Жоспарлаудың мәні және көрсеткіштері

ә) Фирмалар үшін: қызмет сферасы; тұрақты орны; құрылымы; сату мөлшері; өнімді бөлу каналдары; жалдамалы жұмысшылар.

Екінші  кезеңі - сатылу потенциалының сомасын анықтау, яғни кәсіпорынның нарықтағы ара салмағы және соған сәйкес оның мүмкіншілігіне қарай тауар өткізудің максималды сомасы. Тауарды өткізу нарығы, тек қана потенциалды сату сомасын анықтау емес, сонымен бірге нарықты нақты бағалау болады. Осыдан үшінші кезең туындайды. Ол сату көлемін болжау, яғни кәсіпорынның мүмкін болатын жалпы шығыны және сол баға деңгейі жағдайында қанша тауар сатып алатынын немесе қызмет көрсететінін белгілеуі керек. Мақсатты нарықты анықтап және қажетті пайдалылық пен болашағын анықтағаннан кейін бизнес-жоспарда болашақ бәсекелестерді анықтау керек. Яғни ұқсас іспен, және жанама іспен айналысатын бәсекелестерді зерттеу керек.

Істің салаларын талдау. Саланы сипаттауда нарықтағы абсолютті  көлемін көрсету керек. Мұнда  нарықтың өсуге немесе тоқтатуға бейімделгендігі мен нарықтың негізгі сегменттері сипатталады. Нарықтың ішкі және сыртқы факторларды қаншалықты сезінетінін, циклдық және кезеңдік тербеліске ұшырағандығын, бәсекелестердің нарықтағы орны мен олардың бағыттарын, сегменттерін және басқа да салаларын біліп сипаттау қажет. Бәсекелестерді бағалау мен бәсекелестік стратегияны таңдау жасалады.

Бәсекелесті бағалау мен бәсекелестік стратегияны таңдауда саладағы жалғыз өнім өндіруші мен сатушы бола тұра, кәсіпорын бәсекелестік күштермен  байланысты болады, себебі басқа да әртүрлі қажеттілікті қанағаттандыратын құралдары болады. Қазіргі кезде ішкі нарықта ең мықты бәсекелестердің бірі шетел компаниялары болып табылады. Олар тұтынушыларды тауардың сапасымен, қол жеткізерлік бағамен сондай-ақ ең күшті орамамен, дизайнымен ынталандырады. Сондықтан, олармен бәсекелестік күресте отандық кәсіпорындар халықаралық тәжірибедегі бәсекелестік стратегияға келу керек.

     Бәсекелестік бөлімнің мақсаты - бәсекелестік күрестегі тактиканы таңдауды жеңілдету және қателіктен сақтану. Қателіктерге кіретін басты мәселе аса қаныққан нарыққа ену әрекеті. Бәсекелестердің іс-әрекетін терең талдау, стратегияны өзгертіп, күнделікті іске өзгерістер енгізуге мәжбүр етеді. Бұл бөлімде инвесторларға, потенциалды серіктестерге өнімнің сатуға түсетін нарығы жөнінде, ондағы бәсекелестер туралы толық мәліметтер берілуі керек.

Бұл бөлімде, ұқсас тауарларды шығарушы ірі өндірушілер, олардың  іс жағдайларының тұрақтылығы анықталады. Бәсекелестердің сату көлемі,  табыстары, сервис жағдайы, жаңа техниканы енгізу дәрежесі, жарнама жағдайы, оған жұмсалатын шығын, бәсекелестер тауарының сапасы, дизайны, ассортименті, тұтынушылардың пікірі, тауардың артықшылығы, бәсекелестердің өнімінің баға деңгейі және олардың баға саясаты сияқты сұрақтар қаралады.

Бәсекелестерді дұрыс  бағалай білу керек, олардың стратегиясындағы олқылық және басым жақтарын білу іске сәт береді. Бизнес-жоспарда таңдалған  стратегия сипатталуы қажет. Жоспарда стратегиялық сұрақтарға жауаптар болуы  керек:

• Стратегияны қандай жолмен жүзеге асырған жөн?
• Стратегияны жүзеге асыру үшін кәсіпорын құрылымын қалай өзгертуге болады?
• Қаржылық құрылымының қажеттілігі қаншалықты?
• Кәсіпорын жаңа нарыққа өтуі керек пе?

Егер стратегиялық өзгеріс  немесе нарыққа шығу күтілетін болса, онда бәсекелестердің әрекеттеріне мүмкін болатын жауаптар қарастыру керек:

• жауапты әрекеттердің мүмкінді әрекеттері;
• ол қашан болуы мүмкін;
• олардың қаншалықты басқыншы болатындығы;
• басқыншы әрекеттерден қаншалықты бас тартатындығы.

     Өндірістік жоспар. Бұл бөлімін өндіріспен тікелей шұғылданатын кәсіпкерлер жасақтайды. Басты мақсат - потенциалды серіктестерді, болашақ инвесторларды сендіру үшін кәсіпкер қандай мөлшерде, сапалы, қажетті мерзімде жаңа тауар шығара алатынын көрсету керек.

           Өндірістік бизнес-жоспарда кәсіпорын қай жерде орналасқаны және жерді таңдауда қандай критерийлерді қолданғандығы; қазіргі және болашаққа қандай құрал-жабдықтар керек; жобаны жүзеге асырушы оны қайдан алады; негізгі құрал-жабдықтар мен оны ауыстыру кезеңі; қандай материалдар мен шикізаттар керек және қандай көлемде, қандай сапада, оны кімдер қояды; қорларды қалай бақылайды және қанша керектігін қалай анықтайды сияқты мәселелер қарастырылады.

Сондай-ақ өндірістік жүйенің  барлық басты компоненттері бизнес-жоспарда жазылуы керек. Өндірістік жоспарда техникалық сипаттамамен қатар өндірістің экономикалық есеп-айырысулары қосылу керек

Маркетингтік жоспар мен стратегиясы бөлімінде бизнес жоспардың   фирманың жетістікке жетуі үшін, өзінің тауарларына тиімді нарық алуы үшін талдау жасалады. Бұл нарықты жасаудың алғашқы қадамын маркетингтік бөлім бизнес-жоспарда көрсетеді. Тек қана жақсы өнім өндірумен қатар,өзіне көңіл аударатын жаңалық ендіру керек. Сол тауардың тұтынушыларын жаулап алуы керек, яғни тұтынушының арасындағы тауардың төлем қабілеттілігін жасау. Ресей кәсіпкерлігінде маркетингтік кешен қызметі әлі қосылған жоқ, тек маркетингтік кешен санының құрамында жарнама иеленеді. Сонымен қатар кешенді маркетингтік жоспарлау маңызды болып табылады. Бизнес-жоспарда маркетингтік жоспар келесілер үшін керек:

• фирманың маркетингтік қызметінің стратегиясын кәсіпкердің негізгі мақсатымен тапсырысын сезінуі үшін керек;
• фирманың маркетингтік бөлімінің жұмысшылары өзінің тауарларын нарықта жасауы мен әрекет етіп игеруі үшін басшылық сияқты пайдалана алуы;
• инвесторлардың нарық перспективасы мен сыйымдылығына көз жеткізуі.

Бизнес-жоспарда маркетингтік кешеннің сипаттамасын маркетингтік жоспар аяқтауы  керек. Білгеніміздей,кешеннің негізгі  элементі болып, бұл тауарлар баға, тарату, тұтынушыларға жеткізілуін қамтамасыз ету.

  Бизнес жоспарда өткізу нарығы мен бәсекелестік бөлімдеріндегі зерттеулердің қорытындысымен маркетинг стратегиясын жасақталады. Маркетинг жоспарларына мына элементтер кіреді:

• тауардың таралу схемасы: тауарды кім сатады? Өзінің фирмалық дүкендері немесе көтерме сауда ұйымдары ма?
• баға жасақталу – тауардың бағасы қалай анықталады және жалпы шығынға пайда деңгейі қандай болады?
• жарнама қалай ұйымдастырылады (телевидение, радио, баспасөз, жарнамалық стенд т.б.) және оған бөлінген қаражат қанша болады;
• сатуды ынталандыру әдістері – фирма сату көлемін қалай ұлғайтады? Тауарды өткізудің ауданын ұлғайту арқылы ма, немесе тұтынушыларды тартудың жаңа әдістерімен бе? Мысалы, маусымдық тауар сату.
• тұтынушыларды сервис қызметімен қамту, оны ұйымдастыруға қанша қаражат керек?
• қоғамдық пікірді жасақтау – жақсы атақ алу үшін қандай жұмыстар істеу керек?

Егер тауар шет елдерге  сатылатын болса, патенттік тазалығы сақталуы керек. Сонымен бірге бизнес-жоспарды жүзеге асырушы: таңдалған маркетингтік стратегиямен оның мақсатының сәйкестігін; Тауармен қызметтерді өткізуде  қандай каналдарды қолданатындығын; Кәсіпорын үшін қандай жарнамалар, тауарлар мен қызмет түрлерін жүргізу әдістерін тиімді деп есептейтіндігін; Бағаны қалай белгілейтіндігін; Тауарына немесе қызметіне қандай кепілдік бере алатыны қарастырылады.

    Ұйымдастыру жоспары – мұнда кәсіпорынды басқару жүйесі жазылады, яғни кәсіпорынның жылдық–құқықтық формасы, өкілеттілігі мен жауаптылығы, басқару жүйесімен, ұйымдастыру құрылымдарымен таныстырады. Қабылдаған ұйымдастыру құрылымы жасақталатын бөлімдердің жұмыс мазмұнын анықтайды, мамандарға істі терең білу талабын қояды. Ұйымдастыру жоспары мына сұрақтарға жауап беруге тиіс:

• Кәсіпорынның  ұйымдық-құқықтық формасы қандай; Серіктестік пе, әлде акционерлік қоғам ба;
• Кім негізгі, жарнамашылар, не акционерлер ме;
• Мүмкін жабық акционерлік қоғамның немесе ашық акционерлік қоғамның тізімін алу керек пе;  

     Олар туралы  мәлімет келтіру керек: аты  және азаматтық куәлігінің берілгендігі, жеке тұлғаның реквизиті, онда бар акцияның түрі мен саны.

     Заңдылық  жоспарды түзеу, бұл әсіресе  жаңа кәсіпорындарға маңызды.  Кәсіпорынның ұйымдастыру формасы,  меншік түрі көзқарасынан оның  құқықтық статусын анықтайды.  Бұл бөлім мына сұрауларға  жауап береді:

• кәсіпорынның  заңдылық формасы (мемлекеттік кәсіпорын, акционерлік қоғам, серіктестік т.б.);
• не себептен осы заңдылық форма қабылданды, кәсіпорынның құрылтайшысы кім, сонымен бірге кәсіпорынның тіркелуі жөнінде мәлімет, яғни қайда, қашан және кім тіркеу жүргізген;
• тіркеу куәлігінің номері. Оған қосымша кәсіпорынның заңды адресі көрсетіледі.

       Жаңа  өнімді жасауда немесе жаңа  жобаны ақпаратпен қамтуда менеджмент  пен маркетинг саласында инновациялық  жобалар кейбір ерекшеліктермен  сипатталады.

     Инновациялық  бизнес жоспарды келесі түрлерде топтастыруға болады:

1. Экономикалық жоба - кәсіпорынды жекешелендіру, аудиторлық жүйені жасау, салықтың  жаңа жүйесін кірістіру. Бұл жобаның негізгі ерекшеліктері:

• басты мақсат алдын ала жоспарланады;
• сол сияқты уақытқа байланысты;
• қаржылар қажеттілікке қарай мүмкіндігінше жеткізіліп тұрады;
• шығындар алдын-ала анықталады, үнемділік пен нақтылық жұмыс барысында бақыланады.

      Бұл  экономикалық нәтижелердің жоспарланған  шығындарды белгіленген мерзімде, ал қорларды қажет болғанда  қол жеткізуін білдіреді.

2. Әлеуметтік жобалар - әлеуметтік қамсыздандыруды қайта қалыптастыру жүйесі, денсаулық сақтау, қамсыздандырылмаған халықты әлеуметтік қорғау, әлеуметтік және табиғи толқуларды қамтиды.
3. Ұйымдық жоба – кәсіпорынды қайта қалыптастыру, басқарудың жаңа концепциясын жүзеге асыру, жаңа ұжымды жасау немесе халықаралық форумдар өткізу болады.

       Бизнес  жобалар әртүрлі негізгі байланыста  бір-бірімен топтастырылады, ол төмендегідей:

     а) Түр – қызметіне қарай (техникалық, экономикалық, әлеуметтік, ұйымдық, аралас)

     ә) Класс – құрамына, құрылымына (моножоба - бөлек жоба, мультижоба -кешенді, моножобадан тұратын және жалпы басқаруды қажет ететін, мегажоба – аймақтық дамудың мақсатты бағдарламасы).

     б) Масштабы  – жобаның көлеміне қарай, қатысушылардың саны мен сыртқы және ішкі ортаға әсер етуі. Жобаның масштабын әр түрлі нақты көлемде қарастыруға болады.: халықаралық, ұлттық, аймақаралық және аймақтық, салааралық және салалық, корпоративтік, ведомствалық.         

      1) Жобаның ұзақтығы - өмір сүру ұзақтығына байланысты (қысқа мерзімді - 3 жылға дейін, орта мерзімді – 3 жылдан 5 жылға дейін, ұзақ мерзімді 5 жылдан жоғары)

       2) Күрделілік – техникалық қаржылық, ұйымдық және басқа да қиындығына қарай (қарапайым, күрделі, өте күрделі.)

       3)  Түр – аймақтық сипатына қарай (инновациялық ұйымдық, ғылыми, зерттеу, ғылыми-техникалық, аралас)

     Инновациялық  жобаларға көбіне пайда табу  мақсатында бизнестің әр түрлі  түріне қаражат салу басты  мақсат болып табылады. Бұл топта  инновациялық жобаны ерекшелейді, оған әр түрлі жаңашаландыру жүйесін кіргізеді. Ол ұйымдық-экономикалық жүйенің үзіліссіз дамуын қамсыздандырады.

      Жаңа  идея – ең арзан қор және  ең қымбат дүние. Идеясыз   кәсіпкерлік өмір сүре алмайды.  Әр кәсіпкерліктің негізінде қандай да бір идея бар. Бір жақсы идея - кәсіпкермен көпшілік адамдардың өмір бойы жұмысымен байланысты кәсіби қызметін анықтауы мүмкін.   

 Жаңа кәсіпкерлік ойдың құрылуында: тұтынушылар; бәсекелестер; тауар  нарығы; ғылыми және техникалық  жетістіктер; өндірілген тауар мен өнімдерге жаңа мүмкіндіктерді пайдалану; арыз хаттар; бөлім жұмысшылары мен сауда өкілдерінің пікірлері; қажеттіліктер (тұтынушылар мойындамаған, кәсіпкерлер тапқан); Үкімет пен жаңа заңның жариялылығы; ғылыми зерттеулер міндетті түрдегі құрамалар болады.

    Кәсіпкерлік идея – инновацияға, жаңашаландыруға, ноу-хау, қайта жасауға бағытталған, өнімнің жаңа түрінің пайда болуы мен жайылуына, технологияға негізделеді. Әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастыру-басқарушылық, техника-технологиялық инновациялармен айырады.

 Жоспарлау процесі  кәсіпкерлікте  болашақта   жасалатын барлық операцияларды  алдын-ала көруге және болатын  келеңсіз жағдайларды алдын алуға  жағдай жасайды. Әсіресе жоспарлау  кәсіпорыннның дамуына қажетті  әртүрлі іс-шараларда өте маңызды.

Кәсіпорынның сыртқы функциялары, сыртқы ортамен тікелей  байланысты болады. Бұл негізінде, қызметтің  болжамдалған нәтижелері мен шығындар көлеміне, қаржылық жағдайына қатысты  шартталады. Сыртқы ортаның факторларына мыналар жатады:

Экономикалық – сатып алушылардың тауарды алу үшін жарата алатын ақша құралдарын ескереді, бос жұмыс орындарының бар-жоғын ескереді;