Кәсіпорынның негізгі қорларын пайдалану жолдарын жақсарту

 

       Бұл кестені талдағанында келесі қорытынды жасауға болады: негізгі өндірістік қорлардың рентабелділік деңгейі 2007 жылы 2006 жылмен салыстырғанда 3% төмен. Қор рентабелділі және өнімнің  рентабелділігі өзгергені есебінен анықтау үшін абсолютты айырмалар әдісін пайдалануға болады.

       Қор рентабелділіктің өзгерісі келесі есебінен анықтауға болады:

• негізгі өндірістік қорлардың қор қайтарымы есебінен:

R нөқ  =   ∆ ҚҚ  х Rжө =(7,20 - 7,55)х18,65 = - 6,53%      (19)

            - өнім өндірісі рентабелділігі  есебінен:

R нөқ  = ҚҚ  х   ∆Rжө = 7,20(19,14 - 18,65)= +3,53%        (20)

Бұл есептен қарап отырғанымыздай қор қайтарымы 0,35-ке  төмендегеніне байланысты негізгі өндірістік қорлардың рентабелділігі 6,53%  төмендеді. Ал өнімнің рентабелділігі 0,49%-ға көбейгендіктен  қор рентабелділігі 3,53%-ға көбейді. Нәтижесінде қор рентабелділігі 3,5%-ға төмендеді(6,53-3,53).

       Негізгі өндірістік қорлардың қор қайтарымына әсер ететін бірінші деңгейлі факторларына негізгі өндірістік қорлардың жалпы сомасында қорладың активті бөлігінің үлесінің өзгеруі  және қорлардың активті бөлігінің қор қайтарымының өзгеруі  әсер етеді:

       ҚҚ = ҮС@   х  ҚҚ@                                                            (21)  

       Берілген мәліметтерден  абсолютты айырмалар әдісімен факторларлық есептің нәтижесінде келесі шығады:

       -активті бөлігінің үлес салмақтың өзгеруіне  байланысты қор қайтарымы 0,05 тг. азайды((0,6 - 0,604) х 12,5 = -0,05тг)

       - активті бөлігінің  қор қайтарымының өзгергеніне байланысты қор қайтарымы 0,30тг азайды((12,0 - 12,5) х 0,6 = -0,30тг)

       Нәтижесінде қор қайтарымы  0,35теңгеге азайды.

       Қорлардың активті бөлігінің қор қайтарымы (технологиялық жабдықтардың)  оның құрамынан, жұмыс істеген уақытынан және ортасағаттық өнімділігінен тәуелді.

       Талдау үшін келесі факторлық моделді пайдаланады:

               К х Т_бір  х СағӨ

ҚҚ_@  = ----------------------                                                   (22)  

                 НӨҚ @ 

       Жабдықтардың қор қайтарымының факторлық моделін кеңейтуге болады егерде жабдықтың бірлігінің жұмыс істеген уақытын  жұмыс істеген күнін (Күн), ауысым коэфициентін (Кауыс) және сменаның  орташа ұзақтылығын(Ұ) көбейтсе. [19.291б.]

       Технологиялық жабдықтың орташа жылдық құны  оның санын(К) бірлігінің орташа құнына (Б)  көбейту арқылы есептеуге болады:

         К х Күн х Кауыс  х Ұ х СағӨ        Күн х  Кауыс  х  Ұ х СағӨ

ҚҚ@  = --------------------------------------- = ----------------------------------       (23)      

                            К х Б                                                Б 

       Кәсіпорында қор қайтарымының өсіміне     факторлардың әсерін тізбелік әдісті пайдаланып есептеуге болады:

            Күн ж   х Кауыс _ж  Х Ұ _ж  х СағӨ_ж           250  х 2 х 7,5 х 0,4

ҚҚ@ж  = -----------------------------------------------    =  ------------------------  = 12,5 тг.

                           Бж                                                                120

       Қорқайтарымның бірінші шартты көрсеткішін анықтау үшін  жабдықтардың бірлігінің құнның жоспарлы көрсеткіштің орнына  нақты ортажылдық  құнын алу керек, ол бірдей бағалар жағдайында тек құрылымның өзгеру есебінен  болуы мүмкін:

               Күн _ж   х Каус _ж  Х Ұ _ж  х СағӨ_ж         250 х 2 х 7,5 х0,4

ҚҚ@ _шарт1 = ----------------------------------------- = ------------------------ = 11,7857тг

                                            Бн                                  127,27 

       Жабдықтардың құрылымының өзгергеніне байланысты қорқайтарымның деңгейі 0,71143 тг (11,7857 - 12,5) азайды.

       Содан кейін жабдықтардың нақты құрылымы және нақты жұмыс жасаған күні және қалған факторлардың жоспарлы көлемі жағдайында қорқайтарымы қандай болды:

                          

                Күн _н   х Каус _ж  Х Ұ _ж  х СағӨ_ж         245 х 2 х 7,5х 0,4

ҚҚ@ _шарт2 = ----------------------------------------- = ---------------------- = 11,55тг

                              Бн                                                127,27 

       Қорқайтарымы 0,2357 теңгеге (11,55 - 11,7857) азайюы жоспардан  артық  жабдықтардың жұмыс істемей тұрып қалуының нәтижесі   болып табылады(орта есеппен жабдықтардың әр бір біолігі орташа бес күннен)

       Негізгі өндірістік қорлардың қорқайтарымының деңгейіне осы факторлардың әсері  белгілі бір  фактордың есебінен жабдықтардың қорқайтарымының өсімін  қорлардың активті бөлігінің нақтылы үлес салмағына  көбейту  жолменен есептелінеді. Өнімнің өндірісінің көлемі  қалай өзгергенін есептеу үшін әр бір фактордың есебінен  негізгі өндірістік қорлардың қорқайтарымының өзгеруін негізгі өндірістік қорлардың  ортажылдық нақты қалдықтарына көбейту керек, ал негізіг өндірістік қорлардың ортажылдық құнының өзгеруін - негізгі өндірістік қорлардың қорқайтарымның жоспарлы деңгейіне. [13,444б.]

       Қорлардың рентабелділігінің деңгейіне қорқайтарымның өзгеру факторларының әсері факторларының әсері  белгілі бір факторлардың есебінен қорқайтарымның абсолютті өсімін өнімнің рентабелділігінің  жоспарлы деңгейіне көбейту арқылы анықталынады. [15,310б.] 

       ІІ.2. Кәсіпорынның негізгі қорларының амортизациясын есептеу 

       «К & К - TALDYKORGAN» ЖШС-і станок сатып алды. Оның бастапқы құны 200 000тг., ал жою құны 20 000тг. Станокты пайдалану мерзімі 5 жыл. Осы әдіс бойынша амортизациялық аударымды есептейік: 
 

       20000000 - 200000

       -------------------------    = 360000

                      5 

       360000 / 12 = 30000 

       Бұл станоктың барлық амортизацияланатын сомасы 1 800 000 теңге (2 000 000 - 200 000), яғни бастапқы құны мен жою құнының айырмасы, ал оны пайдалану мерзіміне бөлу арқылы бір жылдық амортизациялық аударым сомасы табылады. Бұл станоктың пайдалану мерзімі 5 жыл болғандықтан барлық амортизациялануға тиісті соманы 100% (пайыз) деп алып, ал бір жылдық амортизациялық аударым мөлшерін (100/5 = 20%) сол соманың 20% (пайыз) деп те табуға болады. Бұл жағдайда жоғарыдағы көрсеткішке тең сома табылады:

       1 800 000 х 20% = 360 000

       Станокқа амортизациялық аударым сомасының бес жыл бойы есептелуін төмендегі кестеден көруге болады

       Кесте 4 - Станоктың қалдық құнын анықтау

                

       Өндірістік әдіс.

       Бұл әдіс объектінің пайдаланылатын уақытына емес, оны пайдалану нәтижесіне негізделген. Егер жоғарыда, яғни алдыңғы әдісте қарастырылған станок өзінің 5 (бес) жыл ішінде пайдаланатын уақыты аралығында 15 (он бес) миллион дана өнімді жасауға негізделген болса, онда ол станокқа жыл сайын есептелетін амортизациялық аударым сомасы бұл әдіс бойынша станок арқылы өндірілетін бәр дана өнімге тиісті амортизациялық аударымды әр жылда осы станок арқылы өндірілген өнім санына көбейту арқылы табылады.

       Бастапқы құн - қалдық құны                           әр жылдағы

        Жалпы өндірілуге тиісті өнім саны   х   өндірілген өнім саны  =

           2000000  - 200000

       =--------------------------  х әр жылдағы өндірілген өнім саны   =

               15000000

       =0,12теңге х әр жылдағы өндірілген өнім саны

       Станоктың бір дана өнім өндіруге есептелетін амортизациялық аударым мөлшері бұл әдіс бойынша жоғарыда табылғандай 0,12 теңгені құрайды, яғни он екі (12) тиын.

       Егер станок      

       бірінші жылы  4 миллион

       екінші жылы   4  миллион

         үшінші жылы  3 миллион

        төртінші жылы 2 миллион

        бесінші жылы   2 миллион өнім өндірсе, онда оған әр жылда есептелетін амортизациялық аударым мөлшері

       бірінші жылы  480 000тг = 4 миллион  х 0,12 = 480 000

       екінші жылы   480 000тг = 4 миллион  х 0,12 = 480 000

       үшінші жылы  360 000тг = 3 миллион  х 0,12 = 360 000

       төртінші жылы  240 000тг = 2 миллион  х 0,12 = 240 000

       бесінші жылы   240 000тг = 2 миллион   х 0,12 = 240 000

Кесте 5 - Станокқа өндірістік әдісі бойынша амортизациялық аударым кестесі

 
 

       Кумулятивті әдіс.

       Кумулятивті әдіс- латынтілінен аударғанда өсу, жиналу деген мағынаны білдіреді.

       Кумулятивті әдіс деп айтылуының себебі осы әдіс бойынша негізгі құралдарға амортизациялық аударым сомасын есептейтін формуланың  алымы негізгі құралдардың пайдалану мерзімінің қалған жылдар санына тең болып, ал бөлімі ол активтің пайдаланатын барлық жылдар мерзімі сандарының қосындысына тең болуына байанысты. Бұл формула мына түрде жазылады:

                    Қалған жылдар саны

       АА   = -------------------------------          х   (бастапқы құн - қалдық құн)

                   Пайдаланатын жыл

                сандарының қосындысы 

       Станоктың пайдалану мерзімі 5 (бес) жыл деп алсақ, онда станоктың пайдаланатын жыл сандарының қосындысы 15-ке (он бес) тең, яғни (1+2+3+4+5). Бұл 15 саны кумулятивтік сан. Әр жыл үшін есептік көрсеркіш коэффициенті өзгеріп отырады, яғни

                                       бірінші жылы        5/15

                                       екінші жылы         4/15

                                       үшінші жылы        3/15

                                       төртінші жылы      2/15

                                       бесінші жылы        1/15 -ге тең болады.

       Станоктың бастапқы құны 2 000 000 (екі миллион) теңге, қалдық құны 200 000 (екі жүз) теңге болған жағдайда онығ амортизацияланатын аударым мөлшері 1 800 000 (бір миллион сегіз жүз мың) теңгені құрайды (2 000 000 - 200 000). Ал жылдық амортизациялық аударым мөлшері былайша анықталады:

1. жыл АА = 5/15 х (2 000 000 - 200 000) = 600 000
2. жыл АА = 4/15 х (2 000 000 - 200 000) = 480 000
3. жыл АА = 3/15 х (2 000 000 - 200 000) = 360 000
4. жыл АА = 2/15 х (2 000 000 - 200 000) = 240 000
5. жыл АА = 1/15 х (2 000 000 - 200 000) = 120 000

       Сандардың қосындысын, яғни кумулятивтік санын неғұрлым жылдам анықтап табу үшін мына формула қолданылады:

                 N  х (N + 1)

          S=  ------------------------