Курсовой Еңбекақы тақырыбына

 

Қазақстан Республикасының  білім және ғылым министрлігі

Қаратау технология, білім және бизнес  колледжі

 

 

 

 

 

             Мамандық: «Есеп және Аудит»

             Цикл: «Арнайы пәндер»

 

 

 

 

Тақырыбы: Еңбек және еңбекақы есебі

 

  

 

 

  Бағасы: ___________                                                                               Шифр № 1017

                                                                                 

 

 

Орындаған:                                                                            Төребекова Э.М._________                                                                                                           

Тексерген:                                                                              Естемесова М.А. ________

Цикл меңгерушісі:                                                                Тәшімбетов Қ.М.________         

Мөлшерлік бақылау:                                                             Орынбеков Т.Я. _________

Комиссия құрамы:                                                                Естемесова А.Е._________        

                                                                                                 Сауранбаева А.А.________    

 

 

 

 

 

 

Қаратау 2012ж.

 

 

 

 

              Мазмұны

 

 

Кіріспе..........................................................................................................................3

   1.1. Еңбек және еңбекақы есебі.................................................................................4

 2.    Еңбек және еңбекақы есебінің негізгі міндеттері,түрлері............................11

 2.1. Еңбек ақы жүйелері және тариф (сетка) жүйесі............................................14

 3.   Еңбекақы жүйесі есебі бойынша жүргізілетін бухгалтерлік есептің негізгі коореспонденциясы..................................................................................................16

Қорытынды..............................................................................................................18

Пайдаланылған әдебиеттер...................................................................................19

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

     Нарықтық экономика жағдайында  өндіріс тиімділігіне әсер ететін  әртүрлі факторлардың маңызы  арта түседі, себебі, бәсекенің күшеюі  кәсіпорындардың өмір сүру жағдайы  мен дамуына  тікелей әсерін тигізеді. Осы факторлардың ішінде алдыңғы қатардағы орындардың бірін – адам факторы алады, яғни экономикалық өсу мен тиімділіктің, бәсекеге қабілеттіліктің негізін  заводтар мен фабрикалар немесе құрал-жабдықтар мен өндіріс қорлары емес, тікелей адам капиталы құрайды.

     Еліміздегі экономикалық және  әлеуметтік өзгерістерге байланысты  еңбек ақы және жұмысшыларды  әлеуметтік қолдау мен қорғау  саласында саясат та өзгеріске  ұшырайды.  Бұл саясатты жүзеге асырудың көптеген функцияларын мемлекет тікелей кәсіпорындарға артқан, яғни еңбек ақының формаларын, жүйелерін, мөлшерін кәсіпорындар өздері анықтайды.  Жұмысшылардың еңбек нәтижесін ынталандыруға көп көңіл бөлінеді. «Еңбек ақы» түсінігі жаңа мазмұнымен толықтырылды және сонымен қатар әртүрлі премиялар, қосымша төлемдер және әлеуметтік жеңілдіктер, ақшалай және натуралды түрдегі барлық ақы түрлерін алып жатыр.

     Еңбек ақы мәселелері  тек экономикалық  жағынан ғана емес, сонымен қатар,  әлеуметтік жағынан да маңызды болғандықтан, экономикалық теорияда және іс жүзінде ерекше орынға ие. Сол себепті бұл дипломдық жұмыстың тақырыбы біздің қоғамымыздың қазіргі даму кезеңінде өте актуальды болып табылады. Сондықтан да, Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдаған «Қазақстан - 2030» стратегиялық бағдарламасында  басты міндеттердің бірі – «жалақы мен төлемдерді, зейнетақыны толық және уақтылы төлеп тұру» екендігін айтқан.

      Әрбір жұмысшының еңбек ақысы  оның жеке қосқан үлесімен және кәсіпорын жұмысының нәтижесімен анықталады. Ол салықтармен реттеледі, жоғарғы шегі шектелмейді. Ал, барлық ұйымдық – құқықтық формалардың жұмысшыларының еңбек ақысының ең төменгі мөлшері Қазақстан Республикасының заңдарымен және жыл сайын «Республикалық бюджет» заңымен анықталады.

     Нарықтық экономика жағдайына  көшуге байланысты еңбек ақы  жүйесі түгелдей өзгеріске ұщырады.  Қазақстан Республикасының 15.05.07  «Еңбек кодексі» заңына сәйкес,  мемлекет  кәсіпорындар мен ұйымдардың  кәсіпкерлік қызметіне  араласпайды, сонымен қатар, еңбек ақының  мөлшерін, формаларын, жүйелерін  анықтамайды, яғни оны ұйымдастырумен айналыспайды. Мемлекет тек халықты әлеуметтік қорғаумен айналысады. Сондықтан, кәсіпорындар еңбекті және еңбек ақыны ұйымдастыру жұмыстарын өздері жүргізеді., бұл – олардан белгілі бір білім мен іс – тәжірибені талап етеді. Еңбек ақыны ұйымдастыру және төлеу саясаты кәсіпорынның жұмыс нәтижесіне тікелей ықпалын тигізеді.

 

1. 1 Еңбек және еңбекақы есебінің негізгі міндеттері, түрлері

 

      Жалақы – бұл еңбек өлшемі мен тұтыну өлшеміне бақылау жасауды жүзеге асыруға көмектестін маңыздық экономикалық құрал. Шаруашылық субъектісінің түріне қарамастан әрбір қызметкердің кірісі субъект жұмысының түпкілікті нәтижелерін ескергенде, оның жеке үлесімен анықталады және салықтармен реттелінеді. Жалақы тұтынушы кірістің үлкен бөлігін құрайды, сондықтан да сұраныстың мөшеріне, тауардың тұтасына және олардың бағасына елеулі әсер етеді. Жалақының номиналды және шынай түрлері болады. 
     Номиналды жалақы дегеніміз -жалдамалы еңбектің қызметкері өзінің күндік, апталық, айлық еңбегі үшін алатын ақша сомасы. Номиналды жалақының мөлшеріне қарап табысының деңгейі жайында айтуға болады, бірақ тұтынудың деңгейі мен адамның әл – ауқаты жайлы айту мүмкін емес. 
     Шынайы жалақы – алған ақшаға сатып алуға болатын өмірлік игіліктер мен қызметтердің жиыны. Ол номиналды жалақыға тікелей қатынаста және тұтыну заттары мен ақылы қызметтердің бағасы деңгейімен кері қатынаста болады. 
      Жалақы өнімінің өзіндік құнының негізгі элеметтерінің бірі болып табылады, сондықтан да жалақы есебінің дұрыс ұйымдастырылуы еңбек өнімділігінің артуына, өнімнің өзіндік құнының кемуіне және еңбеккерлердің өмір деңгейінің жақсаруына себепші болады. Қызметкерлермен есеп айырысу есебінің негізгі міндеттері: 
1. Еңбектің саны мен сапасы, шығарылм нормасының орындалуына, жұмыс уақыты мен жалақы қорының пайдалануына бақылау жасау;

2. Субъектінің әрбір қызметкеріне жалақыны дер кезінде және уақытылы есептеу;

3. Жалақыдан дер кезінде және дұрыс ұстап қалу;

4. Белгіленген мерзімдерде қызметкерлермен еңдекақы бойынша есеп айырысуды жүргізу;

5. Есептелген жалақыны өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына дер кезінде және дұрыс енгізу;

6. Өндірістік процеске басшылық жасау операцияларына қажетті еңбек пен жалақы туралы деректерді алу;

7. Еңбек  және жалақы бойынша статистикалық  есептемені жасау;

     Жалақының түрлері, еңбекақы төлеудің нысандары мен жүйелеріЖалақы екіге бөлінеді: 
- негізгі; - қосымша;

     Негізгі – бұл қызметкерлерге нақты жұмыспен өтеген уақыты үшін, орындаған жұмыстары мен өнеркәсіптік өнімдерінің саны мен сапасы үшін белгіленген бағалар мен қызметақы бойынша есептелетін жалақы. Негізгі жалақының құрамына мыналар кіреді:- жұмыс істеген уақытына тарифтік ставкалар, қызметақы, кесімді бағалар немесе орташа табыстар бойынша есептелген жалақы;

- қызметпен  өткерген жылдары үшін үстеме;- жұмыс жағдайының өзгеруіне байланысты  кесімді ақы алушыларға қосымша  қызмет (материалдардың сәйксесіздігі,  өңдеудің күрделілігі, құрал –  сайман мен жабдықтың икемсіздігі);- кесімді ақы алушыларға үстемелі бағалар бойынша қосымша ақы;- ақшалай және натуралды сыйақылар және сыйақы берудің бекітілген тәртібіне сәйкес төленген сыйақылар, қосымшалар;- мерзімінен тыс уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы;- түндегі жұмыс үшін қосымша ақы;- жұмысшының кінәсі жоқ тұрып қалуға төлемдер;Қосымша – бұл қызметкердің кәсіпорында жұмыс жасамаған уақытына ҚР заңдарына сәйкес есептелген жалақы. Қосымша жалақының құрамына кіретіндер:

- балаларын  тамақтандырушы аналарын жұмысындағы үзіліс уақытына төлем ақы;

- жасөспірімдердің  жеңлдік сағаттарына төлем;- мемлекеттік  және қоғамдық міндеттемелерді  орындауға жұмсалған жұмыс уақытына  төлем;

- негізгі  және қосымша демалыстар уақытына  төлем;

- пайдаланылмаған  демалыс үшін өтемақы;

- шыққанда  берілетін жәрдем ақы;

     Қызметкерлер жалақыдан басқа әлеуметтік сақтандыру қаражаттары есебінен еңбекке уақытша жарамсыздық жөнінідегі жәрдемақыны алады.

     Негізгі және қосымша жалақылар жалақы қорын құрайды. Жалақы қорының құрамына жалақының барлық түрлері, әртүрлі сыйақылар, үстемелер, қосымша ақылар, заңға сәйкес қызметкердің жұмыс жасамаған уақытына есептелген ақша сомаларын қоса алғанда, ақшалай немес натуралды нысанда есептелген жеке әлеуметтік жеңілдіктер қосылады.

     Кәсіпорынның жосарымен (болжамымен) белгіленген, жалақы төлеу шығыстарының сомасы жалақының жоспарлы қоры деп аталады. Ал есепті кезеңде қызметкерлерге нақты төленуге тиісті жалақының сомасы кәсіпорындағы жалақының есептік қоры деп аталады.

Бухгалтерлік есепте еңбекақы төлеудің 2 нысаны бар:

1-нысаны – мерзімдік;

2-нысаны – кесімді;

     Мерзімдік нысан кезінде еңбекақы төлеу жұмыспен өтелген уақыттағы тарифтік ставкалар немесе қызметақылар бойынша жүргізіледі. Еңбекақы төлеудің мерзімдік нысаны мынадай жағдайларда қолданылады:

1. Жұмысшы өнім шығарудың артуаны тікелей әсер ете алмайды;

2. Ксімді бағалауға қажетті шығарылымның көрсеткіштері толық емес;

3. Жұмыс уақытын пайдалануға қатаң бақылау ұйымдастырылған, нақты жұмыспен өтеген уақытына қатаң есеп жүргізіледі;

4. Жұмысшыларды дұрыс тарифтендірген кезде, яғни жұмысшының біліктілігі орындалатын жұмыстың разрядына сәйкес келу;

5. Қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін;

    Мерзімді еңбекақы жай және мерзімді – сыйақылар болып бөлінеді.

Жай мерзімдік еңбекақы тек жұмыспен өтелген уақытпен және қызметкерлердің тарифтік ставкасымен немесе қызметақысымен анықталады. Практикада осы табыстарды есептеудің 3 түрлі әдісі қолданылады:

- Сағаттық;

- Күндік ақы;

- Айлық ақы;

     Мерзімдік – сыйақылық еңбекақы кезінде тек нақты жұмыспен өтелген уақыт қана ескеріліп қоймай, сондай – ақ еңбектің соңғы нәтижесі ескеріледі (белгілі бір көрсеткішьерге қол жеткізгені үшін сыйақы көзделеді).

Кесімді еңбекақы шығарған өнімін ескеруге болатын жұмыскерлерге ғана (токарьлар, тігіншілер, тас қалаушылар) қолданылады.Бұл нысанда еңбекақы төлеудің 5 жүйесі бар:

1. Тікелей кесімді жүйе;

2. Кесімді- сыйақылақ жүйе;

3. Ілгерішіл – кесімді жүйе;

4. Жанама – кесімді жүйе;

5. Аккордық жүйе;

     Тікелей кесімді төлемде жалақының мөлшері тек шығарылған бұйымның саны мен өнім бірлігі үшін белгіленген бағалауға тәуелді болады.

 Кемімді – сыйақылық төлемде кесімді жалақы сомасынан басқа, белгілі бір сандық және сапалық көрсеткіштерге қол жеткізгені үшін сыйақы есептейді.

     Ілгерішіл – кесімді төлемде өндірілген өнімді белгіленген нормалар шегінде тікелей бағалаулар бойынша төлеу көзделген. Ал нормадан тыс бұйымдарды шығару көтермеленген бағалар бойынша (2 есе кесімді бағалаудан аспайтындай төленеді).

     Жанама – кесімді жүйе жабдықтарға және жұмыс орындарына қызмет көрсетуші жұмыскерлердің еңбек өнімділігін өсіруге ынталандыру үшін қоланылады. Мұндай жұмыскерлердің еңбегі олар қызмет көрстетін негізгі жұмысшылар өндіретін өнімнің есебінен жанама – кесімді бағалаулар төленеді.

     Аккордық жүйеде орындалатын жұмыстың көлемі алдын ала белгіленіп, бағалау белгіленеді. Жұмыс орындалу мерзімін көрсету арқылы бағаланады. Жұмысты орындауға наряд жазылады да, онда табыстың жалпы сомасы, жұмысты аяқтау мерзімі, көрсеткіштер мен сыйақының мөлшері көрсетіледі.

Жеке  өсімдік еңбекақы

     Табыс әрбір жұмысшының жұмыс нәтижесіне байланысты. Ол белгіленген бағалауды дайындалған бұйымдардың сапасына көбейту жолдарынмен анықталады.

Бригадалық  кесімді еңбекақы

     Жұмысшыларды жалақысы бригадалардың, учаскенің жұмыс нәтижесі бойынша анықталады. Бағалар жеке (әрбір кесіпке) және кешенді (ұжымдық) болуы мүмкін.

Жеке  бағалауды қолданған кезде жалақы жұмыстың осы түрінің бағалауын  бригада, цех, учаске жасаған (өңдеген) бұйым (жұмыс) санына көбейту жолымен анықталады. 
     Кешенді бағалауды қолданған кезде бригаданың кесімді табысы анқталады. Ол бригада мүшелерінің арасында жалақы тарифіне пара – пар бөлінеде (жұмысшы разрадының тарифтік ставкасын нақты жұмыспен өтелген сағаттарға көбейту арқылы). Жалақы КТУ ескерілген тариф бойынша (КТУ жалақысы) есептелінеді, содан кейін бөлу коэффициенті анықталады (бригаданың кесімді жалақысы КТУ ескерілген тариф бойынша бригада жалақысына бөлінеді). Әрбір жұмысшының айлық жалақысы тариф бойынша жалақыны бөлу коэффициентіне қайта көбейту

Қосымша жалақыны құжатпен рәсімдеу және есептеу

ҚР  еңбек заңдарына сәйкес жұмысшылар мен қызметкерлердің мынадай  жұмыспен өтелмеген уақыттары төленеді:

1. Мемлекеттік  және қоғмдық міндеттемелерді  орындау уақыты;

2. Жасөспірімдердің жеңілдік сағаттарын төлеу;

3. Нәрестені  тамақтандыруға аранлған қосымша  үзілістерді төлеу;

4. Кезекті  және оқу демалыстарының уақытын  төлеу;

5. Пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақы;

6. Жұмыстан босаған кездегі шығу жердемақысы.

     Орташа жалақыны анықтау үшін:

1.Күндік  орташа жалақыны (жұмыс істелмейтін  және мереке күндерін қоспағанда);

2.Орташа  сағаттық жалақы пайдаланылады;

     Нақты жұмысшының ораташа жалақысының мөлшері күндік орташа жалақыны төленуге тиіс күндер сомасына көбейту жолымен анықталады.