Банк активтерінің жіктелуі

Басқа операциялар үшін жеке тұлғада валюта шартын ұсыну мүмкіндігі болмаған жағдайда кіріс/шығыс төлемдері (ақша аударымдары) жеке тұлға мынадай  іс-әрекетті атқарған кезде уәкілетті  банк: 

-  төлемнің (ақша аударымының)  мақсатын көрсеткенде; 

- уәкілетті банкке осы  ақша төлемі және (немесе) аударымы  туралы ақпаратты құқық қорғау  органдарына және Ұлттық Банкке  олардың талап етуі бойынша  рұқсат ететін ақша аударуға (ақша  алуға) тапсырмада (өтініште) жазбалар  болғанда;

- осы ақша төлемі және (немесе) аударымы жеке тұлғаның  тіркеу куәлігін, хабарлама туралы  куәлік алуды, мәміле паспортын  ресімдеуді талап ететін валюталық операцияларды жүзеге асыруына байланысты еместігін растайтын тапсырмада (өтініште) жазбалар болғанда жүзеге асырады.

Ақша  аударымына (ақша алуға) тапсырмада (өтініште) көрсетілген шынайы емес деректерді ұсынғаны үшін жауапкершілік ақша жіберушіге (алушыға) жүктеледі. 

Уәкілетті банктерде шот  ашпай-ақ  жеке тұлғалардың жүзеге асыратын ақша төлемдері (аударымдары)

Жеке тұлғалар уәкілетті  банкте шот ашпай-ақ валюталық операциялар  бойынша мынадай кіріс/шығыс төлемдерін (ақша аударымдарын) жүзеге асыруға  құқылы: 

- Қазақстан Республикасының  аумағы бойынша жеке тұлғаның  пайдасына, сондай-ақ жарғылық  қызметтері қайырымдылық қызметтерін  жүзеге асыруға бағытталған заңды  тұлғалардың шетелдік валютадағы  өтеусіз аударымдары;

- Қазақстан Республикасынан  салыққа, лицензиялық төлемдерге, айыппұлдарға, алименттерге және  т.б. төленетін аударымдарды қоса  алғанда,  Қазақстан Республикасынан,  Қазақстан Республикасына өтеусіз  аударымдары; 

- Қазақстан Республикасынан  жеке тұлғаның кәсіпкерлік қызметін  жүзеге асырумен байланысты емес  және Заңға сәйкес тіркеу және  хабарлама талаптары айқындалмаған  өзге ақша аударымдары; 

Жеке тұлғада жүзеге асырылатын аударымның сипатын растайтын валюта шартын ұсыну мүмкіндігі болмаған жағдайда уәкілетті банк ақша аударымын жеке тұлға мынадай іс-әрекеттер атқарғанда:

-  төлемнің (ақша аударымының)  мақсатын көрсеткенде; 

- уәкілетті банкке осы  ақша төлемі және (немесе) аударымы  туралы ақпаратты құқық қорғау  органдарына және Ұлттық Банкке  олардың талап етуі бойынша  рұқсат ететін ақша аударуға (ақша  алуға) тапсырмада (өтініште) жазбалар  болғанда;

- осы ақша төлемі және (немесе) аударымы жеке тұлғаның  тіркеу куәлігін, хабарлама туралы  куәлік алуды, мәміле паспортын  ресімдеуді талап ететін валюталық  операцияларды жүзеге асыруына  байланысты еместігін растайтын  тапсырмада (өтініште) жазбалар болғанда  жүзеге асырады.

Резидент емес жеке тұлғада  салық төлеушіге тіркеу нөмірінің  берілгендігі туралы куәлік, не осы тұлғаның   Қазақстан Республикасының салық органында тіркеу есебінде тұрмағаны туралы құжаты болмаған жағдайда, уәкілетті банкке осы ақша төлемі және (немесе) аударымы туралы ақпаратты құқық қорғау органдарына және Ұлттық Банкке олардың талап етуі бойынша рұқсат ететін ақша аударуға (ақша алуға) тапсырмада (өтініште) жазбалар болған жағдайда аударым жүзеге асырылады.

Ақша аударымына (ақша алуға) тапсырмада (өтініште) көрсетілген  шынайы емес деректерді ұсынғаны үшін жауапкершілік ақша жіберушіге (алушыға) жүктеледі. 

Егер күнтізбелік ай ішінде жеке тұлғаның валюталық операциялары бойынша бір уәкілетті банк арқылы жеке тұлғаның ағымдағы шотын пайдаланып және (немесе) шот ашпай-ақ жүргізген  төлемдерінің (ақша аударымдарының) сомасы елу мың АҚШ доллары баламасынан  асып кеткенде уәкілетті банк Ұлттық Банкке жеке тұлғаның деректемелерін көрсете отырып, осындай төлемдер (ақша аударымдары) туралы ақпарат бар  есеп ұсынады. 

Ұлттық Банкке берілетін  есепке жеке тұлғаның Қазақстан Республикасының  ішіндегі  аударымдары мен резидент жеке тұлғаның шетелдік банктегі жеке шоттарынан/жеке шоттарына аударымдары  қосылмайды. Тиісінше мұндай аударымдардың  сомасы Ұлттық Банкке жеке тұлғалар бойынша  мәлімет беру қажеттігін айқындау үшін АҚШ доллары баламасының есебіне  қосылмайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

           Қазақстан Республикасы халықаралық  экономикалық қатынастарын дамытуда  орталықтандырылған валюта қорларын  қалыптастыру және пайдалану  арқылы сыртқы экономикалық байланыстарды  қаржылық реттеуде маңызды рөл  атқарады. Сыртқы экономикалық қызметтің  ырықтануы жағдайында валюта  түсімдерінің негізгі көлемі  кәсіпорындардың меншігінде болады. Алайда халықаралық қатынастарға  мемлекеттің қатысуы және ұлттық  валюта – теңгені нығайту үшін  бүкіл ел ауқымында да, сондай  – ақ Қазақстан Республикасы  құрамындағы әкімшілік – аумақтық  құрылымдар деңгейінде де орталықтандырылған  валюта қорлары құрылады. Коммерциялық  банктердің валюталық операциялары  сыртқы экономикалық  қызметі  тауар және қызметтердің экспорт\  импорт бойынша шетел валютасынмен  және ҚР территориясында, шетелдерде   шетел валютасының іске асырылуымен  байланысты.

           Қазақстан Республикасының «Валюталық  реттеу туралы» заңы 1996 жылы 24 желтоқсан  айында қабылданды. Осы заңға  сәйкес валюталық операциялар  – бұл меншік құқығының және  өзге де құқықтардың валюталық  құндылықтарға өтуіне байланысты, соның ішінде шетел валютасы  төлемдері мен шетел валютасындағы  төлем құралдарын қаражат ретінде  пайдалануға байланысты мәмілелер.

           Мен курстық жұмысымда қолма  – валюталық операцияларға және  олардың қызметіне, қолма қол  валюталық операцияларға, валюта  нарығына, тоқталып өттім. Қолма  – қол   валюталық операциялар   кеңінен таралған және валюталық  мәміле көлемінің 90% -ын құрайды.  Кей кездерде, қолма – қол   валюталық операцияларды дереу  жеткізу мәмілелері деп атайды  және оған валюталық операция  “спот” жатқызылады. Ал жедел  валюталық мәміле – бұл валюталық  мәміле, алдын ала келісімге отырғанда  белгіленген курс бойынша, келісім–шартқа  отырғаннан кейін нақты бір  мерзім өткен соң  мәмілеге  отырушы екі жақ шетел валютасындағы  белгіленген соманы жеткізуге  келіседі. Кең тараған жедел валюталық  операцияларға форвардтыұ және  фьючестік мәмілелер жатады.

            Бұл операциялар валюталық операциялардың  ішіндегі ең маңыздылары болып  саналады. шетел валютасымен операциялар  жасау үшін банк лицензия алуы  қажет. Лицензиялау заңға сәйкес  Қазақстан Республикасының Ұлттық  Банкімен іске асырылады. Қазіргі  таңда бөлшек сауданы іске асырумен және қолма – қол шетел валютасын беру  қызметімен, сондай – ақ капитал қозғалысымен байланысты операцияларды жасау қызметі лицензияланады. Капитал қозғалысымен байланысты қаражаттардың бейрезиденттерден резиденттер пайдасына өтуін қарайтын Ұлттық Банкпен келесі валюталық операцияларды тіркеу тәртібі анықталған.  Барлық Қазақстан Республикасының жеке және заңды тұлғалармен орындалуы міндетті ҚР Ұлттық Банктің Қазақстан Респубдикасының Қаржы Мининстрлігімен келісе отырып және өкілетті мемлекеттік статистика органымен валюталық операцияның тәртібі, есептеу формасы мен есептілігі белгіленеді. Банк валюталық операцияларды жүргізгенде түрлі тәуекелдіктерге барады. Қазақстанның 2030 жылға дейін дамуының стратегиялық жоспарындағы ең маңызды мақсаттардың бірі – ауылдың ең елеулі проблемаларын шешу және кедейлік, жұмыссыздықпен күресу. Осыған сәйкес көптеген банктер валюталық операциялар жасай отырып өз үлесін қосады.. Мсыалға, БанкЦентрКредит қолма қол ақша беру, сату, аударымдар, чектермен жұмыс жасайды. Түрлі төлем карточкаларын шығарады және олардың қыметіне қарай да бірнеше түрлері де ажыратылады. 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

 

1. Мақыш  С.Б «Банк  ісі» «ИздатМаркет» 2007ж

 

2.Мақыш  С.Б. «Валюталық  операциялар және валюталық мәмілелер», Хабаршы– № 1-2009,19 б.

 

3.Найманбаева С. «Валюталық  құқықтың жүйесі», Заң және  заман, №9-2009ж

 

4.Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша.  Несие. Банктер», Алматы -2001ж

 

5.Найманбаева С. «Валюталық  құқықтың жүйесі», Заң және  заман, №9-2005

 

6.МиржакыповаС.Т. «Банковский  учет в Республике Казахстан» 

 

7 «Қазақстан Республикасының  банкі және банкілік қызметтері  туралы» Заңы

 

8. Қазақстан Республикасының  Заңы «Валюталық реттеу және  валюталық бақылау туралы», Заң  –№7-2009ж