Кәсіпорынның қаржы стратегиясы

Мақсатқа жетудің алғы шарттарының бірі қаржылық саясат, кәсіпорынның  адекватты қаржылық мүмкіндіктер мен қаржылық стратегия матрицасын бойынша таңдалған критически жолы.

Қаржылық саясатты бір жылға емес минимум 3-5 жылға құрастырған дұрыс. Қаржылық саясатта табысқа қатысты стратегиялық мақсаттар, айналым капиталы, инвестиция мен инновация, сонымен қатар  осы мақсаттарға жету үшін негізгі әдістерді анықтау болып табылады. Барлық жағдайда да кәсіпорнның экономикалық рентабельділігін жоғарлату, табысты рационалды бөлу мен айналымды жоғарлату мақсатқа қонымды.

3.2. Кәсіпорынның табысты қалыптастыру мен қолдану бойынша стратегияны рационализациялау

2008-2010 ж.ж. аралығында «Восток молоко» корпорациясының қаржылық стратегиясын қалыптастыру табысты және қорсыз бөлу әдісін қолданған. Бұндай стратегия экономикалық дағдарыс кезінде қолданған, бірақ экономикалық өсім жағдайында перспективасы аз және тұрақтылық теңгерілмді қамтамасыз етпейді (қаржылық стратегияның 2 квадраты). Өзін өзі қаржыландыру үшн 2010 жылы  негізгі құралдардың тозуымен байлансты (45,54%) табыстың 173 095 мың.тг. қажет, өнідірістің рентабельділігі – 65,37%. Бірақ 2010 жылы 255878 мың.тг. табыс алынды, рентабельділігі – 51,07%. Осыған байланысты өзін өзі қаржыландыру үшін хххххх табыс алынбаған. Осыған байланысты «Восто молоко» корпорацияснда табысты мини-максимизация стратегиясын қолдану қажет, осы стратегия арқылы өндірістің уақыт аралық залалдарының болуына қарамастан максималды табыс алуды, жұмысшылардың жұмыспен қамту және тұрақты шығындардың бір бөлігі өндірілетін өнімнің бағасына қосу. Бұл стратегияны жүзеге асыру кезінде өнімді өзіндік құн бағасына тең немесе одан біраз ғана жоғары бағамен өткізуге болады, егер соңғы баға нарықтық бағадан аспаса, ал өткізу нарығында тұрақты сатып алушылардан айырылып қалмау мақсатында  одан да төмен бағамен өткізуге болады. Бұл стратегия кәсіпорының дамуына бағытталған және ұзақ мерзімдеде қолдануға болады.

Табысты қалыптастыруда таңдалған стратегияны жүзеге асыру процессінің тиімді болуы үшін бір неше алғышарттарды қалыптастыру қажет. Ол үшін бір неше іс-шараларды жүргізу қажет.

Өнідріске шығындарды жоспарлау мен шаруашылықта өнімді өткізу калькуляциялық әдіспен жүзеге асады, шығындардың сметасы негізінде 1 өнім бірлігіне өзіндік құнды есептеу арқылы (әр бір өнім түріне калькуляциялық есептеу), өнімді өткізудің шығындарын анықтау және өнімнің бір бірлігінің өндірістік өзіндік құнын жоспарлау. Ең тиімді біздің ойымызша, кассалық әдіс пен шығындар сметасын жоспарлау негізінде операциялық бюджеттеуді қолдану. Сонымен қатар, өткізу мен өндірістік шығындар сметасын және де барлық ағымдағы операциялық қызмет бойынша ақшалай шығындардың графигіде құрастырылады. Сметаны құрастыруда начисления әдісі қолданады, ал графикті құрастыруда  ақша ағымы әдісі қолданады.
Операциондық бюджеттеудің артықшылығы ол өндірістік және қаржылық жоспарлаудың, ақша ағымын жоспарлауды, шығындарды тұрақты және ауыспалы деп бөліп қарастырудың үйлесімділігінде және де бұл икемді бюджетті қолдануға мүмкіндік береді, сонымен қатар, операциондық талдауды қолдану (залалсыздықты талдау).

Біздің кәсіпорынның есеп саясатына сәйкес материалдарды өндірістік шығындарға орташа өзіндік құны бойынша жатқызылады. Бірақ өндірістік шығындарды төмендету және инвестицияларды тарту үшін біздің ойымызша ФИФО әдісін қолдану тиімді. Бұл әдісте материалдарды дайын өнімнің өзіндік құнына жатқызуда сатып алудың алғашқы уақытындағы бағамен есептеледі. Сонымен қатар, ФИФО әдісін қолдануда қолданылған материалдардың бастапқы бағасымен есептеу жүргізіледі. Бұл әдістің тиімділігі материалдық ресурстардың қалдықтарының бағасын өсіруге, ал өнімді өндіруге кететін шығындарды  төмендетуге мүмкіндік береді. Осыған байланысты – баланстық табыс өседі, кәсіпорынның қаржылық көрсеткіштері жақсарады және де  кәсіпорының инвестициялық қызығушылығын арттырады. Сонымен қатар, бұл ұсыныс инфляциялық кезеңде және материалдардың айналымдылығының салыстырмалы жоғарғы кезінде қолданылады.

Толық өзіндік құнды анықтау кезінде біз бір қадамдық емес, екі қадамдық модельді ұсынамыз (коммерциялық және басқарушылық шығындарды көрсету), бұл аталған шығындарды нақтырақ қадағалауға мүмкіндік береді. Бұл ұсыныс кәсіпорынның қызметін негізгі және басқа да деп бөлу арқылы жалпы (бухгалтерлік) немесе салыққа дейінгі табысты қалыптастыру модельіне де қатысты.

Шығындарды, түсімді және табысты жоспарлау процессінде  қаржылық менеджменттің кейбір тәсілдері қолданылуы мүмкін, мысалы, «Шығын  Көлем – Табыс» байланысы, банкроттыққа ұшырау ықтималдығын, сезімталдығын бағалау және 50%  ережесін.

Табысты қалыптастыруды басқару шығындарды өндіріс көлеміне тәуелділігіне байланысты тұрақты және ауыспалы болып бөлінуінде.  Бұл мақсаттарға жету үшін пропорциялау әдісін қолдануға болады, олар:

-       нақты бір өнім түріне  (немесе жалпы жылдық шығындар сомасы) өндіріске кететін шығындардың жалпы сомасын анқтау;

-       тұрақты және ауыспалы шығындардың жалпы сомасын анықтау және оларды 100% деп қабылдау;

-       жалпы шығындар сомасынан тұрақты (ауыспалы) шығындардың үлесін анықтау;

-       тұрақты және ауыспалы шығындардың үлесі бойынша аралас шығындарды бөлу;

-       тұрақты және ауыспалы шығындардың жалпы сомаларын анықтау.

Шығындарды тұрақты және ауыспалы деп бөлу операциондық талдау жасауға мүмкіндік береді.

Кесте 1

«Восток молоко» корпорациясының 2010 жылға 2,5 % және 4 % сүт өнімін өткізудің тиімділігінің операциондық талдау

«Восток молоко» корпорациясының 2009 жылғы 2 өнімі бойынша операциондық талдау жүргізілді. Бұл талдауға сүттің 2,5%  бен  4%дық сүт өнімдері алынды. Біздің кәсіпорын бойынша операциондық тұтқаның әсері келесідей, түсімнің 1 %-ға өзгеруі операциондық табыстың өзгеруіне алып келеді, ол кестенің 6 көрсеткішінің пайыздық көрсеткішімен сипатталады. Сонымен қатара, бұл екі өнімнің рентабельділіг (порогы) өтті және де қаржылық тұрақтылық қоры бар, яғни залал болмас үшін түсімнің максималды шекті көлемі белгілі.

Осы өнімнің түрлері бойынша табысты арттыру үшін келесідей шараларды жүзеге асыруға болады. Олар:

-       өнімнің жалпы жинау көлемін арттыру, өткізу көлемін, түсімнің және өзіндік құн мен табысты осы арқылы арттыру;

-       сүт өнімін қабылдау көлемін арттыру мен басқа да сүт қабылдау орындарын ашу.

Операциялық талдау  жүргізудің нәтижесін қарастырғанда келесідей
іс-шараларды ескерген жөн. Олар өнім көлемі артқан сайын тұрақты шығындар қалыпты деңгейде қалады, ал ауыспалы шығындар өнім өндіру көлеміне пропорционалды түрде өседі, ал баға өскен кезде тұрақты және де ауыспалы шығындар өзгеріссіз қалады. Осының нәтижесінде біздің кәсіпорынның үшін 2 өнімнің бағасына көтеріп, ал шығындарын қалыпты болуы арқылы  операциондық талдау жүргізуге болады. Ол 2 кестеде көрініс алған.

Кесте 2

«Восток молоко» корпорациясының 2011 жылға сүт өнімін өткізудің тиімділігінің операциондық талдау

Осы кестенің нәтижесінде барлық өндіріс бойынша жалпы маржа деңгейі мен жалпы маржа коэффициенті (маржиналды табыстың түсімдегі деңгейін) және қаржылық тұрақтылық қоры деңгейі өсті. Талданып отырған 2 өнім түрі бойынша операциондық тұтқа тиімділігі төмендегені байқалады, бұл жағымды тенденция, себебі түсімнің 1 % төмендеуінің нәтижесінде табысты жоғалату тәуекелдігі төмендейді. Осыған байланысты қаржылық тұрақтылық  қорының өсімі байқалады, 2,5% сүт өнімі - 259109,31мың.тг.  , ал  4% сүт өнімі – 11600 мың.тг. құрайды.

Біздің ойымызша, табысты тиімді бөлу үшін кәсіпорын табысты бөлуде қорлық жинақтауды құру (негізгі өндірістік қорларын ұлғайту), әлеуметтік салаға қор (өндірістік емес жұмыстардың қорлары) және айналым қаражаттарының қорларын құру арқылы қорлық әдісті қолдануы қажет.

Бұл қорға табыстан аударымдардың көлемі мүмкіндіктер мен қажеттіліктерге байланысты жоспарлану қажет. Бұл үшін сәйкесінші жоспарлау құру қажет: айналым қаражаттары мен инвестицияға. Сонымен қатар, бұл қорлық қаражаттары қаттаң мақсатқа бағытталады.

«Восток молоко» корпорациясының айналым капиталын қолдану мен қалыптастыру бойынша ағымдағы қаржылық стратегиясын анықтауда айналым капиталының жеткіліксіздігінен өтімділігін жоғалту тәуекелінің деңгейін, меншікті капиталды жоғалту тәуекелі, сонымен қатара меншікті капитал мен айналым қаражттарының тиімділігін стратегия таңдауда ескеріп басшылыққа алынатын модельдері қолданылады.  Бұл модель активтер мен пассивтер қатысты саясат 3 типке  бөлінеді, олар: агрессивті, консервативті және умеренный.

Айналым активтері мен қысқа мерзімді пассивтерді басқару саясатымен қатар ағымдағы активтер мен пассивтерді кешенді оперативті басқарудың қаржылық саясатында анықтаймыз. Оның мәні бір жағынан ағымдағы активтердің құрылымы мен қамтамасыз етілудің жеткілікті деңгейінде анықтау, ал екінші жағынан ағымдағы активтерді қаржыландыру көздерінің құрылымы мен көлемін анықтау.

Ағымдағы актвитер мен пассивтерді басқару саясатын көрнекті түрде  3 кестеден көруге болады.

Кесте 3

Ағымдағы активтер мен пассивтерді басқару саясатының нәтижесі мен көрсеткіштері

Осы кестеге сәйкес «Восток молоко» корпорациясының айналым активтерін қалыптастыру бойынша 2009 жылы умеренная қаржылық саясат қолданылды, ал 2010 жылы консервативті саясат қолданылды. Бұл саясаттың түрі  жоғалтудың жоғарғы тәуекелі мен айналым қаражатын қолданудың тиімділігінің деңгейімен сипатталады. 2010 жылы активтердің рентабельділігі 9,89%, ал айналым активтердің рентабельділігі – 17,19% құрайды. 

Айналым активтерін қаржыландыру көздерін дұрыс таңдау кәсіпорының төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылығын жоғалту тәуекелінің деңгейі және капиталды тиімді қолдану деңгейінің ара қатынасын анықтайды. Осы факторларды ескеріп айналым активтерінің қаржыландыруын басқару саясаты құрастырылады. Ағымдағы пассивтерді консервативті саясатпен басқарудың негізгі белгісі кәсіпорынның жалпы пассивтерінің сомасындағы заемдық қаражаттардың үлесінің төмен болуында (2008- 19,86%, 2009- 26,27%, 2010 – 22,91%), ал реконструктирленген қарыз қаражаттары (2008- 1,77%, 2009- 0,93%, 2010 – 1,73%).

Кесте 1

«Восток молоко» корпорациясының ағымдағы активтер мен ағымдағы пассивтерді кешенді оперативті басқару саясатын матрицада таңдау