Тұтыну несиесі және оның дамуы

n="center">2.2.«Казкоммерцбанк»  АҚ тұтыну несиесін  беру тәртібі

Банк  опепацияларын жүзеге асыру, сондай ақ банктердің осы бапта белгіленген  өзге де операцияларды жүргізуі банк қызметі болып табылады.

Банк  операцияларына мыналар жатады:

а) заңды  тұлғалардың депозиттерін қабылдау;

б) жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау;

в) банктер  мен банк емес қаржы мекемелерінің  корреспонденттік шоттарын, сондай ақ банктердің металл шоттарын ашу және жүргізу;

г) кассалық операциялар; банкноттарды қабылдау; қайта  есептеу есептеу, ұсату,айырбастау;

д) аудару операциялары: заңды тұлғалар мен  жеке тұлғалардың ақшалай қаражаттарын аудару жөніндегі тапсырмаларын  орындау;

е) есептеу  операциялары: заңды тұлғалар жеке тұлғалардың вексельдері мен  өзгеп де берешек міндеттемелерін  есепке алу (дисконт);

ж) несие  беру операциялары: ақшалай нысанда  кредит беру;

з) инвестицияланатын  қаражатты иеленушілердің оларға билік  жасаушылардың тапсыруымен күрделі  қаржыны қаржыландыру;

и) сенім (трасталық) операциялары: сенім білдірілген  адамның мүддесі үшін және соның  тапсыруымен ақшалай қаражатты  басқару;

к) клиринг  операциялары: төлемдерді жинау, салыстыру,сорттау  және растау, сондай ақ олардың өзара  төлемдер есебін жүзеге асыру және клирингке қатысушылардың таза айқындамасын анықтау;

л) сейфтік  операциялар: сейф жәшіктерін, шкафтар  мен үй жайларды жалға беруді қоса клиенттердің бағалы қағаздарын, құжаттар мен құндылықтарын сақтау жөніндегі  қызметтер;

м) ломбард  операциялары: сақтауға алынып оңай өтетін бағалы қағаздарды және жылжымалы мүлікті  кепілге алып қысқа мерзімді несие  беру;

и) чектерді эмиссиялау;

о) төлем  құжаттарын инкассоға қабылдау, акцепт, төлем жасау және растау;

п) төлем  карточкаларын шығару;

р) шетел  валютасымен айырбастау операцияларын  ұйымдастыру;

Жоғарыда  аталған операцияларды жүргізу  үшін банктерге және басқа тұлғаларға лицензияны Ұлттық Банк қана беруге құқылы.

Осы тармақта а) және б) тармақшаларында  көзделген операцияларды жүргізу  құқығын Ұлттық Банк тек қана депозиттік банктерге береді.

Ұлттық  Банктің лицензиясы болған жағдайда банктер осы баптың бірінші тармағында аталғаннан басқа, мына операцияларды  жүзеге асыруға құқылы.

А) бағалы металдарды (алтын, күміс, платина, платина  тобына жататын металдар) құйма, ұсақталған, ұнтақ, кристалл күйінде, бағалы металдардан  жасалған мәнеттерді сондай ақ құрамында  бағалы металдар металдар мен асыл тастар бар зергерлік бұйымдарды сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу, сақтау және сату;

Б) Қазақстан  Республикасынан тыс жерлердегі инвестициялық операциялар;

В) кепілдік операциялар: үшінші тұлғалар үшін ақшалай  түрде атқаруды көздейтін тапсырмалар, кепілдіктер мен өзге де міндеттемелер  беру;

Г) жалға  берушінің жалға берілетін мүлікке  меншік құқығын сақтай отырып мүлікті  шарт (лизинг) қолданылатын бүкіл мерзімге жалға өткізу;

Д) өз меншігіндегі бағалы қағаздарды эмиссиялау;

Ж) форфейтингктік операциялар: тауарларды сатып алушылардың  берешек міндеттемесін сатушыға айналым түспейтін жолмен вексель  сатып алу арқылы төлеу;

З) факторингтік операциялар: тауарларды сатып алушылардан  төлемсіз тәуекел етіп қабылдай отырып төлемді талап ету құқығына ие болу.

Бағалы  қағаздар нарығында делдалдық операцияларды  Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар жөніндегі ұлттық комиссияның  оны жүргізу құқығына лицензиясы және Ұлттық Банктің келісімі болған жағдайда банктер жүзеге асырады.

Банктер жүргізетін операцияларға  қойылатын жалпы  талаптар:

1. Банктер  операцияларды жүргізудің жалпы  шарттарын белгілейтін ережелер  мен ішкі ережелер болған жағдайда  ғана банк қызметін жүзеге  асыруға құқылы.

2. Банк  операцияларын жүргізудің жалпы  шарттарын банктің байқаушы кеңесі  бекітуге және оларда мынадай  мәліметтер мен процедуралар  болуға тиіс:

а) қабылданатын депозиттер мен берілетін несиелердің  шекті сомасы мен мерзімдері;

б) депозиттер мен несиелер бойынша пайыздық ставканың  шекті мөлшерлері;

в) депозиттер мен несиелер бойынша пайыз төлеудің шарттары;

г) банк қабылдайтын қамтамасыз етуге қойылатын  талаптар;

д) банк операцияларын жүргізу ставкалары мен тарифтері;

е) банк пен оның клиентінің құқықтары мен  міндеттері, олардың жауапкершілігі;

ж) банктің  Байқаушы кеңесі анк операцияларын  жүргізудің жалпы шарттарына енгізу қажет деп есептейтін басқа шарттар, талаптар мен шектеулер.

3. Банктің  ішкі ережелері:

а) банк бөлімшелерінің құрылымын, міндеттерін, қызметі мен өкілеттігін;

б) ішкі аудит қызметінің, несие комитеті мен басқа да тұрақты жұмыс  істейтін органдар қызметінің құрылымын, міндеттерін, қызметі мен өкілеттігін;

в) құрылымдық бөлімшелер басшыларының құқықтары  мен міндеттерін;

г) банкің атынан және оның есебінен мәміле жасаған  кездегі лауазымды адамдар мен  банк қызметкерлерінің өкілеттігін  белгілеуге тиіс.

Банктің операциялар жүргізудің жалпы шарттарын  ашу жөніндегі міндеті

1. Операциялар жүргізудің жалпы шарттарын ашық ақпарат болып табылады және ол коммерциялық немесе банк құпиясының иәні бола алмайды.

Бұл норма осы Жарлыққа сәйкес банк құпиясына  не қолданылып жүрген заңдарға сәйкес банк коммерциялық банк санатына жатқызған  нақты банк операциясын жүргізу  шарттарына қолданылмайды.

2. Банктер клиенттің бірінші талап етуі бойынша банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттарын беруге міндетті.
3. Банктердің клиентке банк операциясын жүргізуге байланысты ықтимал тәуекелдер туралы ақпарат беруден бас тартуға құқығы жоқ.

Банк  пен клиент арасындағы қатынастардың  шарттық сипаты

1. Банктер арасындағы, сондай ақ банктер мен олардың клиенттері арасындағы қатынастар, егер Қазақстан Республикасының заңдарына өзгеше көзделмесе, шарттар негізінде жүзеге асырылады.
2. Банктің заңды тұлға клиенттері (депозиторлары), егер Қазақстан Республикасының заңдарына өзгеше көзделмесе, өзіне қызмет көрсететін банкті хабардар ете отырып, басқа банктерде есеп айырысу, ағымдағы және соған тенестірілген шоттар ашуға құқылы.

Несиелер  беру

1. Өз атынан және өзі тәуекел етіп басқа тұлғаға қайтарым және төлем шартымен ақша қаражатын беру мәміленің атауына және тараптардың ни еттеріне қарамастан несие операциясы (несие беру) болып табылады.

Егер  ақша қаражатын алушы банк немесе депозиттерді қабылдауға Ұлттық Банкінің қолданылып жүрген лицнезиясына ие банктік  емес қаржы мекемесі болған ретте  несие операциясы Ұлттық Банкінің лицензиясы болуын талап етпейді.

2. Банктің несие операциясы оның Байқаушы кеңесі бекітетін ішкі несие саясатына сәйкес жүзеге асырылады.
3. Банктің несие комитеті ішкі несие саясатын жүзеге асырушы орган болып табылады.
4. Ішкі несие саясаты туралы ереже неисе операцияларын жүзеге асыру кезінде тәуекелді бәсеңдету мақсатында жасалып,мыналарды:

А) заңды  және жеке тұлғаларға несие беру шарттарын;

Б) лауазымды  адамдар мен банк қызметкерлеріне  несие беру шарттарын;

В) несие  комитетінің ұйымдық құрылымын, қызметімен өкілетігін;

Г) несие  комитеті мүшелерінің жауапкершілігін;

Д) несие  берудің шекті мөлшерін;

Е) несие  шарттарын бекіту рәсімін белгілейді;

5. Осы баптың екінші төртінші тармақтарында белгіленген нормалар банктердің кепілдік операцияларына қолданылады.

Несиелердің қайтарымдылығын қамтамасыз ету

Несиелердің қайтарымдылығы айыпақымен, кепілмен, кепілдікпен, кепілдемемен және заңдармен  немесе шартпен көзделген басқа  тәсілдермен қамтамасыз етілуі мүмкін.

1. Клиенттің несиені қайтару қабілеті жоғары және ол сенімді болған жағдайда банк несиені қамтамасыз етусіз ақ (бланкілік несие) беру туралы шешім қабылдауға құқылы.
2. Кепіл туралы шартпен, сондай ақ заң актілерімен көзделген реттерде банк кепілге салынған мүлікті соттан тыс тәртіппен саудаластық (аукцион) өткізу арқылы өз бетімен өткізуге құқылы.
3. Осы баптың 1-3 тармақтарында белгіленген нормалар банктердің кепілді операцияларын қамтамасыз етуге қолданылады.

Төлеуге қабілетсіз қарыз алушыға қатысты  қолданылатын шаралар

Кредитор  банк несие шарты бойынша өз міндеттемелерін  орындамаған қарыз алушыға:

• Жаңа несие бермеуге;
• Қарыз алушының кез келген шотындағы ақшалай қаражатынан (егер бұл несие шартында ескерілген болса) өндіртіп алуға;
• Төлеуге қабілетсіз қарыз алушыны Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес банкрот деп тану туралы сотқа талап арызын беруге құқылы.

Ескіру  мерзімі 

Банктердің  несие шарттары жағдайларын тиісті дәрежеде орындамағаны үшін қарыз алушыларға қоятын талаптары мен қуынымдарына ескіру мерзімі қолданылмайды.

Ақшалай қаражаттар аударуды жүзеге асыру

1. Банктер ақшалай қаражаттар аударуды Ұлттық Банк белгілейтін нысандарда, тәсілдер мен тәртіп бойынша жүзеге асырады.
2. Ақшалай қаражаттар аудару тиісті дәрежеде жүзеге асырылмаған ретте банк Қазақстан Республикасының заңдарына және клиентпен (депозитормен) жасасқан шартқа сәйкес жауап береді.
3. Банк төлем құжаттарының қолдан жасалғандығын растайтын құжаттар болған жағдайда, сондай ақ олардың қате есептелу фактісі анықталған жағдайда клиенттердің (депозиторлардың) шотынан есептелген ақшалай қаоажатты олардың келісімінсіз есептен шығарып тастауға құқылы.
4. Ақшалай өаражаттардың халықаралық аударымдарын банктер халықаралық банк тәжірибесінде қолданылатын және Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдарына қайшы келмейтін нысандарда, тәсілдер мен тәртіп бойынша жүзеге асырады.

Ставкалар мен тарифтер

Проценттер  мен комиссиялардың ставкаларын, сондай-ақ банк қызметі көрсетілгені үшін тарифтерді банктер дербес белгілейді. /2,30-35 бб/

Тұтыну  несиесін беру тәртібі төмендегідей бірнеше сатыдан тұрады.

1. Тұтыну несиесі бойынша жұмыстарды ұйымдастыру тәртібі.

Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін, «Медеу»  банк «Казкоммерцбанк» қайта тіркелді және Ұлттық Банктің банктің қызметтерді  жүзеге асыруға лицензиясын 1991 жылы 21 қазанында алды. «Казкоммерцбанк» АҚ – ның алға қойған мақсаты - шетел  банктерінің тәжірбиесін, жұмыс  істеу әдістерін, жаңа технологияларды  белсенді енгізіп, Қазақстандағы банктік  қызмет көрсету нарығыннан жаңа қызмет түрлерін енгізу және көрсетілетін қызметтер  түрлерін жетілдіре түсу болып табылады. Коммерциялық банктерде тұтыну несиесін беруді ұйымдастыратын, жүзеге асыратын арнайы департаменттер мен басқармалар  және бөлімшелер болады. Осыны ескере отырып «Казкоммерцбанк» АҚ- да тұтыну несиесінің беру тәртібін тәжірибе жүзінде  қарастырып өтейік.