Кәсіпорын қаржысының мәні

 

Кн = Ск : Ак                                        (1),

 

Мұнда, Кн- тәуелсіздік коэффиценті.

Ск - меншікті капитал.

Ак - авансталған капитал.

Оның өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігінің жоғарлауы  туралы, келешектегі кезеңдерде қаржылық қиыншылықтардың тәуелсіздігінің төмендеуі туралы куәландырады.

Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын  келесі көрсеткіш қаржыландыру коэффицентті болып табылады, ол меншікті капиталдың тартылған капиталға қатынасын  көрсетеді.

 

Кф = Ск : Пк                                        (2),

 

Мұнда, Кф - қаржыландыру коэффиценті.

Ск - мншікті  капитал.

Пк - тартылған  капитал.

Бұл коэффиценттердің деңгейі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым банктер мен инвесторлар үшін қаржыландыру сенімді. Бұл коэффицент - меншікті құралдар есебінен кәсіпорын қызметінің қандай бөлігін қаржыландыратындығын және қарыз есебінен қандай бөлігін қаржыландыратындығын көрсетеді.

Батыс фирмаларында қаржыландыру коэффиценті керісінше көрсеткіші кең қолданылады. Бұл қарызды және меншікті құралдардың арақатынас коэффиценті. Ол тартылған капиталдың меншікті капиталға қатынасын анықтайды.

 

Кз/с = Пк : Ск                                       (3),

 

Мұнда, Кз/с - қарызды және меншікті құралдар арақатынас коэффиценті.

Пк - қарызды  құралдар (тартылған капитал).

Ск - меншікті құралдар (меншікті капитал).

Бұл коэффицент - меншік құралдар активінде бір  теңгеге салынған кәсіпорынмен тартылған  қанша қарыз құралдарын көрсетеді. Кәсіпорынның тәуелсіздік дәрежесін  сипаттайтын маңызды көрсеткіштердің  бірі - қаржылык тұрақтылық коэффиценті  немесе басқаша айтсақ инвестицияларды өтеу коэффиценті. Ол жалпы (авансталған) капиталда меншік және ұзақмерзімді қарызды құралдардың үлесін сипаттайды, яғни мына формуламен анықталады.

 

 

                                            Ск + До

Кфу =                                                       (4),

                                                Ак

 

Мұнда, Кфу - қаржылық тұрақтылық коэффиценті.

До - ұзақмерзімді міндеттемелер Ак - авансталған капитал

Коэффиценттің қалыпты мағынасы 0,5 тең ал оның 0,75 дейін төмендеуі шиеленіскен деп есептелінеді.

Кәсіпорынның  капитал құрлымын сипаттайтын жеке көрсеткіштерді де пайдалану қажет, олар жеке топтар мен деректердің  құрылым өзгерісінде әртүрлі  тенденцияларды бейнелейді. Бұндай көрсеткштерге  бірінші кезекте ұзақ мерзімді қарызды құралдарды тарту коэффиценті жатады. Ол ұзақмерзімді міндеттемелерінің меншікті капитал және ұзақ мерзімді міндеттемелердің сомасына қатынасын анықтайды.

Көрсеткіштің  есептеу формуласы:

 

                                                              До

Кд/о =                                                    (5),

                                                Ск+До

 

Мұнда, Кд/о - ұзақ мерзімді қарыздарды құралдарды тарту коэффиценті.

Ск - меншікті капитал.

До - ұзақ мерзімді міндеттемелер.

Коэффицент меншік құралдарымен қатар қаржылық есептердіің активтерін қаржыландыру үшін тартылған ұзақ мерзімді несиелердің және қарыздардың үлесін керсетеді, өндірісті кеңейтуге және жаңарту үшін кәсіпорын қаншалықты интенсивті қарызды құралдарды пайдалануын көрсетеді.

 

Кесте 2 - Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау.

 

Көрсеткіштер	2009 ж. үлесі	2010 ж. үлесі	2011 ж. үлесі		ауытқу
					2009		2010
Меншік капиталы	2674	3283	4097		636		814
Ұзақ мерзімді міндеттемелер	19552	41079	62198		21527		21119
Қысқа мерзімді міндеттемелер	1494	3371	1960		1877		-1411
Жиынтық капитал	19693	47733	68255	28040		20522

 

2. кестенің жалғасы

Қаржыландыру коэффиценті	0,17	0,07	0,066	-0,1	-0,004
Қаржылық тұрақтылықты өтеу коэффиценті	1	0,9	0,9	0,1	-
Қарызды және меншікті құралдардың ара  қатынас коэффиценті	5,9	12,9	15,18	6,6	2,68
Ұзақ мерзімді қарызды құралдарды тарту коэффиценті	0,86	0,9	0,9	0,04	-
Тәуелсіздік коэффиценті	0,03	0,068	0,060	-0,062	-0,008

 

Ақпарат көзі: «Гормолзавод»  ЖШС-нің жылдық есептерінің негізінде  есептелді.

«Гормолзавод» ЖШС-ң көрсеткіштердің жылдық динамикасын  талдай отырып, жалпы капитал сомасында  қарыз бөлігінің өсетінін және кәспорынның  ішкі қаржыландыру көздеріне бағыныштылығы  жоғарлай түсетінін айтуға болады.

Меншікті капитал  – 2009 жылғы үлесі 2674 болса, 2010 жылы 3283 -ке жетті, 2011 жылы бұл 4097 құрады, яғни ауытқуына қарасақ 2009 жылмен салыстырғанда 636 –дан,  2010 жылы 814 –ке артқаны байқалады.

Ұзақ мерзімді міндеттемелер үлесі 2009 жылы 19552 болса, 2010 жылы 41079 –ге артты, 2011 жылы 62198 құрады, яғни 2009 жылмен салыстырғанда 21527-ден 2010 жылы 21119 –ке аздап азайды.(Кесте 2.)

Қысқа мерзімді міндеттемелер- 2009 жылы 1494 –тен, 2010 жылы 3371 –ге артты, 2011 жылы 1960-ға азайды. 2009 жылмен салыстырғандағы ауытқуы  1877-ден 2010 жылы -1411 –ге азаюы байқалды.

Жиынтық капитал  үлесі – 2009 жылы 19693 –дан, 2010 жылы 47733-ге өскен және 2011 жылы 68255-ке артты, 2009 жылмен салыстырғандағы ауытқуы 28040-тан 2010 жылы 20522 –ге азайған.

Қаржыландыру  коэффиценті - қарыз қаражаты бөлігі жыл сайын жоғарлайды, ол былайша 2010 жылы қаржыландыру коэффиценті 0,1 азаяды, 2011 жылмен салыстырғанда 0,004- ке азаяды

Қаржылық тұрақтылықты өтеу коэффиценті 2009-2011 жылдары бір қалыпты мәнге ие, яғни 0,9 болып қалды.

Қаржылық тұрақтылықты өтеу коэффиценті 0,7 ден кем болуы керек, деректі түрде ол басып кетеді, ол кәсіпорынның қаражат жағдайында сыртқы көздерге бағынышты екенін көрсетеді.

Қарызды және меншікті қорлардың ара қатынас коэффиценті, кәсіпорынның қарыз құралдарын жинақтау тиімділігінің өскенін көрсетеді 2008 жылы 6,6-дан 2009 жылы 2,68-ге өскені байқалады.

 

Кесте 3 - Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен активтерінің өтімділігін бағалау.

 

Көрсеткіштер	2009	2010	2011	Ауытқу
				2009 ж.	2010 ж.
1. Ағымдағы активтер	12232	28632	48331	16400	19699
1.1 Ақша құралдары	918	921	1385	356	464
1.2 Дебиторлық  қарыздар және басқа да активтер	7138	16914	14417	9776	-2497
1.3 Келер кезең шығындарын есептемегендегі тауарлы -материалдық қорлар(плюс)	4176	10797	32529	6621	21732
2. Қысқа мерзімді  міндеттемелер, м.тг.	1494	3371	1960	1877	-1414
2.1 Кредиторлық  қарыздар	637	2944	927	2307	-2017
2.2 Басқа да  ағымдағы міндеттемелер	897	427	1033	-430	606
3. Абсолютты  өтімділік коэффиценті	0,61	0,27	0,71	-0,34	0,44
4. Уақыт аралық  өтімділік коэффицентіт	5,4	5,3	8,1	-0,1	2,8
5. Жалпы (ағымдық)  өтімділік коэффиценті	8,2	8,5	24,6	0,3	16,1

 

Ақпарат көзі: «Гормолзавод»  ЖШС-нің жылдық есептерінің негізінде есептелді.

Кәсіпорын қызметінің тиімділігі мен іскерлік белсенділігін  талдау мен бағалау қаржылық талдаудың  аяқталу сатысы болып табылады. Қаржылық аспектідегі кәсіпорынның іскерлік белсенділігі бәрінін бүрын оның қаржы айналымы жылдамдығынан көрінеді. Іскерлік белсенділікті талдау кәсіпорынның өз қаражатын қаншалықты тиімді пайдаланатынын анықтауға мүмкіндік беретін әртүрлі қаржылық коэффиценттердің динамикасы мен деңгейінің айналымдылығын зерттеумен кортындыланады.

 

Кесте 4 - Жалақы құрылымын талдау

 

Көрсеткіштері	2009	2010	2011	Орташа
Жұмыс күшінің  еңбек ақысының шығындарының жалпы  соммасы - барлығы	4001,5	5690,1	5667,2	5219,6
Жалақы қоры	3075,2	4694,6	4953,5	4241,1

 

4 кестенің жалғасы

Соның ішінде ақшалай  нысандағы жалақы		3075,2	4694,6	4953,5	4241,1
Оның ішінде ұйымда қабылданған еңбек төлеу жүйесі және формасынан тәуелсіз лауазымды төлем, тарифтік және келісім баға ставкалар төлемдері		2326,4	3392,6	3649,8	3122,9
Ынталандыратын  сипаттағы төлемдер (сый ақылар)		420,3	454,7	470,5	448,5
Еңбек шартымен және тәртібі мен байланысты өтемақылы сипаттағы төлемдер		278,6	473,6	497,6	416,6
Жұмыс істелмеген уақыттағы төлем		-	27,1	-	9,03
Жалақы қатыспайтын  төлемдер мен шығындар барлығы	926,3		995,5	1013,7	978,5
Еңбек төлеміне салық салынатын еңбек төлеу қорына аударулар	921,8		995,5	1013,7	977,0
Ұйымдардағы құралдар есебінен ақшалай жәрдем ақылар	4,5		-	-	1,5

Ақпарат көзі: «Гормолзавод»  ЖШС-нің жылдық есептерінің негізінде  есептелді.

 

 

2.2 Кәсіпорындардың қызметін қаржыландырудың ерекшеліктері

 

Экономика — бұл тауарлар мен қызмет көрсетулерді өндіру,  бөлу,  сату  және  пайдалану  жөніндегі  қоғамдық ғылым, яғни адам  қызметінің саласы болып, адамдардың қажеттілігін қанағаттандыруға қызмет етеді және барлық экономикалық  ғылымдардың  жалпы объектісі  болып табылады. Шаруашылық өміріндегі көкейтесті, ең маңызды процестерді танып білу және реттеу бағытында  көптеген экономикалық    ғылымдардың   ішінде    теориялық    және қолданбалы    экономиканы    бөлуге    болады.    Осылардың жиынтығын қысқаша «Қазақстандағы экономика», ал батыста — «Экономикс» деп атайды.

Теориялық және қолданбалы экономиканың негізі болып саналатындар:

- экономикалық дамуды зерттеу;

- жалпы   халық   шаруашылығы   саласының  жұмыс істеуін   және   жекелеген   кәсіпорындарды  (фирмаларды) зерттеу;

- экономикалық  саясаттың  негізгі  принциптерін  алдын ала әзірлеу.

Нарықтық экономика  жағдайында кәсіпорын шаруашылықты жүргізудегі негізгі объективті буынға айналады. Мәселе мынада, рыноктық сұранысты еске ала отырып, кәсіпорын тек өнім өндіріп ғана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбек қорларын есептеу т.б. жұмыстарды іске асырған жөн.

Өндіріс, кәсіпорынның барлық жұмыс қызметін сипаттау және түсіндіру  — «Кәсіпорын экономикасы» пәнін зерделеу болып табылады. Өндірістік қызметтердің заңдылығын түсіну негізінде нақтылы өңдірістік мақсаттарды іске асыруда шаруашылық әдістерін әзірлеуге мүмкіндік туады.

Кәсіпорын экономикасының даму негізінде қоғамдық өндірістің дамуына объективті экономикалық заңдар жатады. Кез келген ұйымдастырушылық деңгейде экономиканы басқару — бұл экономикалық заңдардың талабына сай өндірістің қызмет етуі.

Қазіргі кезде кәсіпорынның мәртебесі, оны құрудың тәртібі  мен жойылуы, мүлікті пайдалану, шаруашылық жүргізу, экономикалық және әлеуметтік қызметтер, кәсіпорынның мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен қатынасы негізінде ұлттық заңдармен реттеледі.

«Кәсіпорын экономикасы» бағамын зерделеуде, оның негізгі  міндетін тұжырымдау қажет. Олар анықталатын екі ережемен еріксіз қабылданады және оның мәні мынада:

- кәсіпорын   меншік   нысанына   және   салалық   құрамында   болуына  қарамастан  бірінші  буыны  халық шаруашылығының экономикалық негізі болып табылады,   ақырғы   соңында   кәсіпорынның   тиімді жұмыс    істеу    деңгейі    жалпы    халық    шаруашылығының   даму   деңгейі   мен   халықтың   әл-ауқатының деңгейіне байланысты болады;