Лизинг

(Лизингтік 

  компания)

                                                  1         3

                                    

                                           Жалгер

 

 

1. жабдыққа тапсырыс;
2. жабдық үшін төлем;
3. жабдық;
4. жалгерлік төлемдер;
5. келісім-шарт мерзімі өткеннен кейін жабдықты қайтару.

 

№2 Сызба. Жедел (оперативті) лизинг

 

 

 

2) Қаржылық (капиталдық) лизинг (№2 сызба)

Қаржылық (капиталдық) лизинг жалға алушы салатын төлем  есебінен жалға алған жабдықтың  толық өтелімін қарастыратын ұзақ мерзімдік  келісім. Мұндай келісімдер жалға алудың мерзімінен ерте тоқтатылу мүмкіндігін  болдырмайтындықтан, кезеңдік төлем мөлшерін дұрыс анықтау жабдық иесіне жабдықты сатып алу мен ұстауға кеткен шығында толық орнына келтіруді, сондай-ақ пайдалылықтың талап етілген нормасын қамтамасыз етеді. Лизингтің бұл нысанында мүлікті орнатуға және ағымдағы қызмет етуге кеткен барлық шығындардың толық өтелуін жалгерге қамтамасыз етеді. Көбіне мұндай келісімдер жалгердің келісім-шарт мерзімі өтіп кеткен соң мүлікті арзан немесе қалған бағасымен алуды қарастырады (мұндай баға таза символикалық болуы да мүмкін, мысалы, 1 доллар).

Жеделдікке қарағанда қаржылық лизинг көбіне ұзақ мерзімдік банктік несиелерді алғанда жасайтын келісімдерге ұқсас, себебі жабдықтың толық өтелуін; жабдықтың құны мен иесінің пайдасын қосатын, кезеңдік төлемдер енгізуді (займ бойынша төлем – негізгі және пайыздық бөліктерін); келісімді орындай алмаған жағдайда жалгерді банкрот деп жариялау құқығын және т.б. қарастырады.

Қаржылық лизинг объектілеріне  жылжымайтын мүлік (жер, ғимарат, құрылыс), сондай-ақ өндірістің ұзақ мерзімдік  құралы жатады.

Қаржылық лизинг ұзақ мерзімдік жалгерліктің екі – қайтару мен үлестік (үшінші жақтың қатысуымен) нысаны үшін база ретінде қызмет етеді.

 

Қаржылық лизингтік үдеріс үшін

Жалгер                                                                              Өндіруші

              4                                                       2

 

   (Лизингтік 

    компания)                                     1                        3

 

                                           

 

                                           Жалгер

 

1. жабдыққа тапсырыс;
2. жабдық үшін төлем;
3. жабдық;
4. жалгерлік төлемдер;

 

 

 

II бөлім Қазіргі кездегі лизингтің мәселелері

2.1.Ауыл шаруашылығындағы лизинг рөлі

 

Ауыл шаруашылығында лизингті ұйымдастырудың 2001 жылға арналған ережесі

     1. Жалпы шарттар

           1. Осы Ереже "2001 жылға арналған республикалық бюджет туралы" Қазақстан Республикасының Заңын іске асыру туралы" Қазақстан Республикасы Өкіметінің 2000 жылғы 29 желтоқсандағы N 1950 қаулысына сәйкес "Лизингтік негізде ауыл шаруашылық техникасымен қамтамасыз ету" (бұдан әрі - Лизинг) 10 212 85 бағдарламасы бойынша 2001 жылға арналған республикалық бюджет ақшасы есебінен 1 188 700 000 теңге сомасында жүзеге асырылатын ауыл шаруашылығы саласында лизингтік операцияларды жүргізу тәртібі мен ережелерін белгілейді.¹     

2. Қаражат жаңа  ауыл шаруашылығы техникасын  сатып алып, кейіннен ауыл шаруашылығы  тауарын өндірушілер арасында  Лизинг ережелерінде орналастыру  үшін және осыған байланысты  шығыстарды жүзеге асыруға арнап  сыйақының (мүдденің) жылдық 7 пайыз  ставкасы бойынша Қаражаттың республикалық бюджетке қайтарылуын қамтамасыз ете отырып, 7 жыл мерзімге бөлінеді.     

3. Лизингті  жүргізу үшін Қазақстан Республикасының  Ауыл шаруашылығы министрлігі  Қазақстан Республикасының Өкіметі  уәкілеттілік берген ұйымды тартады.  
      4. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Ауылшарминінен және Ұйыммен қаражатты Ұйымға бөлу тәртібін және оны республикалыє бюджетке қайтару мерзімін реттейтін тиісті несиелік келісім жасасады.  
      5. Пайдаланылуы Лизинг ережелерінде жүзеге асырылатын машина жасау өнімдерінің номенклатурасы мен көлемін және жобалардың шығыстар сметасын Ауылшармині бекітеді.      

6. Ұйым лизинг  беруші ретінде әрекет етеді  және қаражаттың мақсатты пайдаланылуы  мен оның республикалық бюджетке  уақытылы қайтарылуын қамтамасыз етеді.      

7. Лизинг алушыға  Техниканы Лизингке берген ретте  Ұйымның Қаражатты Қаржыминінен  қайтаруы Ұйым лизинг алушылардан  қабылдайтын міндеттемелердің орындалуын  қамтамасыз ету тәсілдеріне (екінші  деңгейдегі банктер кепілдеріне, кепілзатқа, кепілгерлікке, мүлікті ұстап қалуға) талаптар қою құқықтарын Ұйымның Қаржыминіне беруі олардың араларында шарттарға қол қою жолымен немесе Ауылшармині, Қаржымині және Ұйым арасында жасалатын Несиелік келісімде көзделетін Қаражаттың қайтарымдылығын қамтамасыз етудің өзге тәсілдерімен жүзеге асырылады. Ұйымның талаптар қою құқықтарын Қаржыминіне беруі шартының күшіне енуі және талаптар қою құқықтарының іс жүзінде берілуі талаптар қою құқықтарын беру шартында көзделген жағдайларда және Қаржыминінің жазбаша талабы бойынша ғана жүзеге асырылады.      

8. Мыналар Лизинг  субъектілері болып табылады:

1) лизинг беруші - Ұйым;

2) сатушылар  - ауыл шаруашылығы техникасын  жеткізушілер (бұдан әрі - Сатушылар);

3) лизинг алушылар - Лизинг заттарын Лизинг шарты ережелерінде кәсіпкерлік мақсаттар үшін қабылдайтын лизингтік мәміленің қатысушылары.

       2. Лизингтік операцияларды жүргізу

9. Лизинг беруші  мен лизинг алушы Лизинг ережелері,  тараптардың кепілдіктері, міндеттері  мен құқықтары бекітілген Лизинг  шартын жасасады.  
      10. Лизинг шарты бойынша міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдері ретінде екінші деңгейдегі банктердің кепілдіктері, өтемді мүліктің және мүліктік құқықтардың кепілзаты, кепілгерлік, банктер аккредитивтері, мүлікті ұстап қалу қолданылады.

11. Лизинг беруші  Техниканы лизинг алушыға бергенге  дейін Сатушылар 

ұсынған шот-фактураға  сәйкес Техниканы өзінің бухгалтерлік теңгеріміне кіріске алады.

     12. Лизинг алушы өз кезегінде,  келіп түскен Техниканы Лизингке  алынған ретінде өзінің бухгалтерлік теңгеріміне есепке алады, заңда белгіленген тәртіппен ол бойынша тозуды қосып есептейді, Техникаға салынатын салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлейді және Лизинг шартында белгіленген мерзімдерде лизингтік төлемдерді өтейді.

     13. Жылжымалы мүлік Лизингінің шарты  жылжымалы мүлік кепілзатын 

тіркеуді жүзеге асыратын органдардың міндетті мемлекеттік  тіркеуіне жатады.

     14. Техника бойынша Лизинг мерзімі  7 жылға дейін болады.

     15. Лизинг беруші Ауылшарминімен келісім бойынша өз пайдасына сыйақы

(мүдде) ставкасын  жылдықтың 5 пайызына дейінгі  мөлшерде тағайындай алады.

     16. Лизинг шарты өзіне мыналарды  енгізуі тиіс:

     1) Лизинг шартының мәнісі және  оның сипаттамасы;

     2) Лизинг затын Сатушының атауы;

     3) Лизинг алушыға Лизинг затын  беру ережелері мен мерзімі;

     4) лизингтік төлемдер мөлшері және  кезеңділігі;

     5) Лизинг затының құны;

     6) Лизинг шартының қолданылу мерзімі;

     7) егер шартта Лизинг затының  лизинг алушының меншігіне өтуі көзделген болса, мұндай өтудің ережелері;

     8) Лизинг затын ұстау және жөндеу  тәртібі;

     9) Лизинг затын сақтандыру;

     10) Лизинг затын лизинг берушінің  атына міндетті мемлекеттік тіркеуді  тараптардың біріне жүктеу;

     11) лизинг алушының Лизинг шарты бойынша міндеттемелерін орындауына лизинг берушінің бақылауды жүзеге асыру тәртібі;

     12) тараптардың жауапкершілігі;

     17. Лизинг субъектілері оны жүзеге  асыру және ұйымдастыру барысында  Қазақстан Республикасының заңдарын  басшылыққа алады.

             3. Ауыл шаруашылығында Лизингті  қаржыландыру үшін бөлінген қаражаттың  пайдаланылуын бақылау          

18. Несиелік қаражатты  Ауылшарминінің бюджеттік шотынан  Ұйымның шоты есебіне аударуды  Ауылшармині Несиелік келісімде  белгіленген тәртіппен, Қаржыминінен міндетті түрде келісе отырып, Ұйымның тапсырысы негізінде Техниканы жеткізуге келісім-шартты ұсынған ретте жүзеге асырады.

9. Ұйым:     

1) ай сайын есепті  айдан кейінгі айдың 15-інен  кешіктірмей 

Ауылшарминінен  және Қаржыминіне бөлінген несиелік қаражаттың пайдаланылуы туралы есеп ұсынады;

     2) тоқсан сайын есепті тоқсаннан  кейінгі айдың 15-інен кешіктірмей 

лизинг алушылардан  төлемдердің түсуі туралы Қаржыминінен және

Ауылшарминінен  есеп ұсынады.

     20. Ауыл шаруашылығында Лизинг ұйымдастыруға арнап бөлінген

Қаражаттың  мақсатты пайдаланылуын және республикалық  бюджетке уақытылы қайтарылуын бақылауды  бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі ретінде Ауылшармині және Қазақстан  Республикасының заңдарына сәйкес уәкілетті мемлекеттік органдар жүзеге асырады.

Республика Үкіметі осыдан бес  жыл бұрын лизинг жүйесі арқылы ауыл шаруашылығы техникаларын сатып  алу жобасын ұсынса, бүгінде бұл  жұмысты «ҚазАгроҚаржы» компаниясы ойдағыдай атқарып келеді. Өткен  кезеңде компанияның несиелік қоры 16,5 милиард деңгейге дейін көтеріліп, шаруа қожалықтары мен ауылдық жердегі ұжымда 5,3 мыңнан астам комбайндар мен тракторлар алуға қол жеткізді, деп хабарлайды ҚазАқпарат.

«ҚазАгроҚаржы» компаниясы басқармасының төрағасы Ибрагим  Тағашевтің айтуына қарағанда, лизинг жолымен ауыл шаруашылығы саласы ұйымдарын техникамен жарақтандыру тәжірибеде өзін толық ақтап отыр. Ол жеті жылға беріледі. 2005 жылы ауыл шаруашылығына қажетті тұқым себу және астық жинау техникаларын сатып алуға 6 миллиард теңге көлемінде лизингілік қаржы бөлу жоспарланып отыр. Ауыл шаруашылығы ұжымдарының жаңа үлгідегі техникаларға ие болуы елімізде 14 машина-трактор стансаларын құруға, оларда 500 адамдық жұмыс орнының ашылуына қолайлы жағдай туғызды.² 

4. Өндірістік кәсіпорындардың дамуындағы лизинг рөлі

Қазақстан Республикасында  мемлекеттік эконоиканы көтеру мақсатында көптеген шаралар өткізіледі. Мемлекет тарапынан өте үлкен көмек  келіп жатыр. Соның бірі – үлкен  қаржы мөлшері бюджеттен бөлініп  берілуі. Соның арқасында шағын  бизнес өте қарқынды дамып келеді. Өндіруші салаға өте көп қаржы құйылып жатыр, өнеркәсіп саласы пайда әкелетіні бәріне мәлім болғаны бірден байқалады. Қаржылық несиелер көп пайда әкеле алмады, жәнете бөлініп жатқан қаражатты бөлу қажеттілігі туындады. Бірақ, көптеген, қаржыны қажетсінетін, субъектілер кепілдеме беретін мүмкіндіктері төмен, сондықтан қаржы жүйесінің қатысушы элементтері бұл мәселенің басқа шешу жолдарын іздене бастаған. Бұл мәселені шешуде шетелдік қаржы жүйесінің құрылымы өте маңызды рөл атқарған. Шетелдік лизингтік қатынас жүйесі өте тиімді шешім болып табылатыны отандық банкирлердің көздері жетті. Қазақстан Республикасының дәстүрлі өміріне сай болатын тиімді лизингтік қатынасы бар қаржылық жүйе құрастырылған.

Ауыл шаруашылығын дамыту үшін отандық кәсіпкерлерге өте  көп көмек керек. Түрлі техника мен құрал жабдықтар жене басқа шараларға жұмсалатын жалпы қаржы-қаражат түрінде қажетсінеді. Лизинг осыған оңай шешім болып келеді. Өнеркәсіб өндірісі жылдан жылға өсіп келеді, оның жұмыс істеу динамикасын 1-ші кестеден көре аламыз³//.

 

	2000	2001	2002	2003	2004
өнеркәсіптің өндіріс  пен кәсіпорындардың саны	14326	13343	13177	12707	12519
өнеркәсіптік өндірістің  көлемі, млрд. тенге	1798,3	2000,2	2336,9	2836	3733,8
өнеркәсіптік-өндірістің персоналдың саны, мың Адам	653,8	664,5	671,2	629,6	636,4
негігі қызметінен табыс, млн.теңге	358164	298770	401087	588015	1023289

Кесте 1 Өндірістің жұмысының негізгі көрсеткіштерінің динамикасы