Кәсіпорынның қаржы стратегиясы

Қаржылық страегияның негізгі бөлігі ішкі нормативтерді құрастыру болып табылады.

Сондықтан, қаржылық стратегияның тиімді болады, егер теория мен қаржылық стратегияның тәжіирибесі, қаржылық стратегияның  мақсаттары нақты экономикалық және қаржылық мүмкіндіктерге сәйкес қатаң орталықтандырылған қаржылық стратегияны басқару мен экономика-қаржылық жағдайдың өзгеруіне байланысты икемді өзгеруін қамтамасыз ету.

Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын құрастыру бірнеше кезеңдерден тұрады.  Ең алдымен қаржылық стратегия қандай мерзімге жасалатынын анықтау қажет. Қаржылық қызметтің мақсаттары мен қаржылық жоспарлаудың өңдеу деңгейі қаржылық стратегияның мерзіміне байланысты болады. 
Ұзақ мерзімді қаржылық стратегия табыстың қолданылу мен қалыптасуы, қаржылық ресурстарға деген қажеттілік пен оны қалыптастыру көздерін сипаттайды. Қысқа мерзімді қаржылық стратегия ұзақ мерзімді қаржылық стратегия негізінде құрастырылады, ұзақ мерзімді қаржылық стратегияны  нақтыладырады және ағымдағы қаржылық ресурстарды сипаттайды.
Ұзақ мерзімді және орта мерзімді қаржылық стратегия жоспары 3-5 жылғы іріленген түрде құрастырылады, ал қысқа мерзімді қаржылық стратегия жоспары жоғары деңгейде нақтыланған түрде бір жылға құрастырылады.

Қаржылық стратегияны құрастырудың  келесі кезеңінде қаржылық қызметтің мақсатын анықтау қажет. Кәсіпорынның корпоративтік стратегиясына қарағанда қаржылық стратегия функционалды болып табылады, сондықтан ол кәсіпорынның жалпы стратегиялық мақсаттар қатарына жатқызылуы тиіс. Негізгі қаржылық мақсат- тәуекелді минимизациялай отырып  нарықтық бағаны максимилизациялау болып табылады.
Бұндай мақсат абсолюттік және қатысты көрсеткіштер арқылы анықталуы мүмкін. Бұл мақсат жүзеге асады, егер кәсіпорынның қаржылық ресурсы жеткілікті, меншіктік капиталдың оптималды рентабельді,  меншікті және тартылған капиталдың құрылымдар балансталған болған жағдайда.
Негізгі қаржылық стратегия келесідей топтарға бөлінеді, мысалы:

-       табыс;

-       меншіктік капиталдың үлесі;

-       меншіктік капиталдың рентабельділігі;

-       активтердің құрылымы;

-       қаржылық тәуекелдер.

Әр бір мақсат нақты қалыптасқан және нақты көрсеткіштерде көрінуі тиіс, мысалы:

-       сату рентабельділігі;

-       қаржылық тұтқа (меншіктік және тартылған капиталдың ара қатынасы);

-       төлемқабілеттілік деңгейі;

-       өтімділік деңгейі.

Қаржылық стратегияны мақсаттырда ғана қалыптастыруды көздемейді, сонымен қатар осы мақсаттарға жету үшін іс шаралар жоспарын құрастырады. Басқраушылар ағымдағы жағдайдың қаржылық стратегияның  мақсатарына сәйкес келуін білу керек. Стратегиялық мақсаттарға жетуді жиі бақылап отыру керек. Стратегияның жүзеге асуын бақылау үшін стратегиялық мақсаттар белгілі бір уақыт аралығында шешу қажет нақты стратегиялық мәселелерге бөлінеді.  Сратегиялық мақсаттарға жетуді бақылау тактикалық мәселелерді  шешу арқылы жүзеге асады. Қалыптасқан қаржылық мақсаттар бағыттар бойынша топтастырылады және кәсіпорынның қаржылық саясатын  қалыптастырады.

Кәсіпорынның қаржылық стратегиясының қалыптасу процессі 4-ші суретте көрсетілген кезеңдер арқылы жүзеге асады.

Қаржылық стратегияны қалыптастырудың жалпы кезеңін анықтау бір қатар шарттарға байланысты. Оны анықтаудың негізгі шарты кезеңнің ұзақтылығы болып табылады және кәсіпорынның жалпы даму стратегиясының қабылданған кезеңге негізделеді, себебі қаржылық стратегия  оған тәуелді болып келеді және қаржылық стратегияның кезеңі сол стратегияның шегінен шыға алмайды (қаржылық стратегияны қысқа кезеңде қалыптастыруға болады).

Қаржылық ортаның сыртқы факторлары мен қаржылық нарықтың конъюктурасын зерттеумен экономика-құқықтық жағдайда кәсіпорынның қаржылық  қызметін және болашақта алдағы кезеңде оның өзгеруін қарастыру. Сонымен қатар, қаржылық стратегияны қалыптастырудың бұл кезеңінде қаржы нарығының конъюктурасы мен оны анықтайтын факторларды талдайды және кәсіпорынның болашақтағы қаржылық қызметімен байланысты нарықтың жеке сегменттерінің конъюктурасын болжайды.

Кәсіпорынның қаржылық қызметінің стратегиялық мақсаттарын қалыптастыруда негізгі мақсаттарының бірі  кәсіпорынның иеленушілерінің әл ауқатын жоғарлату және нарықтық бағасын максимилизациялау болып табылады. Сонымен қатар, бұл мақсат кәсіпорынның қаржылық дамуының ерекшелігі мен белгілі бір мәселелерді ескере отырып нақтылау қажет.

Сурет 4. Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын қалыптастыру

процесінің  негізгі кезеңдері

Кәсіпорын қызметінің жеке аспектілері бойынша қаржылық саясатты құрастыру – бұл жауапкершілігі жоғары кезең. Жалпы қаржылық стратегияға қарағанда қаржылық саясат кәсіпорынның нақты қаржылық қызметі бойынша қалыптастырылады және қызметтің негізгі стратегиялық мақсатына жету үшін  тиімді басқаруды қамтамасыз етеді.  

Қаржылық қызметті жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін ұйымдық-экономикалық іс-шаралар жүйесін қалыптастыру, кәсіпорында әр түрлі жауапкершілік орталықтарын, құқықтарын анықтауды, қаржылық қызметтін нәтижесіне байланысты жауапты басқарушылардың міндеттерін, қаржылық қызметтің тиімділігін артырғаны үшін жұмыскерлерді ынталандыру жүйесін қалыптастыру  қажет.

Құрастырылған қаржылық стратегияның тиімділігін бағалау кәсіпорынның қаржылық стратегиясының қорытынды кезеңі болып табылады.

Сондықтан, қаржылық қызметтің маңызды аспектілері бойынша   қаржылық стратегияны қалыптастыру кәсіпорынның қаржылық дамуымен байланысты тиімді басқарушылық шешімдерді қабылдауға мүмкіндік береді. 

Қаржылық стратегияның гипоттетикалық үлгісіне байланысты келесі блогтардан тұрады:

-  мақсат пен мәселелер;

-  өткізу деңгейі;

-  сыртқы және ішкі факторларды қалыптастыру;

-  өткізу әдісі мен құралдары;

-  стартегияның нәтижесі.

Ішкі қаржылық мүмкіндіктері мен қаржылық қарым-қатынастары және сыртқы әлеуметтік-экономикалық міндеттерді қабылдай алуымен сәйкес келген кезде кәсіпорын өзінің қаржылық стратегиялық мақсаттарына жетеді. Кәсіпорынның қаржылық стратегиясының мәні мен мазмұнын қарастырғанда, оны негізінен макро және микроорта шарттары, факторлары, кәсіпорынның стратегиясына әсер ететін және басқа да жоғарыда аталғандар қарастырылады.

Кәсіпорнның қаржылық стратегиясының моделінің ең маңызды блогы оның өткізу деңгейі болып табылады. Бірінші деңгейді корпоративтік және бизнес деңгейі (жоба деңгейі) тең дәрежеде қарастырылады.
Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын жүзеге асыруда осы деңгейлерде келесідей ерекшелігі анықталады:

-  әр түрлі стратегиялық мақсат;

-  қызмет көрсету масштабы мен нарықты қамту;

-  орындалатын функциялар (кәсіпорын шегінде орталықтандырылған немесе орталықтандырылмаған деңгейіне сәйкес);

-  сыртқы орта факторларымен (салықтық реттеу, антимонополиялық заңдылықтар және т.б.)

Кәсіпорынның қаржылық стратегиясының үлгісі – қандай құралдар (бағдарламалар, жобалар, қайта қалптастыру, жаһандану, дивидендтік және т.б.) мен әдістер жүйесі арқылы жүзеге асатынын көрсетеді.

Қаржылық стратегия әдістері мен құралдарын қолдану ситуациялық сипатында: нақты фактолар, әлеуметтік-экономикалық және саяси, әр түрлі нұсқадағы комбинацияларды таңдау. Қаржылық стратегияны кәсіпорынды басқарумен байланысын зерттеу нәтижесінде қаржылық стратегия маңызды роль атқаратынын көрсетеді.

Нарықтық жағдайда кәсіпорынның теориялық негізгі функциялары мен қаржылық стратегияның қалыптастырудың методологиясын зерттеу интеграциондық тенденцияны есептеуді көздейді.

Интеграция – оның әр түрлі формалары мен көрсеткіштерін қазіргі таңда нарықтың мықты құрылымдық факторына айналды. Банктік және өндірістік капиталдың интеграциялануы қайта құрылу шегінде реформалау бағытында кәсіпорынның стратегиялық құрылу факторы ретінде қарастырылуда.(30)

Банктік және өндірістік капиталдың интеграциялану негізінде кәсіпорындардың бірігуі – отандық кәсіпорындардың қаржылық стратегияны қалыптастыру құралы,  экономиканың қайта құрылу бағыттарының негізгі көзінің бірі болып табылады. Қазіргі жағдайда ірі корпорациялардың қаржылық капитал түсінігін  иидентификатциялау қажет.

Сурет 5. Қаржылық стратегияның қалыптасуының гипотетикалық үлгіс

Қаржылық стратегияны шығаруда кәсіпорынның тиімді әдістерді қолдану (кәсіпорынның қаржылық-экономикалық қызмет саласында көрінуі мүмкін шындыққа жанасатын тенденциялар) қажет. Ірі кәсіпорындарда тиімді қаржылық стратегияны құрастыруда ескеруді қажет ететін негізгі макро және микроорта  факторын анықтауға мүмкіндік береді.

Кәсіпорынның қаржылық стратегиясы үлгілеу келесі негізгі өткізу принципі арқылы жүзеге асады:

-  кәсіпорынның тұрақты дамуы үшін қабылданған стратегиясының жүзеге асуымен байланысы;

-  қазіргі таңдағы теориялық үлгіге негізделу;

-  кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымын есептеу мен оларда болатын өзгерісті болжау;

-  стратегияны құрудың көп нұсқалығы.

Қаржылық стратегияны қалыптастырудың жалпы схемасы, келесі кезеңдерден тұрады:

-  ашық жүйе ретінде кәсіпорынды сипаттау;

-  стратегиялық мақсатты шығару;

-  стратегиялық нұсқаларды шығару;

-  нұсқаларды таңдау критерилерін анықтау;

-  қаржылық стратегияның нұсқаларын таңдауды нақтыландыру;

-  қаржылық стратегияны өңдеу, оны қабылдау мен жүзеге асыруға дейін жеткізу;

-  стратегияны жүзеге асырудың ұйымдастыруын бақылау.

Кәсіпорынның барлық қаржылық қызметін қамтып, яғни: айналым және негізгі құралдарды оптимизациялау, инвестициялық саясат пен ақшалай есептесу, қаржылық стратегия нарықтық қатынастардың объективті заңдылықтарын зерттейді, жаңа жағдайларға бейімделіп дамудың жаңа формаларын шығарады.

Қаржылық стратегия қаржылық ресурстарды қалыптастыру тәжірибесі мен әдістерін өзіне қамтиды, қаржылық ресустарды жоспарлау мен кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Кәсіпорынның жан - жақты қаржылық мүмкүндіктерін ескеріп, сыртқы және ішкі факторларға объектівті баға беріп, нарықта қалыптасқан жағдайларға байланысты қаржылық стратегия  кәсіпорынның қаржылық-экономикалық мүмкіндіктердің сәйкестендіру мүмкіндігін қамтамысыз етеді, қаржылық стратегия ұзақ мерзімді қаржылық қызметті анықтайды және оның жүзеге асуының тиімділігін талдауды көздейді. Қаржылық стратегияның мақсаттары кәсіпорынның нарықтық бағасы мен табысының максималды бағытталуы мен экономикалық дамудың жалпы стратегияға бағынышты болуы керек.

Қаржылық стартегия кәсіпорынның қаржылық саясатын келесі негізгі қаржылық қызмет бағыты бойынша анықталады:

-  салықтық саясат;

-  бағалық саясат;

-  амортизациялық саясат;

-  дивиденттік саясат;

-  инвестициялық саясат.

Қаржылық стратегияны қалыптастыру процесінде ішкі ресурстарды мобилизациялау, өнімнің өзіндік құнын төмендету, табысты бөлу мен қалыптастыру, капиталды тиімді қолдану және т.б. өндірістік  өнімнің бәсекеге қабілеттілігіне ерекше көңіл бөлінген.

Қаржылық стратегияны қалыптастырудағы басты назар тәуекел факторын есептеу болып табылады. Қаржылық стратегия төлем қабілетсіздік тәуекелі, инфляциялық өзгерістер, қаржы нарығының тәуекелдерін ескеріп отырады.

Экономикалық даму стратегиясы негізгі мақсаттары мен құралдарынның оларға жетудің жиынтығы болып табылады. Стратегиялық жоспарлау болашақ мүмкіндіктерді бірыңғай болжау әдісі, мақсатты қызмет бағытын анықтауға көмектеседі. Параметрлердің ағымдағы мәнін талдау мен оларды болжау, ресурстар мен назарды жинақтауда  приоритеттік бағыт – стратегиялық фокусты қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Кәсіпорынның приоритеттік сферасы шектеулі болуы керек, себебі бір кезекте бірнеше стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыру мүмкін емес.

Стратегиялық жоспарлаудың негізгі принципі – жоспарлаудың көп нұсқалық есептеулер болып табылады. Қажетті стратегиялық мақсаттар мен ағымдағы жағдайлардың араларындағы сәйкесіздік мақсатқа жетудің көптеген жолдарымен анықталады. Тәуекелдер мен сыртқы ортаның дамуының анықталмағандығын ескере отырып бірегей даму стратегиясын таңдау мүмкін емес.

Кешенді стратегиялық құрастыру үлкен мәнге ие, себебі әр түрлі альтернативті нұсқа қаражаттың көптеген сұрақтардың талдауын қарастырады, ресурстары мен ұйымдастырушылық қамтамасыз ету, сандық және уақыттық келісімдер мен анқытау.  Стратегияны жүзеге асыру тұрақтылығын кепілдендіретін нақты мақсатқа жету үшін ресурстарды бөлу, бірақ та маневрлік мүмкіндікті шектейді.

Қаржылық стратегия – кәсіпорынның бас жоспары, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуді жоспарлау мен қаражаттарды қалыптастыруды қамтиды және келесілерден тұрады:

-  жоспарлау, есеп, талдау және қаржылық жағдайды бақылау;

-  айналым қаражаттары мен негізгі құралдарды оптимизациялау, табысты бөлу.

Кәсіпорынның қаржылық стратегиясы келесілерді қамтиды:

-  қаржылық ресурстарды тиімді қолдану мен қалыптастыру;

-  инвестициялар мен шоғырландырылған қаржылық ресурстардың тиімді  бағыттарын анықтау;

-  кәсіпорынның материалдық мүмкіндіктері мен экономикалық жағдайдың қаржылық қызметіне сәйкестігі.