Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй нарығы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ  МИНИСТРЛІГІ 

 

ТҰРАР РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ 

 

Кафедра « Экономикалық теория»

 

Курстық жұмыс

 

 

 

Тақырыбы:Қазақстан Республикасындағы  тұрғын үй нарығы

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                           Тексерген: Құспанов А.

                                                           Орындаған:Есенгарова Ф.

                                                           Тобы; 243 есеп және аудит

 

 

 

 

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ........................................................................................................................3

 

І БӨЛІМ    ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ......................................................................5

 

1. Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық негіздері...................................................................................................................5

 

1.2 Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі және динамикасы................................................................................................................10

 

ІІ БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ......................................................................................................................20

 

2.1 Тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік реттеудің құралдары мен түрлері........................................................................................................................20

 

2.2 Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалардың орны............................................................................................................................26

 

ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................................29

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.........................................................31

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Бүгінгі таңда экономикамыздағы орын алған қолайсыз жағдайлар кезінде өркениетті даму жолына түскен Қазақстан Республикасы қоғамның барлық саласында аса маңызды саясаттарды жүзеге асыруда. Бұл саясаттардың ішіндегі ең күрделісі әрі өте байыптылықты қажет ететін бағыты  әлеуметтік саладағы саясат болып табылады. Өйткені, біріншіден, әлеуметтік мәселе адамдардың өмірі мен тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысты болғандықтан үнемі күн тәртібінде тұрады; екіншіден, мемлекеттің әлеуметтік саясаты әрқашан халықтың назарында болып, оның талқысы мен сынына түсіп отырады. Сондықтан да әлеуметтік саясат мемлекеттілікті орнықтыру мен мемлекетті басқаруда аса маңызды орын алады.

Жер бетіндегі  дамудың тұрағы, тұтқасы, тірегі –  адам, адамның қоғамдағы тыңғылықты іс-әрекеттері, сондай-ақ қоғамдағы тыныштық пен ынтымақты қамтамасыз ететін мемлекеттің әлеуметтік қызметі. Адамның денсаулығын қадағалайтын, білім жүйесін жетілдіретін, мәртебесін көтермелейтін, азаматтық жауапкершілігін арттыратын бастамалар – халықтың әл-ауқатын арттыруда, одан әрі ел экономикасының дамуында ерекше сипат алады. Сол бастаманың бірі халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі де – әлеуметтік саясаттың бас желісі болып табылады.

Біздің азаматтарымыз үшін тұрғын үйдің қолжетімділігі мен сапалылығы – мемлекеттің барынша өмірлік маңызы бар басымдықтарының бірі болып келді және алдағы уақытта да солай болып қала бермек. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2008 жылғы  «Мемлекеттік саясаттың басты мақсаты – Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру» атты жолдауында тұрғын үйге қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін негізгі бағыттарды айқындап, тұрғын үй құрылыс саласы – экономикамыздың алға сүйреуші күші екендігін атап өткен болатын[1].

Курс жұмысының бірінші бөлімінде экономикадағы мемлекеттің рөлі, жалпы мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдістері талданып, тұрғын үй қатынастарын реттеудің шетелдік тәжірибесі қарастырылған. 

Екінші бөлімде  Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық негіздері талданып, қазіргі таңда  елімізде жүргізіліп жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі жан-жақты қарастырылған.

Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар және олардың рөлі, сол бағдарламалардың шеңберінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің құралдары мен түрлері курс жұмысының үшінші бөлімінде қарастырылған. Сонымен қатар қазіргі экономикалық дағдарысқа байланысты құрылыс саласында туындаған қолайсыз жағдайлар, және одан шығу жолдары ауқымды сипат алған. 

Тұтастай алғанда  мемлекеттік бюджеттің адами капиталды дамытуға шығыстары жалпы шығыстар көлемінің кемінде 61% құрайды, бұл Үкіметтің экономиканың мәселелерін шешкен кезде әлеуметтік саланың басым артықшылықтарға ие екенін көрсетеді. Бұл Ұлттық экономиканың барынша өсуіне және болашақта одан асып түсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Курстық жұмыстың мақсаты халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесін жан-жақты зерттеп, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің тетіктерін жетілдіру және қазіргі уақыттағы құрылыс саласындағы орын алған дағдарыстан шығу жолдарын анықтау болып табылады.

Сонымен қатар курс жұмысында дұрыс мемлекеттік реттеу арқылы төмендегідей экономикалық маңызы жоғары мәселелердің шешім табатыны жайлы айтылған:

Біріншіден, халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілуі;

Екіншіден, құрылыстың дамуына байланысты осы салаға маманданған шағын және орта бизнестің дамуы;

Үшіншіден, құрылыстың жандануына және шағын және орта бизнестің дамуына байланысты жаңа жұмыс орындарының ашылуы:

Курстық жұмыста жоғарыда көзделген мақсаттарға сәйкес келесідей негізгі міндеттер айқындала түседі:

1. Қазақстандағы экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдісстерін талдау.;
2. Халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету саясатының шетелдік тәжірибесін зерттеу және оны Қазақстанда қалай қолдануға болатынын қарастыру;
3. Қазақстандағы жүргізіліп жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету деңгейін қарастыру;
4. Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар, және олардың рөлін анықтау;
5. Қазіргі уақыттағы тұрғын үй құрылыс саласының дағдарысқа ұшырау себептері және одан шығу жолдарын қарастыру:

Зерттеу жұмысының  ғылыми-әдістемелік базасы Қазақстан  Республикасының Конститутциясы, Қазақстан  Республикасының Тұрғын үй қатынастарының Заңы, Қазақстан Республикасының Үлескерлік қатынастар туралы Заңы, Статистикалық ақпарат көздері, нормативтік-құқықтық актілер, мерзімді басылымдар, ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары сонымен қатар шетелдік және отандық әдебиеттер болып табылады. Бұл Курстық жұмыс әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінде өткен ғылыми-тәжірибелік конференцияларда және Ұлттық ғылыми-зерттеу орталығы ұйымдастырған ғылыми-зерттеу конференциясында қорғалып, арнайы басылымдарда шығарылды.        Курстық жұмыстың зерттелу жағдайы. Қазақстан Республикасының Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың жыл сайынғы халыққа арнаған жолдауларында өзекті мәселе деп айтылғынымен, іс жүзінде 2004 жылдан бастап халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету саласында іс-шаралар жүргізіле бастады. Бұл мәселе Қазақстан Республикасының құрылыс саласын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының қабылдануымен шешімін таба бастады.     

І БӨЛІМ    ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ

1. Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық негіздері

 

Қазақстан Республикасында  тұрғын үй қатынастары Қазақстан  Республикасының Тұрғын үй Заңымен, Азаматтық кодекс нормаларымен және соларға сәйкес шығарылатын өзге де заңдармен реттеледі.

Тұрғын үй - тұрақты  тұруға арналған және соған пайдаланылатын, белгiленген техникалық, санитариялық және басқа да мiндеттi талаптарға сай келетiн жеке тұрғын жай (жеке-дара тұрғын үй, пәтер, жатақханадағы бөлме). 
Тұрғын үй қоры - Қазақстан Республикасы аумағындағы барлық меншiк нысандарындағы тұрғын үйлер[13].

Қазақстан Республикасының  тұрғын үй заңдары:

1. Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңы азаматтардың, заңды тұлғалардың, мемлекеттiк органдардың қатысуымен:

- тұрғын үйлерге меншiк құқығының және оларды пайдалану құқығының пайда болуы мен тоқтатылу негiздерiне;

- тұрғын үйлердi пайдалану құқығының жүзеге асырылуына;

- тұрғын үйлерге қойылатын талаптарға;

- тұрғын үй қорларының сақталуы мен жөнделуiнiң қамтамасыз етiлуiне;

- азаматтардың тұрғын үй саласындағы құқықтарының сақталуын және тұрғын үй қорының пайдаланылуын мемлекеттiк органдардың бақылауына байланысты қатынастарды реттейдi.

2. Қазақстан Республикасында тұрғын үй қатынастары Заңмен, Азаматтық кодекс нормаларымен және соларға сәйкес шығарылатын өзге де заңдармен реттеледi.

3. Тұрғын үй құрылысын қаржыландыруға, тұрғын үй қорының дамытылуы мен ұлғайтылуына байланысты қатынастар Заңда белгiленген талаптарды ескере отырып, тиiстi заңдармен реттеледi.

4. Мейманханаларда,  пансионаттарда, интернаттарда, қарттар  үйлерiнде және осындай мақсаттағы басқа да үй-жайларда тұру заңдарымен реттеледi[14].

Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры:

1. Қазақстан  Республикасының тұрғын үй қоры  мыналарды қамтиды: 

- жеке тұрғын үй қоры - азаматтар мен заңды тұлғаларға меншiк құқығымен тиесiлi, мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген тұрғын үйлер;

- мемлекеттiк тұрғын үй қоры - меншiк құқығымен мемлекетке қарасты және жергiлiктi атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттiк коммуналдық тұрғын үй қоры) не мемлекеттiк кәсiпорын қарамағындағы (мемлекеттiк кәсiпорынның тұрғын үй қоры) тұрғын үйлер.

2. Тұрғын үй  қорына тұрғын үйлердегi тұрғын  емес үй-жайлар кiрмейдi.

3. Жеке тұрғын  үй қорының және мемлекеттiк  кәсiпорындардың тұрғын үй қорының  үйлерiндегi тұрғын үй-жайларды жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдардың немесе өзге де ұйымдардың мәжбүр етiп алуына, Заңда және басқа заң актiлерiнде көзделгендегiден басқа жағдайларда тыйым салынады[9].

Тұрғын үйлердi пайдалану:

1. Тұрғын үйдi (тұрғын үй-жайды) немесе оның  бiр бөлiгiн тұрғын емес мақсатқа пайдалануға Заңда көзделген жағдайларда жол берiледi.

2. Тұрғын үйдi  пайдалану оның бұзылуына немесе  бүлiнуiне әкелiп соқпауға, басқа  тұрғындардың тұру жағдайларын  бұзбауға, қоршаған ортаға залал  келтiрмеуге тиiс. 

3. Тұрғын үйдегi  тұрғын үй-жайлар мен тұрғын емес үй-жайларды қайта жабдықтау мен қайта жоспарлауды үй-жай иесiнiң келiсiмiмен және жобаның құрылыс нормалары мен ережелерiне сәйкес келуiне жауап беретiн заңды немесе жеке тұлға орындаған жоба болған жағдайда жүзеге асыруға болады. Жобаның мiндеттi талаптарға сәйкестiгiн Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен сәулет, қала құрылысы және құрылыс iстерi жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган растайды[13].

Тұрғын үй қорын  басқаруды меншiк иесi тiкелей, не өзi құратын органдар арқылы, сондай-ақ сенiм бiлдiрiлген адамдар арқылы жүзеге асырады. 

Қазақстан Республикасының  тұрғын үй қорын мемлекеттiк есепке алу, оның кiмге тиесiлi екенiне қарамастан, Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн тәртiппен Қазақстан  Республикасы үшiн бiрыңғай жүйе бойынша жүзеге асырылады[13].

Қазақстан Республикасының  тұрғын үй қоры мыналарды қамтиды: 

• жеке тұрғын үй қоры - азаматтар мен заңды тұлғаларға меншiк құқығымен тиесiлi, мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген тұрғын үйлер;
• мемлекеттiк тұрғын үй қоры - меншiк құқығымен мемлекетке қарасты және жергiлiктi атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттiк коммуналдық тұрғын үй қоры) не мемлекеттiк кәсiпорын қарамағындағы (мемлекеттiк кәсiпорынның тұрғын үй қоры) тұрғын 
  үйлер[14]. 

Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттiк есепке алу, оның кiмге тиесiлi екенiне қарамастан, Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн тәртiппен Қазақстан Республикасы үшiн бiрыңғай жүйе бойынша жүзеге асырылады. 

Тұрғын үй қатынастары  жағдайында туындайтын дауларды шешу төмендегідей мемлекеттік органдардың құзыретінде:

• тұрғын үйге құқықтық қатынастардан туындайтын дауларды сот шешедi;
• азаматтарды және заңды тұлғаларды олардың тұратын тұрғын үй-жайларынан тек Заңда белгiленген негiздемелер бойынша, сот тәртiбiмен ғана шығаруға болад;

Тұрғын үй иесiнiң  негiзгi құқықтары мен мiндеттерiне келетін болсақ:

• тұрғын үйдiң, сондай-ақ салынып бiтпеген тұрғын үйдiң иесi оны, сату шартын белгiлей отырып, өз қалауы бойынша еркiн сатуға, сыйға тартуға, айырбастауға, басқа адамдарға мұраға қалдыруға, кепiлге беруге, осы бапта көзделген ерекшелiктердi ескере отырып, заң актiлерiнде тыйым салынбаған өзге де жолмен оған билiк етуге құқылы[10].
• ипотекалық тұрғын үй қарызы қаражатының есебiнен толық нeмece iшiнара сатып алынған тұрғын үйдi сатып алу-сату шарты мемлекеттiк тiркелген кезден бастап меншiк иесiнiң ипотекалық тұрғын үй қарызы толық өтелгенге дейiн кредитордың келiсiмiнсiз осы тұрғын үйге билiк етуге құқығы жоқ.