Бағалы қағаздар құқығы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ                                                                 4

1  ИНФЛЯЦИЯҒА ҚАРСЫ САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ           6

1.1 Инфляцияның мәні және пайда болу себептері                                           6

1.2 Инфляцияның  түрлері                                                                                     7

1.3 Инфляцияға  әсер ететін факторлар                                                                 8

   2 ИНФЛЯЦИЯҒА ҚАРСЫ САЯСАТ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНФЛЯЦИЯ                                                                11

2.1 Азық-түлік тауарлары нарығындағы инфляция                                           11

2.2 Азық-түлік емес тауарлары нарығындағы инфляцияның жай күйі           13

2.3 Қызмет  көрсету нарығындағы инфляция көрсеткіштері                             17

      3 ИНФЛЯЦИЯҒА ҚАРСЫ САЯСАТТАҒЫ МӘСЕЛЕЛЕР ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ                                                                                                    20

ҚОРЫТЫНДЫ                                                                                                             24

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҚАЙНАР КӨЗДЕР ТІЗІМІ                                                    25

ҚОСЫМШАЛАР                                                                                                         26

 
 
 
 
 
 
 
 

      КІРІСПЕ

     Инфляция  дегеніміз – бағалардың жалпы  өсуі, табыстардың құнсыздануы. Елдегі тауар рыноктарының көбінде тепе – тендік бұзылса, бағалар тоқтаусыз  өседі. Инфляция – бұл жалпы ұсыныс пен сұраным ұсынымнан артық болса, бұл тауарға баға деңгейі өседі. Бірақ мұндай жекелеген нарық сәйкессіздігі инфляцияны қалыптастармайды. Инфляция – бұл нарықтың көбінде сұранымның артуынан қалыптасқан тепе – теңдіктің бұзылуына байланысты пайда болған елдегі баға деңгейінің жалпы өсуі. Инфляцияның негізгі себептері: ақша тауарларды сатып алу қабілеті, күшті валютамен салыстырғанда құнсызданады. Инфляцияны былай түсіндіру, яғни ақшаның алтынға қатысты құнсыздануы, алтынды бұрынғыша ақша сияқты жалпылама эквивалент деп қарастыруда жатыр. Ең алдымен, бағаның өсуі – тауарға сұраныстың оның ұсынысынан артық болуымен байланысты. 

     Курстық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі таңда инфляция Қазақстан Республикасының ең өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Еліміздің президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 19-сәуір, 2006 жылы айтқандай: «2002-2005 жылдары жыл сайынғы шығын 27,5 процент құраса, ақшамен есептегенде ішкі жалпы өнімнің өсуі 53,2 процент құраған. Экономиканың қызуы көтеріле бастағанын біз сезіп отырмыз», соған қарағанда кейбір экономистердің айтып жүрген пікірлері бекер емес: «инфляция ырыққа көнбейтін деңгейге жетеді, экономиканың қызуы көтеріледі, яғни Қазақстан «Голланд ауруының» алдында тұр». Сонымен енді Қазақстанда тез арада шешуге қажетті мәселелердің бірі – инфляция.

        Курстық жұмыстың мақсаты –  инфляцияның факторларын толығымен  анықтап және баға беріп, одан  туатын салдарымен күресудің  жаңа жолдарын іздестіру.

    Курстық жұмыстың міндеттері:

• инфляцияның мәні мен пайда болу себептері қарастыру;
• инфляцияның даму факторларын анықтау;
• Қазақстан Республикасының инфляциялық жағдайын талдау;
• мемлекеттің инфляцияға қарсы саясаттағы мәселерді шешу жолдарын ұсыну.
• инфляция факторларын талдаудағы перспективаларын қарастыру.

        Әрбiр ерекше тауар мiндеттi түрде тұтыну құны ретiнде көрiнедi. Оның құны жасырын түрде болады және тек қана ақшаға теңестiру жолымен табылады. Тауарлар және ақшалар бiр  және осы тауар формасының нақты қарама-қарсы жақтары бола отырып, айырбас процесiнде бiр-бiрiн табады және өзара бiр–бiрiне ауысады.

        Ақша – қазiргi экономикалық өмiрiнде мемлекеттiк субъектiнiң басты феноменi болып табылады. Сондықтан көптеген ғалымдар осы мәселеге көп көңiл бөлген. Осы курстық жұмыстың басты мақсаты - сол мәселенi жан-жақтан қарастыру. Бiрiншiден, инфляцияның мәнi және түсiнiгi ашып көрсетіледі. Инфляция – ғасыр бойы қалыптасқан мәселе. Көптеген мемлекеттер инфляция кезiнде экономикалық дағдарысқа ұшырайды. Батыстағы инфляция ол құнның өсуi деген мағынаны бiлдiредi.

      Экономикалық  құбылыс ретiнде инфляция көптен берi өмiр сүрiп келедi. Оны тiптi ақшаның шығуымен бiрге пайда болды әрi ақшаның қызметiмен тығыз байланысты деп саналады.

      Қазіргі инфляцияға келесі тән ерекшеліктерін атап өтуге болады: яғни егер бұрын  инфляцияның жергілікті сипаты болса, ал қазір – жаппай, жалпы қамтылған; егер бұрын үлкен және кіші кезеңдерді қамтыған болса, яғни оның кезеңдік сипаты болса, онда қазір ол созылмалы; қазіргі инфляция тек ақшаның ғана емес, сонымен бірге ақша әсерінің ықпалында тұр.

      Курстық жұмыстың зерттеу пәні – кез-келген нарықтық экономикаға тән үлкен мәселелердің бірі – инфляция табиғаты, факторлары мен салдары, онымен күресу жолдары. Курстық жұмыстың объектісі – Қазақстан Республикасының экономикасындағы инфляция қарқыны.

      Курстық жұмыс кіріспеден, үш тараудан тұратын бөлімнен және қорытындыдан құралған.

          1  ИНФЛЯЦИЯҒА ҚАРСЫ САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. Инфляцияның мәні және пайда болу себептері

 

     «Инфляция»  терминi (латынның inflatio сөзiнен шыққан – кебiну, iсiну) ақша айналысына қатысты XIX ғасырдың орта шенiнде пайда болды және АҚШ-тың Азамат соғысы жылдары (1861-1865жж.) XIX қағаз долларының («гринбектердiң») қипасыз көп шығарылуымен байланысты болды. XIX ғасырды бұл термин сондай-ақ Англия мен Францияда қолданылды. Экономикалық әдебиеттерде инфляция ұғымы ХХ ғасырда бiрiншi дүние жүзiлiк соғыстан кейiн кеңiнен таралды, ал бұрынғы кеңестiк экономикалық әдебиеттерде ол 20-сыншы жылдары жазыла бастады.

      Инфляцияның дәстүрлi ең жалпы анықтамасы – тауар  айналымының қажеттiлiгiмен салыстырғанда айналыс өрісінің артық қағаз ақша массасымен салыққа толып кетуi, олардың құнсыздануы және соның нәтижесi ретiнде – тауарлар мен қызметтер көрсетуге бағаның өсуi; ақшаның сатып алуға жарамдылығының төмендеп кетуi. Инфляция кезiнде қоғамдық өндiрiс процесiнiң алшақтықтарына және артық көп ақшаның шығарылуына байланысты ақша айналысының заңы бұзылады.

      Инфляция  – ақша жүйесiнiң дағдарысты жай-күйi.

• Ақшаның құнсыздануына мына факторлар себепшi болады:
• айналысқа артық ақшаның шығарылуы;
• қолайсыз төлем балансы;
• Үкiметке сенiмнiң жоғалуы.

      Ұзақ  уақыт бойы инфляцияны монетарлық құбылыс  деп санай отырып, ол ақшаның құнсыздануы  мен тауар бағаларының өсуi тұрғысында түсiндiрiлiп келдi. Әлi де бiрқатар шетелдiк  авторлар инфляцияны экономикада бағаны жалпы деңгейiнiң артуы ретiнде анықтайды. Алайда инфляцияның тауар бағасының өсуiнде көрiнгенiмен оны тек таза ақша феноменiне жатқыза салуға болмайды. Инфляция әлемнiң көптеген елдерiндегi экономиканық қазiргi дамуының ең өткiр мәселе бiрi болып есептеледi.

     Инфляцияның көрiну нысандары:

• тауарлар мен қызметтерге бағаның өсуi, оның үстiне бiрқалыпты емес өсуi, мұның өзi ақшаның құнсыздануына, оның сатып алу жарамдылығының төмендеуiне ұрындырады;
• ұлттық ақша бiрлiгiнiң шетелдiк ақша бiрлiгiне қатысты бағамының төмендеуi;
• ұлттық ақша бiрлiгiнде көрiнетiн алтынның бағасының көтерiлуi.

     Бүгiндегi инфляция бағаның өсуi нәижесiндегi ақшаның сатып алу жарамдылығының құлдырауымен ғана емес, сонымен бiрге  елдiң экономикалық дамуының жалпы  қолайсыз ахуалымен де байланысты. Инфляцияға өндiрiс пен өткiзу сферасындағы әр түрлi факторлар тудырған өндiрiс үдерісінің қарама-қайшылықтары себепшi болады. Инфляцияның әуел басты себебi – ұлттық шаруашылықтың түрлi өрісіндағы жинақтау мен тұтыну, сұраныс мен ұсыныс, мемлекеттiң кiрiстерi мен шығыстары, айналыстағы ақша массасы мен шаруашылықтын ақшаға қажеттiлiгi арасындағы алшақтықтар.

     Инфляция  – бұл айналым арналарының  артық ақша белгілерімен аса толып  кетуінің нәтижесінде тауар мен  көрсетілетін қызметтердің бағасының өсуі, сонымен қатар халықтың нақты табысының төмендетілуі, ақшаның құнсыздануы. Инфляция деген сөз – латын тілінен аударғанда «көтерілу, қабыну» деген мағынаны білдіреді.

     Конъюнктураның  циклдік толқуынан болатын бағаның  өсуін, инфляцияға жатқызуға болмайды. Циклдің түрлі фазаларынан өту барысында (әсіресе ХІХ-ХХ ғасырдың бас кезіне «классикалық түрі») бағалардың динамикасы өзгеріп отырады. Аласапыранның бас кезіндегі оның өсуі дағдарыс пен депрессия фазасында төмендеп, жандану кезінде баға тағы да көтеріледі. Кездейсоқ апаттар да бағаның инфляциялық өсуіне көп әсер етпейді. Айталық, су басып кеткен аймақтардағы құрылыс материалдарының бағалары өседі. Бұл құрылыс материалдарын шығаратын өндірісті ұлғайтады, ал олар рынокты толықтыру барысында баға төмендеуі тиіс.

     Инфляция  көп сәйкессіздіктермен байланысты екенін еске ұстап, оның ішіндегі ең бастыларын атауға болады:

     Біріншіден, мемлекеттік шығыстар мен кірістердің  тепетендігінің бұзылуы, баланстың  болмауы. Ол мемлекеттік бюджеттің  тапшылығынан көрінеді. Егер дефицит  Орталық эмиссия банкісінен заем арқылы қаржыландырылса, онда айналыста ақша массасы көбейеді.

     Екіншіден, осындай жолмен, әдіспен инвестицияны қаржыландыру жүргізілген жағдайда да бағаның инфляциялық өсуі болады. Әсіресе экономиканы милитариландырумен байланысты инвестиция  инфляцияны өршітеді. ұлттық табысты әскери мақсатқа пайдалану, өндірістік емес шығындар – олар қоғамдық байлақты текке рәсуа етеді. Әскери ассигнациялар бір сәтке ғана қосымша төлемқабілеті бар сұраныс тұғызып, тауармен қамтамасыз етілмеген ақша массасын өсуіне әкеледі. Әскери шығындардың өсуі мемлекеттік бюджетті тұрақты таптылық жағдайына және меммлекеттік қарыздың ұдайы өсуіне ұрын.дырады.

     Үшіншіден, баға деңгейінің жалпы өсуі қазіргі  рыноктық экономиканың ерекшелігіне байланысты. Бұл кезең жетілген бәсеке кезіндегі рынокта көптеген өндірушілер болып, өнімдердің түрі аз, капитал ауысуы оңай уақытқа мү.лдем ұқсамайды. Қазіргі рынок белгілі дәрежеде олигопиялық рынок. Ал олигополист (жетілмеген бәсекелес) едәуір дәрежеде бағаны билейді. Олигопиялар бағаны  өсіруді бірінші боллып бастамасада, олар оны қолдауға ынталы. Жетілмеген бәсекелес бағаның жоғары деңгейін ұстап тұру үшін өндіріс пен тауар ұсынуды қысқарту арқылы дефицит жасауға тырысады. Өздері билік жүргізетін рынокта бағаның төмендеуін болдырмау үшін олигополия мен монополия икемді тауар. Ұсынысына қарсы болады. Салаға жаңа өндірушілердің келуін тежеу үшін олигополистерге жиынтық сұраныс пен ұсынысытың сәйкес келмеуі көмектеседі.

     Төртіншіден, елдің экономикасын ашық болуы оның бірте-бірте әлемдік шаруашылық байланыстарға тартылуы барысында импорттық инфляцияның қауыпы туады. Жоғарыда аталған 1979 жылғы энергияға бағаның шарықтауы (энергетикалық дағдарыс) сырттан әкелетін мұнайға бағаны өсіріп, технологиялық тізбек бойынша басқа тауарлар бағасының қымбаттауына әкелді. Импорттық инфляциямен күресу мүмкіндігі шектеулі. Әрине өз валютасын ревальвациялау ұлттық валютаның құнын жоғарылату арқылы мұнай импортын арзандатуға болады. Бірақ ревальвация отандық тауарлардың экспорттық бағасында қымбаттатады, ал бұл дүниежүзілік рынокта бәсекелестік қабілетін төмендетеді.

     Бесіншіден, инфляция өзіне-өзі дем беретін  сипат алады, ол инфляцияны күту нәтижесінде  орын алады, Батыс елдерінің көптеген экономистері және біздің елімізде де осы факторды ерекше көрсетуде. Халық пен өндірушілердің инфляцияны күту себептерін жою – инфляцияға қарсы саясаттың ең басты міндеті. 

     1.2 Инфляцияның түрлері 

     Инфляция  – ақша айналымының  бұзылу заңы. Ол қоғамдық қайта өндіріс  үрдерісінің  диспропорциясынан және экономикалық саясаттың жетіспеушілігінен туындайды. Бұл айналымдағы ақша массасының кәдімгі мұқтаждықпен салыстырғанда, одан артылуы және ақшаның құнсыздануы. Инфляция түрлері әр түрлі. Оларға мыналар жатады:

   1. Мемлекеттік бюджеттің тапшылығы,  оны жабу мақсатында қағаз  ақша шығарылады.

   2. Мемлекеттің өнімсіз шығындарының биік деңгейі.

   3. Тауар тапшылығы.

   4. Бөлек тауар өндірушілердің монополиялық жағдайы, бұл олардың тауар бағасын және қызметті қисынсыз жоғарылатуына мүмкіндік береді.