Бағалы қағаздар құқығы

     Дамушы  елдерді инфляцияның даму жағдайлары мен оған әсер ететін факторларға  байланысты төмендегідей жіктеуге болады.

     Сонымен дамушы елдерге тән қарқынды және ұшқыр инфляциялардың нышаны-ақша айналымы жылдамдығының өсуі, ақша массасының жиынтық сатып алу мүмкіншілігінің кенет төмендеуі және ақша айналысынан ұсақ монеталар түгілі бірте-бірте ұсақ қағаз купюралардың да жойылу. Сонымен қатар сыртқы қарыздың өсуі мемлекет ішінде доллардың немесе басқа шетел валютасының қолданылуына жол ашады. Бұл процесс инфляцияның одан әрі қарқындауына және елден капиталдың «әкетілуіне» соқтырады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     2 ИНФЛЯЦИЯҒА ҚАРСЫ САЯСАТ ЖӘНЕ  ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНФЛЯЦИЯ

     2.1 Азық-түлік тауарлары нарығындағы  инфляция  

     Өткен 2008 жылғы сәйкес 2007 жылмен салыстырғанда экономиканың нақты секторының барлық салаларында бағалардың өскені байқалды. Азық-түлік тауарлары нарығындағы бағаларының өсім қарқыны айтарлықтай өскені тіркелді. Өнеркәсіптік өнім өндіруші кәсіпорындардың бағаларының өсім қарқыны бәсеңдеді. Оны 1-кестеден көруге болады. 

     2008 жылда азық-түлік тауарлардың  бағасының индексі өсімі өнеркәсіптік  өнімдерінің орташа бағасы 37,07 %-ға (2007 жылда 9,79 %) көтерілді. Нан өндірісінде бағалары өсті, сонда қара бидай наны бағаларының 25,9 %-дың өсімі (2007 жылда 11,6 %) байқалды. Ал  жоғары сортты ұннан пісірілген бидай наны 19,6 %-ға (2007 жылда 9,6 %) көтерілді, бірінші сортты ұннан пісірілген бидай наны 41,7 %-дың (2007 жылда 20,8 %) өсімі байқалды. Халықтың  негізгі алатын жоғары сортты бидай ұннан жасалған нан 60,2 %-ға (2007 жылда 20,4 %) артқан болатын. Күріш 55,5 %-ға (2007 жылда 14,9 %), ұнтақ жарма 44,0 %-ға (2007 жылда 4,8 %), қарақұмық жарма 12,7 %-ға (2007 жылда 9,4%), сұлу жармасы 36,9%-ға (2007 жылда 2,7%), арпа жармасы 42,5 %-ға (2007 жылда 0,1 %), ақталған тары 44,9 %-ға (2007 жылда 3,3 %), макарон өнімдері 54,9 %-ға (2007 жылда 9,8 %), пряниктер 29,7 %-ға (2007 жылда 8,4 %), печенье 14,9 %-ға (2007 жылда 9,2%), торт 38,7 %-ға (2007 жылда 6,2 %) қымбаттады.

       Нан және жарма өнімдері бағасының индексі диаграмма түрінде көруге болады (1-сурет). 

     1-сурет.  Нан және жарма өнімдері бағасының индексі

     2006-2008 жж. аралығында сүт өнімдерінің  индексі өсу қарқыны байқалды. Сондай-ақ  2008 жылда сүт өнімдерінің орташа бағасы 34,86 %-ға (2007 жылда 13,43 %) қымбаттады. Сүт 30,7 %-ға (2007 жылда 14 %), айран 15 %-ға (2007 жылда 8,3 %), қаймақ 20,5 %-ға (2007 жылда 16,9 %), сүзбе 33,4 %-ға (2007 жылда 14,7 %), ірімшік 67,2 %-ға (2007 жылда 11,9 %), сүт консервілері 43,0 %-ға (2007 жылда 10,8 %) өскенін байқалды. Оны 2-кестеден көруге болады.   

Кесте 2

Сүт өнімдері бағасының индексі

                                                                                              процентпен өткен жылға

     2006-2008 жж. аралығында ет және ет өнімдерінің индексі өсу қарқыны байқалды. 2008 жылда ет және ет өнімдерінің орташа бағасы 19,43 %-ға (2007 жылда 7,82 %) қымбаттады. Ет және ет өнімдері 20,0 %-ға (2007 жылда 7,1 %), сиыр еті 20,3 %-ға (2007 жылда 6,7 %), шошқа еті 16,5 %-ға (2007 жылда 1,5 %), қой еті 12,0 %-ға (2007 жылда 6,3 %), жылқы еті 20,1 %-ға (2007 жылда 17,0 %), құс еті 23,3 %-ға (2007 жылда 11,4 %), піскен шұжық 24,1 %-ға (2007 жылда 8,7 %), жартылай ысталған шұжық 16,4 %-ға (2007 жылда 3,6 %), ет  консервілері 24,0 %-ға (2007 жылда 8,4 %), ет-өсімдік консервілері 17,6 %-ға (2007 жылда 7,5 %) қымбатталуы байқалды. Оны  
3-кестеден көруге болады. 

Кесте 3

Ет және ет өнімдері бағасының индексі

                                                                                                                 процентпен өткен жылға

     Балық және теңіз өнімдердің индексі, май және тоң майлардың индексі, жемістер мен көкөністердің бағасының индексі, кондитерлік өнімдерді бағасының индексі, алкогольсіз сусындарды бағасының индексі, темекі өнімдердің бағасының индексі және алкогольді ішімдіктердің бағасының индекстері A,Ә,Б,В,Г,Ғ,Д,Е қосымшаларда көрсетілген. 

     2.2  Азық-түлік емес тауарлары нарығындағы  инфляцияның жай күйі 

     Азық-түлік  емес тауарлары нарығындағы бағаларының  өсім қарқыны 

айтарлықтай өскені тіркелді. Өнеркәсіптік өнім өндіруші кәсіпорындардың бағаларының өсім қарқыны бәсеңдеді. 2008 жылда азық-түлік емес тауарлары бойынша орта бағасы 7,94 %-ға (2007 жылда 7,2%) өсті. Киім 7,2 %–ға (2007 жылда 7,2 %), ерлер киімі 7,9 %–ға (2007 жылда 9,1 %), қыстық пальто, қысқа пальто  барлық мата түрлерінен  2,3 %–ға (2007 жылда 3,7 %), маусымдық пальто, қысқа пальто барлық мата түрлерінен 7,3 %–ға (2007 жылда 2,1 %),  жылы куртка, әртүрлі материалдардан жасалған 16,0 %–ға (2007 жылда 5,6 %) өсті. 

     Кесте 4

     Азық-түлік емес тауарлары бағасының индексі

                                                                                            процентпен өткен жылға

     Костюм-екілік жүн және жартылай жүн маталардан 5,4 %–ға (2007 жылда 30,7 %), джинсы 9,8 %–ға (2007 жылда 4,0 %), шалбар жүн және жартылай жүн маталардан 4,9 %–ға (2007 жылда 7,9 %), Сырт жейде мақта және құрма маталардан 5,5 %–ға (2007 жылда 8,0 %), свитер, жемпір жүн жіптен 8,8  %–ға (2007 жылда 6,7 %),  спорттық костюм, ересектерге арналған 13,3 %–ға (2007 жылда 5,5 %), майка 5,8 %–ға (2007 жылда 12,1 %), ұйық 3,8 %–ға (2007 жылда 6,1 %), трусы 6,8 %–ға (2007 жылда 4,6 %), ерлердің үлбірлі бөрігі 3,9 %–ға (2007 жылда 5,3 %) көтерілуін байқалды. Оны 4-кестеден көруге болады.

    2008 жылда балалар киім тауарлардың  бағасының индексі өнеркәсіптік  өнімдерінің орташа бағасы 10,74 %-ға (2007 жылда 7,9 %) көтерілді. Балалар киімі 9,0 %-ға (2007 жылда 6,2 %) ,қыстық пальто, барлық мата түрлерінен 4,9 %–ға (2007 жылда 21,0 %), пальто, аң терісінен тігілген 5,4 %–ға (2007 жылда 18,0 %), қыстық, маусымдық пальто, мектепке дейінгі балаларға арналған  11,7 %–ға (2007 жылда 3,4 %), куртка 16,6 %–ға (2007 жылда 2,4 %), костюм, мектеп жасындағы балаларға арналған 7,1 %–ға (2007 жылда 5,5 %), қыз балаға арналған көйлек барлық мата түрлерінен 11,9 %–ға (2007 жылда 4,0 %), қыз балаға арналған белдемше барлық мата түрлерінен 8,7 %–ға (2007 жылда 5,9 %),  шалбарлар, белдемшелер, сарафандер, джинса матадан 10,3 %–ға (2007 жылда 2,7 %) өсуі байқалды. Оны 5-кестеден көруге болады. 

Кесте 5

Балалар киімі тауарлары бағасының индексі

                                                                                                                 процентпен өткен жылға