Лизинг

 

Қаржылық инвестициялар өте  икемді шара болып табылады. Барлық мәселелерді шешудегі жұмсалатын құрал. Осындай жағымды жақтарға қарамастан ол барлық сұрақтарға тиімді шешім бола алмайтын болып шықты. Мысалы: қаржыны несиеге беру үшін банк өзіне кепілдеме сұрайды, ал бастаушы кәсіпкерлерде дәл осы мәселе өте өткір болып тұр. Кепілдемені кез келген кәсіпкер бере алмайды, сондықтан да оның несиеге деген жолы амалсыздан жабылып кетеді. Лизинг арқылы кәсіпкер мүмкіншіліктері көбееді. Яғни лизинг шарты бойынша кепілдеме ретінде лизингке алынатын құрал немесе техника қойыла алады. Бастапқы капиталы аз тұлғалардың жұмыс істеу мүмкіндігі пайда болады.

Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар 2005 жылдың қаңтар-мамыр айларында 609,4 млрд. теңгені құрады, бұл 2004 жылғы  тиісті кезеңдегіден 1,5 есе көп⁴. 2005 жылғы қаңтар-мамырда инвестицияның өсуі өткен жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда республиканың 14 өңірінде байқалды. Мұның өзінде ең көп өсуі Атырау, Қарағанды (2,1 есе), Маңғыстау (1,8 есе), Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік  Қазақстан(1,7 есе), Павлодар (1,6 есе), Алматы (1,4 есе), Ақтөбе, Шығыс Қазақстан, Ақмола, Қызылорда (1,2 есе), Қостанай (7,4 есе) облыстарында, Алматы (1,3 есе) және Астана (8,3 есе) қалаларында байқалды.⁵ /1-ші график/

Ауыл шаруашлығы өте  әлсіз болғандықтан, оған көп кәсіпкерлер  барғысы келмейді. Ондағы өндірілетін өнімнің көлемі өте көптеген факторларға байланысты. Мысалы: ауа райы, жер бедері, табиғат дағдарыстары және ел экономикасының өзгерістеріне өте сезімтал. Лизинг арқылы ауыл өндірісін дамыту мүмкіндігі өте көп сенімділік береді.

Қазіргі кезде шаруашылықтың өзіндік жарғылық капиталынсыз техниканы алудың бірнеше жолы бар: несие, ссуда, лизинг.

Лизинг бағасы ссуда бағасынан  төмен немесе тең тек белгігі  салық жеңілдіктер болған кезде  ғана болуы мүмкін. Егер кәсіпкердің  несиеге , ссуда арқылы немесе лизингке алуға деген сауал алдында тұратын болса онда ол барлық несиелендіру жолдарын пайдаланғандағы болатын шығындарды есептеуі керек.

Ауыл шаруашылық техникасын несие арқылы немесе лизингке алудың есептеулерін жүргізіп, экономикалық тиімділігін салыстырып көрейік⁶.

А. Несие арқылы техниканы  алу /1,3,5/

Шаруашылыққа өнім өндіру үшін 43 785 мың.тг. сомасына астық жинау техникасын алу қажет. Бұндағы шарт бойынша несие бір жылға алған соманың толық бағасына жылдық 28% төлемдері: 43 785 * 0,28 = 12 259,8 (мың.тг).

Бұл жағдайда толық шығын 56 044,8 мың.теңгеге (430785+12 259,8) тең болады.

Несие екі жылға және төлемдері азаю шартымен берілетін  болғанда, қайтару бірдей бөлімдермен  беріледі, ал пайыздары қайтарылмаған  қалдық сомасынан есептеледі (2 кесте).

Бұл жағдайда астық жинау техникасына кететін шығындар 56 920,5 мың.теңгеге (43 785+13 135,5) тең болады.

 

 

Қайтару жылы	Несие бойынша негізгі  қарыз		Несие үшін төленетін  пайыздық төлемдер	Қайтару бойынша шығын
	Жылдық қайтару	Қайтарылмаған бөлігі
Бірінші	21 892,5	21 892,5	8 757	30 649,5
Екінші	21 892,5	0	4 378,5	26 271,0
Барлығы:	43 785	-	13 135,5	56 920,5

Кесте 2 Жылдық 20% төлемдермен несие бойынша төлемдер, мың.тг.

 

 

Ә. Техниканы лизингке алу есептеулері.

Қазақстандағы қолданылатын лизинг бойынша төлемдер, мынадан құралады:

• Объект үшін алғашқы төлем – 10%;
• Жалдамалық төлемдер (соңғы жылы алынбайтын, төленбеген техниканың сомасынан 3%);
• Сақтандыру төлемдері (лизинг уақыты үшін 2,5%);
• Лизинг объектісінің бағасынан жалдық төлемдерінен.

5 жылдық келісім шарт  бойынша астық жинау техникасын алған кезде.

• Алғашқы төлемдері 43 785 мың.тг * 0,10% = 4 378,5 мың.тг.
• Сақтандыру төлемі: 43 785 мың.тг. * 2,5% = 1 094,6 мың.тг.
• Қайтарылмаған (қалдық) бағасы тең: 43 785 – 7 378,5 = 39 406,5 мың.тг.
• лизинг объектісінің бағасын өтудің жыл сайынғы төлем тең: 39 406 мың.тг : 5 жыл = 7 881,3 мың.тг;

Арендалық төлемдер есептеулері:

Келген кездегі: 39 406,5 * 3% = 1 182,2.   1-жыл: (39 406,5 – 7 881,3) = 31 525 * 3% = 9453,76.   2-жыл: (31 525 – 7 881,3) = 23 643,9 * 3 % = 709,32.   3-жыл: (23 643,9 – 7 881,3) = 15 762,6 * 3% = 472,88.   4-жыл(15 762,2 – 7 881,3) = 7 881,3 * 3% = 236,44.   5-жыл: алынбайды.

Лизингтік төлемдерінің өзгеруі 3 кестеде берілген.

 

 

Төлемдер аты	Түскен сәтіндегі төлемдер	Жыл сайынғы төлемдер					Барлығы
		1	2	3	4	5
1.Алғашқы төлем	4 378,5						4 378,5
2.Арен-далық төлем	1 182,2	945,76	709,32	472,88	236,44	-	3 546,56
3.Сақтан-дыру төлемдері	1 094,6						1 094,6
4.Жыл сайынғы төлемдер	-	7 881,3	7 881,3	7 881,3	7 881,3	7 881,3	39 406,5
Барлығы:	6 655,3	8827,06	8590,62	8354,18	8117,74	7881,3	48426,2

Кесте 3. Астық жинау техникасын лизингке алғандағы жыл сайынғы төлемдер, мың.тг.

 

2.5 Әртүрлі субъектілер  үшін лизингтің артықшылықтары  мен кемшіліктері

Жағымды сәттері

Лизинг барлық лизингтің  қатынастар субъектілері үшін қызықты: жабдық тұтынушысына,  аталған жағдайда лизингтік компания өкілі болып табылатын инвесторға, инвестицияларды экономиканың ерекше салаларына бағыттау үшін лизингті пайдаланатын, мемлкетке және соңында лизинг нәтижесінде сенімді ұзақ мерзімдік пайдаға алуды ойлайтын банкке.

Аталған кезеңде Ресейде қалыптасқан  экономикалық жағдайлардың ерекшеліктерін есепке алғандағы аса өзекті, лизингтің  негізгі артықшылықтары мынада:

A) Мемлекет үшін.  Қалыптасқан  экономикалық жағдай мен инвестициялық  белсенділікті қозғаудағы аса қажеттілікте лизингті дамыту мәселесі мемлекет үшін ерекше өзектілікке ие болуда.

Бұл қаржылық құрал инвестициялық  қызмет үшін қаржылық қаражатты жұмылдыруға  мүмкіндік береді.

Өзінің механизмі арқылы өндірісті  жабдықтау мақсатына инвестициялық ресурстарды кепілді пайдалануды қамтамасыз етеді.

Мемлекет, лизингтік қызметті ынталандыра отырып, ол үшін мәселен, салықтық жеңілдіктерді пайдалана  отырып, инвестицияларды қаржыландыруға бюджеттік ассигнациялауды едәуір азайта алады, олардың салалық құрылымдарының жетілдіру үдерісін тиімді басқаруға, қызмет көрсету саласы мен тауарлық өндірістің дамуына, экспорттық потенциалдың көтерілуіне, жеке меншікті ресейлік капиталдың Батысқа кетуін азайтуға, қосымша жұмыс күштерінің құрылуына, әсіресе, шағын кәсіпкерлік салада, басқа да әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешуге ықпал етеді.

B) Лизинг алушы үшін

Рентабельді жоба болғанда тұтынушы жабдықты алып, ірі, бір кездегі шығынсыз сол не басқа өндірісті бастауға мүмкіндікке ие. Бұл жаңа бастап жатқан ұсақ және орта кәсіпкерлер үшін өзекті.

Кәсіпорынның мүлкіне  салықты азайту, лизинг объектісінің бағасы міндетті емес, бірақ көп жағдайларда, лизинг берушінің активтік балансында ескеріледі.

1995 жылы бірінші шілдеде  Ресей Федерациясының Үкіметімен  №1 «Өнім бағасына (жұмыс, қызмет  көрсету) кіретін, өнімді өндіру  және өткізу бойынша шығындар  құрамы туралы Ережеге өзгерістер мен қосымшалар және пайдаға салық салынудағы ескерілген, қаржылық нәтижелерді қалыптастыру тәртібі туралы» Қаулысы қабылданды. Бұл қаулыдан шыққан себеп, лизингтік төлемдер өнімнің өз бағасына кіретін шығындарға жататындықтан, пайдаға салынатын салықтың азаюы болды. (2 Тармақ).

«Лизинг туралы» заңға  сәйкес лизингтің объектісін құрайтын және негізгі қордың белсенді бөлігіне жататын жылжымалы мүліктің барлық түрлеріне 3 коэффицентінен аспайтын жеделдетілген  өтелім механизмін пайдалауға рұқсат етілген.

Лизинг алушыда бухгалтерлік есеп қарпайым, себебі негізгі қаражаттар, өтелімге есептеу, салықтың жартысын төлеу мен қарызды басқару бойынша есепті лизингтік компания жүргізеді.

Лизинг келісімінде  қарызды төлеудің ыңғайлы, жеңіл  сызбасын пайдалану қарастырылған.

Барлық аталған жағдайларға  банктің өзі лизинг алушы болатын  жағдайды да қосуға болады. Бұл банк үшін өте тиімді, себебі, мұнда банктің  балансы жеңілдейді, ал ол болса, өз кезегінде банк қызметін сипаттайтын  экономикалық көрсеткіштерде жақсы  көрінеді. Мәселен, лизингте аяқталмаған өндіріс бағасы өз құнына біртіндеп кіргізіледі және «капитал» санатына және несиелік ұйымдардың қызметінің міндетті  экономикалық нормативтер есебіне теріс ықпал етпейді.

C) Лизинг беруші үшін

Инвесторлар ретіндегі  лизинг компаниялары үшін лизинг төлеуге қабілеті жоқ клиенттен әрекетті қорғау есебінен, өте төмен қауіп-қатерде салынған қорға қажетті пайданы қамтамасыз етеді (әдеттегі несиелеуді салыстырумен қарағанда). Соңғы төлемге дейін лизинг беруші жабдықтың заңды меншік иесі болып қала береді, яғни егерде есепте олқылық болса бұл жабдықты талап етіп,  оны шығынның орынын толтыру  үшін өткізе алады. Банкроттық жағдайында лизинг алушы  міндетті түрде лизинг компаниясына қайтып келеді. Лизинг беруші лизинг алушыға, пайдаланғанына бақылау әрқашан мүмкін бола бермейтін, ақша ресурстары емес, ал тікелей өндіріс құралын береді. Үш жылдан кем емес әрекет ету мерзімідегі қаржылық лизингтің келісімдерін өткізуден алынған пайдаға салық төлеуден босату. Лизинг беруші халықаралық лизинг объектісі болып табылатын РФ аумағына әкелетін  өнімге қатысты кедендік баж алымы мен салықтан босатылады. Лизингті дамытуда жабдықты тұтынушы ретінде лизингті алушы ғана мүдделі емес, сондай-ақ әрекет етіп отырған өндіріс те мүдделі, себебі лизинг есебінен олар өндіретін жабдықты өткізу нарығы кеңейеді.  Лизингтік жабдыққа бөлшектер өткізуден түскен пайда өседі, оның сервисі мен жаңғыртуы жүзеге асырылады.

Лизинг түсінігі ресейлік ресми  қаржылық лексикасына, коммерциялық банктердің лицензияларында банктік  операцияларды жүзеге асыру құқығына банктік қызметті көрсету бойынша лизинг енгізілген 1989-1990 жылдары енді. Лизинг банктік қызметті реттейтін, кейбір нормативтік құжаттарда да өз көрінісін тапты. Банктер  өз тәжірибесінде лпизингтік операцияларды әр қилы пайдаланудың мақсаттылығын бағалады.

Алғашқы кезеңде банкілер үшін, онда олар тікелей лизинг алушы  рөлінде шыққан лизингтік мәмілелерді  жүзеге асыру әрекеті сипатты  болды. Бұл банктердің құрылысына өзгеріс  әкелді. – олардың инвестициялық  департаменттері мен бақармаларында лизингтің дербес бөлімшелері не  секторлары бөлінді. Бірақ бұл кезеңде лизинг кеңінен дамыған жоқ.

Әлемдік лизингтің нарықтың дамуының жарты ғасырлық тарихының  талдауы лизингті ұйымдастырудың төрт негізгі нұсқасы туралы айтуға мүмкіндік  береді:

2. банктер құрылымында құрылған лизингтік қызметтер;

     (2) банктер  құрған бесаспап лизингтік компаниялар;

4. өз өнімінің жартысын лизингілейтін, машина мен жабдық өндіретін ірі өндірушілер құрған, арнайы лизингтік компаниялар;
5. жабдықтау мен техникалық қызмет көрсету мен маманданған, ірі фирамалар құрған лизингтік компаниялар.

Ресейлік жағдайда лизингті ұйымдастырудың тағы да екі нұсқасы  бөлініп шығады.

Ішкі ведомствалық тапсырмаларды  шешу үшін министрліктер мен ведомствалар құрған, лизингтік компаниялар. Мұндай жағдайда лизингтік компаниялардың ресурстары мемлекетті немесе жергілікті бюджеттен алынады (ресейлік өндірістің комбайндарын дамыту үшін істелгендей).

Шетел инвесторлары құрған, лизингтік компаниялар.

Алғашқы екі нұсқасы  қаржылық лизинг үшін сипатты болса, соңғы екеуі – жеделдік лизингке тән.

«Ақша, Несие, Банктер» пікірінше, №1, және 2, яғни қаржылық лизингіні  ұйымдастыру аса қызықты.

Қазақстанда лизингті ұйымдастырғанда банк шығады, бұл кезең үшін лизингтік қызмет көрсету нарығының қалыптасуы тән. Бірақ, осы кезде лизинг кеңінен дамыған жоқ. Бұған көптеген себептер мүмкіндік туғызды:

1. Банктер үшін (негізінен орта және ұсақ) өзі де күрделі ұйымдастырушылық құрылымына жаңа департаментті енгізу ауыртпашылықты болады.
2. Лизингтік қызметтің спецификасы банк қызметінің «тізіміне кіру» қиын. Арнайы кәсіби сараптама, жаңа маркетологтар, мененджерлер қажет.
3. Лизингтік мүлік туралы ақпаратты толықтыруға, лизингтік мүліктің, лизингтік төлемдердің өтелуіне байланысты бухгалтерлік есептегі ыңғайсыздықтар.
4. Лизингтік мүлік коммерциялық банктің балансында бола отырып, оны ауырлатады. Бұл нұсқаулық арқылы несиелік ұйымдардың міндеті экономикалық нормативтері бекітілді. Бұл нұсқаулық Қазақстанның коммерциялық банктер құрылымында лизингтік бөлімдерді нақты жинау үшін есептің соңғы нүктесі болды, яғни бұл нормативтен шыға отырып, лизингтік келісімді баланста ұстау (көрсеткішті нашарлатып), банк құрған лизингтік компанияны несиелеу (көрсеткішті жақсартып) тиімді.