Портфельдік инвестицияны каржыландыру

 

3. "Казкоммерцбанк" акционерлік қоғамыныц ипотекалық несиелеу

механизмін   талдау

 

«Казкоммербанк» АҚ 1991 жылы 5-қазанда құрылтайшылардың жалпы жиналысында құрылған коммерциялық мекеме болып табылады. Банк өз жұмысын Қазақстан Республикасының заң күші бар «Шаруашылық серіктестіктер туралы», «ҚР-ның банктері және банк жүйелерінің қызметі туралы» Азаматтық кодекске сәйкес, ҚР-ның Халық банкінің және де басқа құнды қағаздар нарығын, банк жүйелерін реттейтін, ереже белгілейтін актілерге сәйкес жүргізеді.

Несие есептеу секторының негізгі  функциясы клиенттерге қызмет көрсету, мекемелермеи жеке тұлғалардан төлем-ақы қабылдау және т.б.

Қолма қол  және есепшот арқылы шетелдік валюталармен есеп айырысу

мәселелерімен халықаралық бөлім айналысады.

Несиелер беру «Казкоммерцбанк» АҚ-ның басты бағытының бірі болып отырғаны оның жоғары пайдалылығынан. Оның негізгі қағидаларының бірі несие берудің әртүрлі жүйелері мен түрлерін қолдана отырып, онымен бірге қайтарымның қатаң кепілдігімен қаржылық тұрақтылықты сақтай отырып тұтынушылар қажетін өтеу.

Ипотекалық  несие берудің банк таңдап алған  түрі несиелерді беру деңгейінде несие алуға қажетті құжаттарды жылдам толтыруға мүмкіндік беріп қана қоймай, бүл деңгейдегі несие алушылардың қаржылық жағдайларына баға беруге мүмкіндік береді.

Бүтіндей қарағанда  соңғы екі жылда «Казкоммерцбанк» АҚ-ның несиелер салымдарының көлемі үш есе өсті, оның ішінде ипотекалық несие –

3,8 есе. «Казкоммерцбанк» АҚ-ның берген ипотекалық несиелерінің көлемі жалпы берілген несиелердің 81,1% құрайды. «Казкоммерцбанк» АҚ-ның берген несиелерінің жартысынан астамы ипотекаға келеді- 33,7 %, ал «Тұран Әлем банк» ААҚ-ның ипотекалық несиелері бұдан да төмен,небәрі 10% .

«Казкоммерцбанк» АҚ-ның несиелердің қайтарылуын қамсыздандыру тұрғысынан қарағандағы біздің олардың іс-тәжірибелерінің және несие алушыларын зерттеген зерттеулеріміздің негізінде банктік несиелендіру түрлерін талдап жүйелендірдік (ірі, орта, кіші, және жеке тұлғаларды несиелендіру). Берілген талдау несиелік қатынастардың банк пен несие алушының қарым-қатынастарының құрылымдарының күрделілігін ескере отырып ииотекалық несие берудің айрықша үлгілерін көрсетіп, «Казкоммерцбаик» АҚ-ның несие беру түрлерін талдау жасағанда

«Казкоммерцбанк» АҚ-ның статистика басқармасының ресми хабарына сәйкес 1998-2004 жылдарда республика көлемінде банктің әр салаларына салған несиелік салымдарының әжептеуір өскені байқалады.

«Казкоммерцбанк» АҚ-ның ипотекалық несиелерінің динамикасын зерттеу көрсеткендей, банк несие беру көлемін үлғайтуда ( кесте 1)

 

                                                                                                  Кесте 1

Казком ипотекалық компаниясының  несие қоржынын жіктеу

 

 

	12.03				01.04
	Негізгі борыш		Нақты құрылған провизиялар		Негізгі борыш		Нақты құрылған провизиялар
	Көлемі	Үлесі %	Көлемі	Үлесі %	Көлемі	үлесі	Көлемі	үлесі
Барлық несиелер	12521843	100	29904	100	1318227	100	39069	100
стандартты	12400030	99	0	00	13064197	99.1	0	00
Күмәнді	115980	0.9	24071	80.5	110488	0.8	32527	83.3
1 санат төлемдер уақытылы  ж.е толық төленген жағдайда	0	00	0	00	0	00	0	00
2 санат толық төленбеген жағдайда	43779	37.7	4378	18.2	44524	40.3	4452	13.7
3 санат толық төленген жағдайда	0	00	0	00	0	00	0	00
4 санат толық төленбеген  жағдайда	65631	56.6	16408	68.2	19628	17.8	4907	15.1
5 санат	6570	5.7	3285	13.6	46336	41.9	23168	71.2
үмітсіз	5833	0.1	5833	19.5	6542	0.1	6542	16.5

Бұл кестеде Казком АҚ 2004 жылғы мәліметтер берілген. Берілген мәліметтерге сүйенетін болсақ ипотекалық несие көлемі біршама өскенін байқаймыз.

                                                                                                                                                                                                          Кесте 2

             2004-2009 жылдардағы банктік ипотекалық несиелер динамикасы

Көрсеткіштер	2004	2005	2006	2007	2008	2009
Барлық берілген несиелер, млн. теңге оның ішінде:	15703	25308	49649	22428	1.752776	1.48200
Ипотекаға берілген несиелер,млн. теңге	3093	3098	22355	32899	45233	41300

      Кестенің көрсеткіштеріне қарағанда «Казкоммерцбанк» АҚ-ның   2007  жылы ипотекаға  берген   несиелерінің   мөлшері 2004 жылғы межеден 10 есе жоғары болды, бұл кезеңде банктің берген несиелерінің көлемі 43 есеге өскен. Ал 2007 жыл мен 2009 жылды салыстыратын болсақ ипотекалық несие мөлшері 3933 млн ға кемігенін көрсетеді. Банктің бір тұлғаға берген несиесінің көлемі 8 есе өскен.

Бірақ та кестенің көрсеткіштеріне  сәйкес «Казкоммерцбанк» АҚ-ның берген несиелері көлемінің жалпылай өсу негізінде ипотекаға берілген несиелердің үлес салмағының әжептеуір төмендегені; 2004-ші жылғы 46,6 пайыздан 2009-ші жылғы 13,1 пайызға төмендегені   байқалады.

«Казкоммерцбанк» үшін қарыз алушының несие қабілеттілігі маңызды мәселе болып табылады. Ипотекалық несие беруде тұтынушының несие қайтарушылығы негізгі жағдайлардың бірі, тұтынушыда алатын несиенің 15 пайызы болуы тиіс. Қажетті соманың келесі жартысына несие берілуі мүмкін, бірақ та міндетті түрде сатып алатын үйдің кепілдігі болуы керек. «Казкоммерцбанк» АҚ-ның күнделікті ипотекалық несие беру тәртібі келесі жәйттерден тұрады:

1. Тапсырыс қабылдау бөлімі. Клиент қажетті құжат қағаздарын банктен      алып оөзбетінше дербес толтырады.
2. Сараптау бөлімі. Толтырылған құжаттар сараптау бөліміне беріледі, онда клиенттің жұмыс орны, кіріс-шығыстары, салықтары, банктегі жинақтары жоніндегі мэліметтер толық қарастырылады.

Банкпен салымдардың  түсуінің бірқалыптылығы анықталады. Егер тұтынушыда сыйлыққа алған, мұрагерлікке қалған бағалы заттар болса, олардың бәрі де мұқият тексеріледі. Егер тұтынушы бұрын да бағалы заттар сатып алуға несие алған болса оның қайтарылу тұрақтылығы тексеріледі. Пәтер ақы, телефон, семья мүшелері мысалы, несие алушыда оның семья мүшелері мысалы, үшін толейтін міндеттемесінің бар-жоғы бәрі мұқият тексеріледі. Осы тексерулердің нәтижесінен сараптау болімшесі кіріс-шығыс туралы қорытынды шығарады. Егер клиенттің төлейтін міндеттемелері кіретін кірістің 32 пайызынан асқан жағдайда оған несие берудің тиімсіз екені туралы қорытынды шығарылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

  

        

          Қорыта келгенде ипотекалық несиелендіру халықтың – тұрғын үй жағдайын жақсартудағы тиімді және табысты жұмыстағы, құрлыс кешенінің - өндірістің және халықты ипотекалық несиелендіруді кеңімен таратуға ықпал ететін экономикалық өсуге мүдделі мемлекеттің серпінді жұмыс істеуіне деген мүдделерді келісуге мүмкіндік береді.

      Ипотекалық несие өз тамырымен тарихқа терең бойлаған несиелік қатынастардың түрі, қарызгердің өз міндеттерін орындауының сенімді бөлігі. Ипотекалық несиелеудің әртүрлі жолдарын сараптай отырып, дамыған елдердегі ипотекалық нарықтың ерекшеліктерін, ипотекалық несиелер берудің әртүрлі механизмдерін пайдалану Қазақстандағы ипотекалық тұрғын үй нарығын дамытуда маңызды роль атқарады. Бұл жөнінде әр мамандармен әртүрлі ойлар айтылады. Біз ипотекалық несиелеудің шетелдік тәжірибесінің екі моделін қарастыра отырып, Қазақстанда екі модельді де енгізу көзделгендігін, екі деңгейлі американдық модельді ұйымдастырудың кұрделілігіне қарамастан оған артықшылық танытылғандығын атап өткен жөн. Осы схема шеңберінде 2000 жылы Ұлттық банкпен «Қазақстан ипотекалық компаниясы» ЖАҚ құрылды. Несиелік қаржылардың көзі болып негізінен жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың мерзімдік және жедел салымдары табылады. Азаматтардың арнайы жинақтаушы мекемелерінде келешекте несиеге түрғын үй сатып алуға жинақталған қаржылары үйді казіргі уақытта алуға дайын қарыз алушыларға ипотекалық несиелер беруге бағытталады.

  Соңғы жылдардың көлемінде ұзақ мерзімді ипотекалық несиелердің даму жолдары айтарлықтай мөлшерде экономиканың күрделі жылдарына келді. 2000-ші жылдың басында ғана ипотекалық несиелер жүйесіне позитивтік өзгерістер еніп, Қазақстанның ірі қалаларында, облыстарында және жекелеген коммерциялық банктерде ипотека саласында жұмыс істейтін құқықтық базаларға сүйенетін әртүрлі тұрғын үй бағдарламалары іске асырыла бастады. Соған қарамастан ипотекалық несиелердің нарығы жалпылай айтқанда баяу дамуда. Кейбір позитивті қимылдарына қарамай, ұзақ мерзімді ипотекалық несиелер қазақстан банктерінің тұрақты, өз бетімен жұмыс істейтін бизнес түрі бола алмай келеді. Ипотекалық несиелерді берудегі банктердің күнделікті кезігіп жүрген негізгі проблемаларын зерттеу мен сараптау көрсеткендей, негізгі проблемаларының бірі ұзақ мерзімді, қажетті деңгейде арзан, ипотекалық несиелерді үзбей беріп тұруға қажетті несиелік ресурс көздерінің жоқтығы.

         Сондай - ақ ипотекалық несиелерді тежеп тұрған бірқатар құқықтық сұрақтардың шешілмей жатқандығы, ипотекалық эмиссионды құнды қағаздар туралы, жоғары пайыздық несиелер мен пайыздық қауіптер, табыс деңгейінің төмендігі және халықтың қажетті мөлшердегі жиналымдарының жоқтығы;

жүмыс берушілердің, мекемелердің экономикалық тұрақсыздығы; ұзақ мерзімді

тұрғын үй несиелерінің сенімділігін арттыратын және осы салаға инвестиция әкелетін жүйенің, ипотекалық нарық инфрақұрылымының дамымағандығын атауға болады.

       Ипотеканың Қазақстан бойынша дамып, өркендеп кең қанат жайып кетуі үшін біздің ойымызша бұл істі Қазақстанның Ипотекалық Компаниясы өз қолына алу керек, ол қайта қаржыландырумен   ғана шектелмей,   басқа да проблемалармен де айналысуы керек, барлық саланы ақпараттық қамтамасыз ету немесе қандай да бір ақпараттық орталық құруды қолға алу қажет.

Сөйтіп Қазақстандағы  ипотекалық несие беруді дамыту үшін қажетті инфрақұылым құру керек, бұл қадам тұрғын үй проблемаларын түбегейлі шешіп ипотекалық несие беруді дамытады. Ипотекалық несие беруді дамыту азаматтардың әл-ауқатын жақсартып қана қоймай түрақты банк жүйесіи құруға себебін тигізеді.

Біріншіден, ипотеклық  несие тиімді жүмыс істейтін болса ұлттық валютага ғана емес, сонымен қатар, жеке зейпетақы қорларына деген сенімділік артады. Екіншіден, ипотекалық механизм неғүрлым көп қолданылса, жеке меншік құқығын тіркеу, меншікті сақтандыру сапасы, банктік несие тәжірибесінің әділ және таза болуы соғүрлым арта түседі. Кепілдікке қойылған меншік тұрақтылық пен қауіпсіздікке деген қызығушылықты тудырады және ұзақ перспективалардың құрылуына зор ықпал етеді.

Республика тұрғындарын тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесін шешу үшін және Қазақстанда ипотекалық несиелеу жүйесін дамыту үшін біздің ойымызша төмендегі мәселелерді шешуге аса назар аудару қажет:

1. Тұрғын үй құрылысына бөлінетін жер учаскелерін тұрғын үйдің әрбір шаршы метрінің құнын 350 доллардан аспайтын бағада сатып беретін фирмаларға тендер арқылы бөліп беру керек;
2. Тұрғын үй құрылысын салуда отандық құрылыс саласын дамытуды қолға алу керек және жоғары дәрежелі мамандарды тарту керек. Бүл міндетті шешу үшін осы салаға отандық және шетелдік инвестицияларды тарту маңызды болын табылады;
3. Ипотекалық несиелеу жүйесі несие қайтаруға қабілеті бар орташа табысы бар отбасылардың мүддесін қорғауы тиіс;
4. Ипотекалық несиелеу шарттарының тұрғындар үшін тиімділігін қамтамасыз ету үшін банктер арасында бәсекені дамыту және тұрғын үй нарығының инфрақүрылымын қалыптастыру қажет;
5. Ипотекалық несие көздерін қалыптастыруға банктен басқа банктік емес басқа қаржы институттарының (зейнетақы қорлары, сақтандыру компаниялары) құралдарын тарту қажет.