрсеткіштің деңгейіне ТМҚ өзіндік құнын бағалау әдістері де әсер етеді.

6. Дайын өнімнің  айналым коэффициенті оның айналым  жылдамдығын көрсетеді. Мәні өссе  өнімге деген сұраныс өседі,  ал мәні кемісе, онда сұраныс  азаяды. Ол келесі формуламен анықталады:

,

7. Берешектер  борышының айналым коэффициенті  келесі формуламен анықталады:

,

Берешектер  борышының көлемі мен сапасын  бағалау үшін қолданылады. Берешектер борышының айналым ұзақтығын да анықтауға болады.

8. Алашақтар  борышының айналым коэффициенті:

Алашақтар борышының  айналым ұзақтығын анықтауға  болады.

9. Ақша қаражатының  айналым коэффициенті:

К=ақша қаражатының  айналымы/ақша қаражатының орташа қалдығы

Ақша қаражатының айналым ұзақтығын анықтауға болады.

10. Инвестициялық  капиталдың айналым коэффициенті:

К=N/ұзақ және қысқа  мезімді инвестиция

11. Перманенттік  капитал айналымының коэффициенті:

К=N/перманенттік капитал, Мәні ұзақ мерзім бойында қолданылған  капитал айналымының жылдамдығын көрсетеді.

12. Іскерлік  белсенділік индексі – айналым  капиталы басқаруға байланысты  негізгі қызметтің тиімділігін  сипаттайды. Ол келесі формуламен  анықталады:

N/қалыптастырушы  капитал*негізгі қызметтен түскен  табыс/сатылған өнімнің толық өзіндік құны

 

 

Тақырып 15. Ақша қаражаттарын басқару

 

Дәріс сұрақтары:

1. Ақшалай қаражаттарды  басқару 

2. Ақшалай ағымдардың  түрлері

3. Кәсіпорынның  қаржылық жағдайын бағалау

1. Ақшалай  қаражаттарды басқару 

Ақшалай қаражаттарды басқару – ол ақшалай ағымдарды болжаудан, талдаудан, оптималды ақшалай қаражаттардың айналым жылдамдығын жоғарлатудан тұрады. Ақшалай қаражаттардың қажеттілігі келесілерде болады:

• ағымдағы қызметті атқару үшін, яғни кәсіпорынның күнделікті өтімділігін қамтамасыз  ету үшін,
• жоспарланған шығындарды өтеу үшін;
• инвестициялық қажеттіліктерді қамтамасыз ету үшін.

Ақшалай қаражаттардың  басқаруы олардың талдауы мен  жоспарлауынан басталады. Ақшалай  қаражаттардың талдауы бухгалтерлік  баланс және ақшалай ағымының қозғалса  туралы есеп арқылы жүргізіледі. Мұнда ақшалай ағымдар өндірістік, инвестициялық және  қаржылық қызметтер бойынша қарастырылады. Ақшалай қаражаттардың жоспарлауы болжау ретінде  жүргізіледі. Себебі, ол мөлшерленбеген активтерге жатады. Әр кәсіпорын өз өндірісінің мөлшеріне қарай, ерекшелігіне қарай  және қалыптасатын әдістерге байланысты жоспарлануды жүргізеді. Ақшаның жоспарлануы анықталған кезеңге ішкі кезеңге бөлінуімен әзірленеді. Бұл ерекшеліктерге қарамастан, ақшалай қаражаттың жоспарлануын, яғни болжауын келесідей тәртіпке келтіруге болады:

1) ақшалай кірістерді  ішкі кезең бойынша  болжау;

2) ақшалай шығындарды  ішкі кезең бойынша болжау;

3) таза ақшалай  ағымның сомасын анықтау;

4) қажетті қысқа  мерзімді қаржыландыру көлемін  анықтау.

 

2. Ақшалай  ағымдардың түрлері

Қаржы менеджментінде маңызды объект ақша ағымы құн  нысандарын жаңғыртудың және қосылған құнды қалыптастырудың экономикалық процестерін ортақтастыратын қолма–қол  және қолма–қол ақшасыз нысандарындағы ақшаның қозғалысы болады. Қаржы  менеджментінде  - ақша оның іс-әрекетінің, уақытша болжам тұрғысынан функцияларды атқару кезіндегі өзге нысанға, сапаға айналғанға дейін қаралады. Ақша ағымының құрамына қаржы көмегімен қалыптасатын, сондай-ақ басқа әдістермен де тартылатын барлық ақша ресурстары қамтылады. Қаражаттардың түсімінде анықтаушы орынды өнімді, жұмыстарды және қызметтерді өткізуден түскен түсім – ақша, онан кейін несие ресурстары, әртүрлі тартылған ресурстар алады. Ақшаның қазіргі және келешектегі құны өзара қайтымды. Қазіргі құн келешектегі құнға компаундингілеу – күрделі пайыздарды есептеу арқылы, ал келешектегі құн қазіргі құнға дисконттау – пайыздарды пайдаланып төмендету арқылы жеткізіледі. Компаундинг дегеніміз – ақша сомасының уақытқа қарай өсуі.

Ақшалай ағымдар  келесідей белгілер бойынша жіктеледі:

1. Қозғалыс бағыты бойынша: ақшалай қаражаттардың түсімдері; ақшалай ағымдардың шығыстары; таза ақшалай ағым (түсімдер-шығындар).
2. Атқару қызметтеріне байланысты:

• негізгі немесе операциялық қызметтен түсетін ақшалай қаражаттар, бұл тауарларды өңдеу мен қызметтерді атқарумен бйланысты қызмет: түсімдер, шығындар, таза ақшалай ағымдар;

• қаржылық қызметтен түсетін ақшалай қаражаттар, бұл қаржылардың қайнар көздерін тарту бойынша қызмет: түсімдер, шығындар, таза ақшалай ағымдар.

3. Мерзімдік тіркеуге байланысты ақшалай ағымдар екі түрге бөлінеді:

• пренумерандо ақшалай ағымдар – бұл мерзімнің басында есепке алынған ақшалай ағымдар көбінде жиналу мақсатымен пайдаланылады, сондай-ақ инвестициялау мақсатымен.
• Постнумеранда ақшалай ағымы – ол кезең соңында есептелінетін ақшалай ағымдар. Көбінде аналитикалық мақсатымен пайдаланылады. Себебі, барлық ақшалай ағымдар есеп жүргізген кезде кезең соңында есептеледі.

Ақшалай ағымның  бір түрі ренталық төлемдер болып  табылады. Рента дегеніміз – ол көбінде тең сомамен, тең мерзім арасында төленетін немесе алынатын кезеңдік ақшалай ағымдар. Мерзімді есептеуге байланысты ақшалай ағымдар: мерзімдік және мерзімсіз болып бөлінеді. Мерзімдік ағым бойынша алғашқы және соңғы төлемнің уақыты алдын ала белгілі болады, ал мерзімсіз уақыттар алдын-ала қойылмайды.

Рента ақшалай  ағым болғандықтан, мерзімді және мерзімсіз  болып бөлінеді. (жоғары белгілер бойынша  жіктеледі). Рентаның бір түрі бағалы қағаздар бойынша аннуитет – ол мерзім сайын тең сомада жүзеге асырылатын ақшалай ағымдар. Аннуитет табыс алу қызметімен байланысты ақшалай ағым, яғни екінші жағынан ол инвестицияның түрі. Ол жоғарыда аталған белгілер бойынша бөлінеді.

3. Кәсіпорынның  қаржылық жағдайын бағалау

Статистикалық есеп: ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Сыртқы есеп орталық статистикалық органдарға беріледі, ал ішкі есеп кәсіпорынның өзіне қатысты қаржылық талдауды жүргізуге пайдаланады. Оперативтік есеп кәсіпорынның қысқа мерзімдік қызметінің негізгі нәтижелерін білдіреді. Қаржылық талдауда маңызды ақпарат қайнар көздері – ол қаржылық есеп. Қаржылық есептеудің негізгі түрлері:

• бухгалтерлік есеп;
• қаржылық шығындардың нәтижелер бойынша есеп немесе табыстар және шығындар туралы есеп;
• ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы есеп.

Бухгалтерлік  баланс кәсіпорынның мүлігінің және оларды қаржыландыру қайнар көздерінің анықталған күнге жағдайын қарастырады.

Баланс екі  бөлімнен тұрады: актив және пассив. Баланстың негізгі формуласы  активтер мен пассивтердің тең болуы.

Активтер:

1. Ұзақ мерзімді активтер:

1.1. Материалдық  емес активтердің алғашқы құны;

     1.2. Материалдық емес активтердің  амортизациясы;

     1.3. Материалдық емес активтердің  қалдық құны;

     1.4. Негізгі қаражаттардың алғашқы  құны;

     1.5. Тозу сомасы;

     1.6. Негізгі қаражаттардың қалдық  құны;

     1.7. Ұзақ мерзімді салымдар.

2. Ағымдағы активтер:

2.1. Тауарлы-материалдық  қорлар;

     2.2. Дебиторлық қарыздар;

     2.3. Қысқа мерзімді қаржылық салымдар;

     2.4. Ақшалай қаражаттар.

Пассивтер:

3. Меншіктік капитал:

• жарғылық қор;

• резервтік қор;
• бөлінбеген пайда.

4. Ұзақ мерзімді міндеттемелер (ұзақ мерзімді несиелер).

5. Қысқа мерзімді міндеттемелер:

• қысқа мерзімді несиелер;

• ұзақ мерзімді несиелердің ағымдағы құны;
• кредиторлық қарыздар.

Қаржылық шығындардың  нәтижелері бойынша есеп:

1. Өнімді өткізуден түсетін түсімдер;
2. Өнімнің өзіндік құны;
3. Жалпы табыс = 1n - 2n;
4. Кезең шығындары:

• жалпы әкімшілік шығындар;

• пайызды төлеу бойынша шығындар;
• өнімді өткізу бойынша шығындар.

1. Негізгі қызметтен түскен табыс (шығын) =3n - 4n;

2. Негізгі емес қызметтен түсетін табыс (шығын);
3. Салық салуға дейінгі табыс =6n + 5n;
4. Салық сомасы;
5. Салық салымынан кейінгі табыс =7n - 8n;
6. Төтенше жағдайлардан түсетін табыс;
7. Таза табыс (шығын).

 

Ақшалай қаражаттың қозғалысы негізгі, инвестициялық  және қаржылық қызметі бойынша белгіленеді.

Кәсіпорынның  қаржылық жағдайын бағалауда келесідей көрсеткіштер жүйесі қолданылады:

• табыстылық көрсеткіштері;
• төлем қабілеттілігі және өтімділік көрсеткіштері;
• капитал құрылымы немесе қаражаттың тұрақтылық көрсеткіштері;
• айналымдылық немесе қызмет белсенділігінің көрсеткіштері.

Табыстылық  көрсеткіштер:

• салыстырмалы;
• абсолютті.

 

Тақырып 16. Босалқы қорларды басқару

Тауарлы – материалды қорларды басқару – бұл материалдық қорларға  оптималды  салымдарды жүзеге асыру саясатын әзірлеу.  Материалдық қорларды басқару келесілерден  тұрады:

1) қорлардың  оптималды көлемін анықтау; яғни  бір жағынан қорлардың  жетіспеушілігінен  өндірістің  тоқтауын болдырмауы.

2)  тапсырысты таратудан бастап қорларды кәсіпорынға жеткізгенге дейінгі  мерзімді  қысқарту, яғни тауарлы – материалдық қорлардың айналымдылығын жылдамдату.

3) қорларды қолданғаннан  түсетін табыстарды және қорлармен  байланысты шығындарды  талдау,  салыстыру, яғни материалды қорлардың табыстылығын  анықтау.

4) тез бұзылатын  тауарлармен байланысты тәуекелді  есепке алу.

5) тапсырысты  таратумен байланысты шығындарды  және қорларды сақтаумен байланысты  шығындарды анықтау. Бұл екі  шығынның түрлері бір - біріне  керісінше өзгереді.

тапсырыспен  байланысты шығындар – ол тапсырысты тарату және ( жабдықтарға кететін  келісім шарттар бойынша шығындар) қорларды кәсіпорындарға қорларды жеткізу  шығындары, яғни көлік шығындары. тапсырыспен  байланысты шығындар келесі формуламен есептеледі: