Еңбекақының экономикалық мәні

XX ғасырдыц басында итальян ғалымы Вильфредо Парето мынаны айткан: табысты мөлшеріне қарай үлестіргенде кәдімгідей тепе-теңсіздік бой көрсетеді. Әлемдік тәжірибеде тепе-теңсіздік деңгейін анықтау үшін Лоренц кисығын қолданады.

Табыстың тепе-теңсіздік денгейін Лоренц қисығынан көруге болады. Ол 29-2 суретінде көрсетілген. Горизонталь өсімі бойынша отбасы пайызы орналасқан, онда отбасының бір бөлігіне сай келетіндей табыстың белгілі денгейіне иелік керсетілген. Абсолютгік тепе-теңдіктің теориялық мүмкіндігі К түзуімен керсетіліп, ол кез келген отбасының пайызы сәйкес болатындай табыс пайызын алатындығын көрсетеді. Егер барлық отбасының 20%-ы 20%-дай (яғни 1/5 белігі) жиынтық табысты алатын болса, 40%-40%, 60%-60% және с.с; онда А, В, С, Д, Е нүктелері К сызығына орналасады. К сызығы арасындағы (М) облысы —абсолюттік тепе-тендікті көрсетеді және Лоренц қисығы (L) табысты үлестірудін тепе-теңсіздік деңгейін байқатады. «М» облысы көп болса, немесе алшақтаса, онда К сызығынан қисық алыстайды. Демек табыстың тепе-теңсіздік деңгейі жоғары. Егер табысты накты үлестіру абсолютгі тең болса, онда Лоренц қисығы мен К сызығы дөп келер еді және алшақтық жойылады.

Тұрғын топтардың өз арасындағы жиынтық табысты үлестіруді сипаттау үшін Джини коэффициентін қолданады.

Бүл коэффициент итальян ғалымы Коррадо Джинидің (1884-1965 жж.) атымен аталған. Осы коэффициент арқылы тұрғындар табысын дифференциялаудың қалай өзгергендігін байқаймыз. Коэффициент көп болса, онда табысты үлестірудің тепе-теңсіздігі жоғары болады.

Тепе-геңсіздік мәселесімен кедейлік тікелей байланысты. Адамның кедей немесе кедей еместігін калай аиыктауға болады? Мұны аныктау үшін кедейлік көрсеткішін қодданады. Ол табыс деңгейінің айнасы, сондыктан минимальды өмір деңгейін сүйемелдеу үшін кажет: Кедейлікті аныктаудың негізіне отбасы шамасы (қанша адамнан түратыны) жатады. АҚШ-да 1990 жылы кедейлік көрсеткіш бір адамнан түратын отбасына жылына 7777 долларға бағаланған, екі адамға — 10426 долл., үш адамға — 13078 доллар, терт адамға -15730 доллар болған. АКШ-да барлық тұрғындардың 13,5%-дайы немесе шамамен 33 миллиондай адам кедейлік кейіпін киген.’ Казакстан Республикасы статистика комитетінің мәліметі бойынша, республиканын 64% түрғыны кедейлік деңгейінде трады.

Отбасы шығындарын (бюджетін) статистикалық зерттеу негізінде неміс экономист-ғалымы Эрнст Энгель (1821-1896 жж., сол кісінің есімімен аталады) ол мынандай зандылықты ашқан: азық-түлік сатып алуға арналған тұрғындар табысы бөлігінің сол табыстың өсуіне байланысты қатынасы, жалпы табысқа кемиді. Әр елдегі және әр жылғы статистикалык мәліметтерді талдап, ол мынаіщай қорытывдығы келген: отбасынын табысы көп болса, онда «төменгі рангтағы» — азык-түлік тауарын алуға шығынды аз жұмсайды. Энгельдің сөзін келтірейік: «Әртүрлі бюджетті зертгеу табыс аз болғанда, оның көп бөлігі тамақкд кететіндігін ғана керсетіп койған жоқ, сондай-ақ тамақтанудың төмен дәрежеде екендігін байқатты; табыс аз болған сайын, оның көп белігі физикалық (күш-қуат) мәніне жүмсалады және рухани дамуға аз калатындығын көрсетті».

Осы зандылық кейінірек «Энгельдің бірінші заңы» болып аталды. ХХ-шы ғасырда статистикалық зертгеу материалдары керсеткендей, бүл заң тек бай және кедей отбасыдарына ғана емес, сондай-ақ бай және кедей елдерге де қажеттігін дәлелдеді. Демек, тамаққа жұмсшіатын отбасы шығындарынын үлес — мөлшерінен, адамнын әлаукаттылығы денгейін байқауға болады. Бүл керсеткіш кдзір халыкдралык статистикада кодданылады (егер отбасы табысынын 50% тамакка жүмсалса, ол кедей саналады).

Кенестік бюджет статистикасынан алынған, бүрынғы КСРО-ға арналған 1988 жылғы Энгель кисығы 29-3 суретте көрсетілген.

Кедейлік деңгейін төмендету үшін мемлекет мынандай шараларды қабылдауы керек: кадрларды дайындау және қайта дайындаудың үлғайтылған бағдарламасы, түрғындардың жеке топтарын әлеуметтік қорғау механизмін жасау және табыспен аз қамтамасыз етілген тұрғындар тобын қолдау бағдарламасын қаржыландыру.

Сурет 29-3. Бурынғы КСРО-ға арналған Энгель кисығы, 1988 ж.

Мамандар мен ғалымдар кедейлікпен күресудің кальштасқан түжырымы жок. Кейбір экономистер (Дж. Кейнс және оның ізбасарлары) жоғарыдағы шараларды үлғайтуды үсынады. Неоклассиктер — кедейлікпен күресудің бағдарламасын кысқартуды үсынады, себебі мүндай бағдарламалар мемлекеттік бюджеттің күйзелісін күшейтеді.

Нарык өзінен езі табысты әділетті үлестіре алмайды. түрғындардың әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз етпейтіндігі белгілі. Сондықтан да табысты үлестіру аясында мемлекеттің араласу қажеттілігі туады. Мемлекет табысты мемлекеттік бюджет арқылы қайта бөлуді жүзеге асырады. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекеттік жиынтық шығыны арасында әлеуметгік қажеттіліктер үлесінде кадрлар дайындау шығыңдары және қайта дайындауға (ЖҮО-нің орташа 5%-ы) елеулі орын алады. Бүл қазіргі өндірістің жаңа технологиялық базиске етуіне байланысты сапалы жаңа жүмыс күшіне объективті кажеттіліктен туған.

5. КӨЛЕҢКЕЛІ ЭКОНОМИКАНЫҢ ТАБЫСТАРЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЕРЕКШЕЛІГІ

Табыстарда дифференциялаудың нақты жағдайын анықтау көлеңкелі экономика саласындағы еңбексіз табыстар мәселесін карауды талап етеді. Экономикалык әдебиетгерде әзірше «көлеңкелі экономика» үғымын анықгаудьщ калыптаскән көзкарасыжоқ. Кейбір экономистер «көлеңкелі экономика» кұрделі жиышъік әртүрлі өңдірістік қатьшастар десе, баскалары оны арнайы бақылау мен есептеуден жасырынған әкономикалық кызмет түріне балайды, ұшіншілері, «көлеңкелі экономиканы» барлық қызмет түрлерімен байланыстырып, оның әлеуметтік және деструктивті қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталғанын айтып, адам бойындағы жағымсыз іс-әрекетті байкатады (қару шығару мен сату, наркотиктер және басқалары.) Айтылған көзкарастар кәдімгідей нанымды, объективті нақты қатынастарды көрсетеді, бірак мәселенің бір аспектісін ғана карастырады.

Шынында көлеңкелі экономиканы жалпы тұрде қоғамда еш бақылауға келмейтін кызмет көрсеіу мен тауарлы — материалдық кұндылыктарды өндіру, бөлу, айырбастау, түгынумен анықтауға болады. Ол өзіне шаруашылық ережелері мен нормативтік қүжаттарда баяндалғаннан мүдде баска және анықталмаған, регламенттелмеген экономикалык кызмет тұрлерін бойына сіңірген.’ Басқа да халык шаруашылығы секгоры мен қатар, көлеңкелі экономика салыстырмалы тұрде экономиканың жеке секторы болып табылады. Шаруашылық жүйесіне байланыссыз-ақ ол барлық едцерде емір сүруде. Сарапшьшьщ бағалауынша, жалиы ұлттык өнімде оның үлесі шамамен Итағіияда 20-30%. Норвегия мен Швецияда 6-17%, АҚШ-да 8-14%, Канада мен Францияда 5-8% арасында болады. Қазақстан Республикасында «квлеңкелі экономика» ауқымы туралы біркелкі мәліметжоқ. Кейбір мәліметтерде — 22% көлемінде көрсетіледі. Шетел мамандарынын бағалауынша, бұрынғы КСРО «көлеңкелі экономикасы» дамыған дүние жүзіндігі 20 елдің санатына енген. Олардың есептеуінше, «көленкелі» секторда жалпы үлттык өнімнің 5-7% ендіріледі. «Көленкелі экономиканың» мұндай ауқымы мемлекетгік меншікгін монополист болуы аркасында жүзеге аскынаны түсінікгі.

Алғашқы рет бұрынғы Совет Одағында «көлеңкелі экономиканың» масштабын елеу XX ғасырдың 70-ші жылдары жүзеге асырылды. «Көлеңкелі экономиканы» зерттеумен 80-ші жылдары әртүрлі ғылыми-зерттеу институттары мен үйымдары айналысты. Алайда қазіргі уақытқа дейін «Көлеңкелі экономика» мәселесі мемлекеттік органдар тарапынан еліміздің ешбір ғылыми мекемесіне таддаудың оқшауланған объектісі ретінде койылмады. Оған қарамастан «көленкелі экономика» арнайы қан жүйесі сияқты халық шаруашьшығының барлық аясын қамтып отыр.

XX ғасырдьщ 80-ші жыцдардың басында кейбір елдердің парламенті мен үкіметінде көлеңкелі экономиканы талдау үшін арнайы жүмыс тобы қүрылды. Мысалы, Австрияда 1984-ші жылдан бастап осыңдай топ жүмыс істеуде. Олар көлеңкелі экономиканың өмір сүру аясын, көлемін және даму тенденциясын таддайды. Ондай тол Францияда, Англияда, Португалияда, Голландияда күрылған. АҚШ-да осы мәселемен айналысатын ғылыми үйымдар мен жеке зерттеушілерге ірі каржы белінген. Қазақстан Республикасы басқа елдердің тәжірибесін зерттей отырып, сондай қүрылым қүруы кажет. Онын басты мақсаты келешекте халықаралық стандартка сай «көлеңкелі экономиканы» бақылау мен есептеудің масштабын калыптастыру.

Біздің республиканың экономикасына бейімделіп «келеңкелі экономика» күрылымына төмендегідей элементтердің жиынтығы ретінде қарастыруға болады: а) жалған (жалған құнның басым болуы және ресми экономика шеңберіндегі тұтыну күны); ә) ресми емес (регламенттелмеген және азаматтардьщ анықгалмаған кызметін (іс-әрекеіін) қамту); б) формадды емес (ресми экономикадағы формадды емес байланыстарды қолдауға негізделген және ресми экономиканы қозғайды); в) элитарлы — тұйықталған (шектеулі түлғаларға арнайы жүйе бойынша қызмет көрсету); г) криминалданған (ресми экономика қүзырындағы қызмет және салт-дәстүрге кдрсы әдістермен жүзеге асады; д) криминалды экономика заңға қарсы жасырын, арнайы экономика шеңберінен тыс қызмет жасайды); е) криминалды квазиэкономика (азаматтардың мүлікі мен жеке табыстарын экономикадан тыс зорлық-зомбылық жасау аркылы белу және ресми экономикаға шек қоймай әсер ету. «Көлеңкелі экономика» күрылымын 26-4 суреттен кдраңыз.

Қазақстан Республикасында жасырын меншік түрлері және жалған экономика субъектілері, негізгі тәсілдері, аясы көптен бері

411қалыптасқан. Олармен күресу арнайы құқык, сактау органдары үшін де қиындау. «Көлеңкелі экономикамен» күресудің бірден бір тәсілі алдағы кезде электронды ақшаға көшу болмақ.1 Мұнда ақшанын, колда болғандығы, түскен көздері жұмсалған бағьптарыньщ жасырын екені жойылып, инфляцкямен кұресу күшейеді, халык түгынатын тауар өндірісін калыптастырады, тауар сұранымы мен ұсынымын баланстайды, кәсіпкерлік пен дұрыс бәсекені дамытады, қазіргі материалды ресурстарды үлестіру (бөлу) жүйесін езгертеді, сауда биржасын дамытады және т.б. «Көлеңкелі экономиканың» халықаралык шеңберде таралуы оньщ қауілтілігін артгыра түседі.

Демек, «көлеңкелі экономика» факторын нақты тәжірибеде ескермеу, мемлекеттің кептеген акшалай каржысын шығынға ұшыратады, келеңсіз әлеуметгік-экономикалық салдарға-ак жағалы тектін түрі. Пластикалык (несие)

қылмыскерді өсіреді, алаяқтык, тауарды фальсификациялауға, ұрлауға, қызмет құзырын артық сілтеуге және баскдца қылмысқа — ұрындырады.

КАТЕГОРИЯЛАР МЕН ТЕРМИВДЕР

Еңбек саны, еңбек сапасы, еңбекгі мөлшерлеу, еңбек шегі; түлыну шегі; жалақы, номиналды және нақты жалақы, тарифтік жүйе, тарифтік-квалификациялық анықтама; сыйақы, тарифтік сетка. тарифтік ставка, жалақының аудандық коэффициенті; әлеуметгік әділеттілік, әлеуметгіктөлем, отбасы табысы, нақты табыс, еңбексіз табыс, минималды тұтыну бюджеті, рационалды тұтыну бюджеті, тұрғындар табысын индексациялау, сақталған ақшаны индексациялау, күн көру деңгейін индексациялау, табыс тепе-теңсіздігі, кедейлік шегі, кедейлік сызығы, «көлеңкелі экономика», ресми емес экономика, жалған экономика. формалды емес экономика.

САБАҚТЫҢ ҮЛГІ РЕТІНДЕГІ ЖОСПАРЫ

1.  Табыстың теориялық негізінің қалыптасуы және бөлінуі.

2.  Әлеуметтік қорғаудың және кепіддіктің мән-жайы.

3.  Әл-ауқаттылық пен табысты дифференциациялау.

МӘНЖАЗБА МЕН БАЯНДАМА ТАҚЫРЫПТАРЫ

1.   Нарық және тұрғындарды әлеуметтік қорғау.

2.   Нарыққа өту кезінде тұрғындардың табысын индексациялау.

3.  Дамыған еддердегі еңбек ақы эволюциясы.

12. Табыстағы тепе-теңсіздікті калай елшеуге болады?

Қолданылған әдебиеттер:

1.       «Экономика теория негіздері», Алматы «Санат» 1998 жыл

2.       «Экономическая теория», В.Д.Камаев, Москва 1998 год.

Жалақы.

Жалақы- тұтынушылар табысының басым көпшілігін құрайды, сондықтан ол тауарлардың сұраныс көлеміне және олардың бағасына леулі ықпал етеді. Жалақы деген не, оның дәрежесі мен динамикасы не нәрсеге тәуелді, жалақыға бәсекенің жетілген және жетілмеген түрі қалай әсер етеді?
Жалақының мәні. Осы мәселеге байланысты экономикалық теорияда 2 тұжырымдама бар:
1. Жалақы еңбек бағасы, оның дәрежесі мен динамикасы рыноктық факторлар- сұраныспен және ұсыныспен анықталады.
2. Жалақы жұмыс күші- тауардың бағасы, еңбектің бағасы емес, өйткені еңбек тауар бола алмайды, жалақы өндіріс жағдайымен де, рыноктық факторлар сұраныс, ұсыныспен де анықталады, олардың ауытқуы жалақының жұмыс күші құнынан бірде жоғары, бірде төмен болатындығын көрсетеді.
Жалақының екі тұжырымдамасы да ағылшынның саяси экономикасының классиктері А.Смит пен Д.Рикардоның теориясына негізделген.
А.Смит еңбек пен жұмыс күші арасындағы айырмашылықты ашып көрсеткен емес. Оның пайымдауынша, еңбек табиғи бағасы бар «тауар» деп саналады. Ал, табиғи баға өндіріс шығындарымен анықталады, яғни жұмысшының және оның отбасының тіршілігіне қажетті құнмен есептеледі. А.Смит «табиғи жалақы» деп жұмыс күшінің құнын түсінді. Жалақы мөлшері жұмысшының тіршілігіне қажетті құн минимумымен анықталады. Осыдан басқа жалақы тарихи және рухани элементтерді қамтиді, осымен байланысты Смит жалақы мөлшерінің ұлттық айырмашылығы болатынын түсіндірді. Рикардо жалақы теориясын Мальтустың халық өсімі теориясымен байланыстырды. Жалақы, осы теория бойынша, халықтың табиғи өсуіне сәйкес күнкөріс заттарының минимумына ұмтылады. Маркстік тұжырымдамаға сәйкес жалақы еңбек бағасы емес, өйткені еңбек тауар емес, олай болса оның құны да жоқ. Жұмыс күші тауар бола алады, ал жалақы осы тауардың бағасы, оның құнының ақшалай көрінісі. Жұмысшы жалақы түрінде бүкіл еңбегі үшін емес, тек қажетті еңбек мөлшерінің құнын алады. Жалақының экономикалық маңызы мынада, осы табыс арқылы өндірістің жеке факторының орны толтырылады, адамның материалдық және рухани қажеттіліктері қанағаттандырылады, білім алуы, еңбекке дайындығы жүзеге асырылады. К.Маркс жұмыс күшінің құны мен жалақы күнкөріс заттарының физикалық минимумымен емес, күнделікті қажетті тұтыну заттарының құнымен анықталады деді. Жалақының мөлшері жұмыс күшінің құнына әсер ететін еңбек өнімділігіне, еңбке қарқындылығына, еңбектің күрделілігіне тәуелді. Еңбек рыногында сұраныс пен ұсыныс тепе-тең болғанда жұмыс күшінің құнына тең жалақы бөлінеді.
Жалақы еңбек бағасы. Олай болатыны жұмысшы жалақыны өз еңбегін шығындағаннан кейін алады, жалақы мөлшері еңбектің әрекет ету ұзақтығына тәуелді, бірдей жұмыс атқаратын жұмысшылардың жалақысында жекелей айырмашылық орын алады. Еңбек түгелдей төленген болып көрінеді. Сондықтан да пролетарлық саяси экономикада жалақыны жұмыс күші құнының өзгерген нысаны, шындығында жұмыс күшінің бағасы деп көрсетеді. Қазіргі батыстың экономика ғылымында жалақыны еңбек бағасы деген көзқарас орын алуда. Самуэлсон мен Нордхаус «Жалақы рыноктық бағаның маңызды категориясы, өйткені ол еңбек бағасы» - деп жазды. Жаңа классиктер жалақының дәрежесі мен динамикасын рыноктық факторлар (сұраныс пен ұсыныс) деп түсіндірді.
Номиналды және нақты жалақыны ажырата білу керек. Номиналды жалақы ақшаға шығарып берілетін жалақы, оны жалдамалы қызметкер күндік, апталық, айлық еңбегі үшін алады. Нақты жалақы жұмысшының күнелтуіне қажетті заттарға шағылған жалақысы, яғни жұмысшының тапқан ақшасына өзі үшін және отбасы үшін қанша және қандай күнкөріс заттарын сатып алуға болатынын көрсетеді.
Жалақы негізгі екі нысанда мерзімді және келісімді түрде орын алады. Мерзімді жалақы өндірістегі еңбек шығынының ұзақтығымен анықталады, сондықтан ол күндік, апталық және айлық ақы болып бөлінеді. Келісімді жалақыда жұмысшының жалақысы шығарылған өнім санына тәуелді.
Өнеркәсібі дамыған елдерде жалақының негізгі нысандарымен бірге жұмысшының еңбек өнімділігі мен қарқындылығын ынталандыру мен жетілдіруге, олардың творчествалық қабілетін дамытуға бағытталған еңбек ақы төлеудің басқа да жүйелері қолданылады. Осы жүйелерге келісімді- прогрессивті, кесімді көтерме, көп факторлары т.б. жатады. Жалақының мөлшері жұмысшының еңбек өнімділігіне, өнім сапасына, шикізатты үнемдеу, жабдықтарды пайдалану коэффициенті т.б. көрсеткіштеріне тәуелді.
Жалақының дәрежесі мен динамикасы.
Жалақының мөлшеріне әсер ететін факторлар.
Бір елдің өзінің ішінде әр қилы мамандықтағы қызметкерлер мен әр қилы еңбегі жалдамалы қызметкерлердің жалақы мөлшерінде үлкен айырмашылық бар. Белгілі бір кезеңде экономика жағдайына байланысты да жалақы өзгеріп отырады. Өнеркәсібі дамыған елдерде номиналды жалақының өсуі байқалады.
Жалақы өндіріс жағдайы мен рыноктық конъюктураға да тәуелді. Жалақы дәрежесіндегі айырмашылық ең алдымен өндіріс мөлшерінде анықталады. Экономикасы дамыған елдерде жоғары жалақы өндіріс пен еңбек өнімділігі саласындағы жетістіктерге байланысты, өйткені алдын ала өндірілгенді ғана бөлуге болады. Жалақының мөлшері мен динамикасына ықпал ететін маңызды факторларға табиғи ресурстар, қолдағы капитал, жұмыс күшінің саны мен сапасы, техника мен технология дәрежесі, өндіріс пен еңбекті ұйымдастыру жатады. Осы факторлардың өзара байланысты әрекет етуі еңбек өнімділігін сипаттайды.
Еңбек рыногы рыноктың бір түрі, онда бәсеке жетілмеген сипатта болады. Алайда теориялық құбылыстарды «таза» күйінде зерттеуді, байланыстар мен тәуелділіктерді мүмкіндігінше дәл анықтауды ұсынады.
Жалақының мөлшері мен динамикасына еңбекке деген ұсыныс ерекше әсер етеді. Жұмыс күшін сату оның иесінің өмірлік тіршілігінің бірден-бір көзі. Сондықтан жұмыс күшін сатушылардың арасында өткір бәсеке күресі орын алады.























Қолданылған әдебиеттер:
1. «Экономика теория негіздері», Алматы «Санат» 1998 жыл
2. «Экономическая теория», В.Д.Камаев, Москва 1998 год.
Кіріспе

І. Еңбек ақы туралы жалпы түсінік

1.1. Еңбек ақының түрлері, еңбек ақы төлеудің нысандары мен жүйелері.

1.2. Қосымша еңбек ақыны құжатпен рәсімдеу және есептеу

ІІ. ҚР-ның еңбек ақы

2.1. 2007-2008 жылдардың ҚР-ның еңбек ақының жалпы қоры

2.2. Еңбек ақыдан ұстап қалулар мен төлемдер

2.3. Еңбек кодексі: негізгі ерекшеліктері мен жаналықтары

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

  Кіріспе

  Еңбек ақы – бұл еңбек өлшемі мен тұтыну өлшеміне бақылау жасауды жүзеге асыруға көмектестін маңыздық экономикалық құрал. Шаруашылық субъектісінің түріне қарамастан әрбір қызметкердің кірісі субъект жұмысының түпкілікті нәтижелерін ескергенде, оның жеке үлесімен анықталады және салықтармен реттелінеді. Еңбекақы тұтынушы кіріснің үлкен бөлігін құрайды, сондықтан да сұраныстың мөшеріне, тауардың тұтасына және олардың бағасына елеулі әсер етеді. Еңбек ақының номаиналды және шынай түрлері болады. 
  Номиналды еңбек ақы дегеніміз -жалдамалы еңбектің қызметкері өзінің күндік, апталық, айлық еңбегі үшін алатын ақша сомасы. Номиналды жалақының мөлшеріне қарап табысының деңгейі жайында айтуға болады, бірақ тұтынудың деңгейі мен адамның әл – ауқаты жайлы айту мүмкін емес.
  Шынайы еңбек ақы – алған ақшаға сатып алуға болатын өмірлік игіліктер мен қызметтердің жиыны. Ол номиналды жалақыға тікелей қатынаста және тұтыну заттары мен ақылы қызметтердің бағасы деңгейімен кері қатынаста болады. 
  Жалақы өнімінің өзіндік құнының негізгі элеметтерінің бірі болып табылады, сондықтан да жалақы есебінің дұрыс ұйымдастырылуы еңбек өнімділігінің артуына, өнімнің өзіндік құнының кемуіне және еңбеккерлердің өмір деңгейінің жақсаруына себепші болады.

Еңбек ақының мәні. Осы мәселеге байланысты экономикалық теорияда 2 тұжырымдама бар:
1. Еңбек ақы еңбек бағасы,оның дәрежесі мен динамикасы рыноктық факторлар- сұраныспен және ұсыныспен анықталады.
2. Еңбек ақы жұмыс күші-тауардың бағасы,еңбектің бағасы емес, өйткені еңбек тауар бола алмайды,еңбек ақы өндіріс жағдайымен де,рыноктық факторлар сұраныс,ұсыныспен де анықталады, олардың ауытқуы еңбек ақының жұмыс күші құнынан бірде жоғары,бірде төмен болатындығын көрсетеді.
Еңбек ақының екі тұжырымдамасы да ағылшынның саяси экономикасының классиктері А.Смит пен Д.Рикардоның теориясына негізделген. 
А.Смит еңбек пен жұмыс күші арасындағы айырмашылықты ашып көрсеткен емес.Оның пайымдауынша,еңбек табиғи бағасы бар «тауар» деп саналады. Ал,табиғи баға өндіріс шығындарымен анықталады,яғни жұмысшының және оның отбасының тіршілігіне қажетті құнмен есептеледі. А.Смит «табиғи жалақы» деп жұмыс күшінің құнын түсінді. Еңбек ақы мөлшері жұмысшының тіршілігіне қажетті құн минимумымен анықталады. Осыдан басқа жалақы тарихи және рухани элементтерді қамтиді, осымен байланысты Смит еңбек ақы мөлшерінің ұлттық айырмашылығы болатынын түсіндірді. Рикардо еңбек ақы теориясын Мальтустың халық өсімі теориясымен байланыстырды. Еңбек ақы, осы теория бойынша, халықтың табиғи өсуіне сәйкес күнкөріс заттарының минимумына ұмтылады. Маркстік тұжырымдамаға сәйкес еңбек ақы еңбек бағасы емес, өйткені еңбек тауар емес, олай болса оның құны да жоқ. Жұмыс күші тауар бола алады, ал еңбек ақы осы тауардың бағасы, оның құнының ақшалай көрінісі. Жұмысшы еңбек ақы түрінде бүкіл еңбегі үшін емес, тек қажетті еңбек мөлшерінің құнын алады. Еңбек ақының экономикалық маңызы мынада, осы табыс арқылы өндірістің жеке факторының орны толтырылады, адамның материалдық және рухани қажеттіліктері қанағаттандырылады, білім алуы, еңбекке дайындығы жүзеге асырылады. К.Маркс жұмыс күшінің құны мен еңбек ақы күнкөріс заттарының физикалық минимумымен емес, күнделікті қажетті тұтыну заттарының құнымен анықталады деді.Еңбек ақының мөлшері жұмыс күшінің құнына әсер ететін еңбек өнімділігіне, еңбке қарқындылығына, еңбектің күрделілігіне тәуелді.Еңбек рыногында сұраныс пен ұсыныс тепе-тең болғанда жұмыс күшінің құнына тең еңбек ақы бөлінеді.