Жылжымайтын мүліктің сандаық және сапалық сипаттамасы

 

         1-ші кестеде көрсетілгендей 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда өнімді  өткізуден тускен табыс 7541,9 мың теңгеге өскен,ол 41,8% құрайды. Өнімнің өзіндік құны 2005 жылы 2764,1 мың теңгеге немесе 13,4% - ға өскен, ол 23449,6 теңге. Сонымен қатар жалпы табыстың өскен, ол 4777,7 мың теңгеге өскен, яғни 2114,8 мың теңге, сонымен қатар кезең шығындары да 11368,9 мың теңгеге , яғни 11,5% - ға өсті. Негізгі құралдардың орташа жылдық құны 37045,4 мың теңгеге төмендеген. Анализ көрсеткендей жұмысшылар саны 32 адамға және  жұмыскерлер саны 1 адамға азайған.

         2004 жылы жұмысшылардың жалпы саны 353 адам, ал 2005 жылы -321 адам, немесе 9,1%-ға төмендеді.

         Сонымен қатар 2005 жылы 2004 жылмен  салыстырғанда 1 жұмысшының еңбек  өнімділігі 132,92 немесе 44,3%- ға өсті. Еңбек ақы қоры  1454 мың теңгеге  жоғарылады, яғни 23,6% -ға өсті. Орташа айлық еңбек ақы 2004 жылмен салыстырғанда 11535,0 теңгеге өсті, яғни ол 123,6%.

         Жұмыстың қортындысы мен өндіріске  кеткен шығындарды 1 теңгеге кеткен  шығындардан көре аламыз. Бұл көрсеткіш 2004 жылғы 1,14 теңге, ал 2005 жылы 0,92 болды, яғни -0,22 теңгеге немесе 20%- ға төмендеген.

Негізгі капиталдың қолданылу  деңгейі, бір жағынан технологиялық  саясаттың прогрессивтілігімен, ал екінші жағынан өнімнің шығарылу технологиясымен анықталады. Мұндай жағдайда басшылыққа, ең алдымен негізгі  қорлардың қалай қолданылып жүргенін анықтау қажет.

          Бұл көрсеткіштерді жүзеге асыру  үшін негізгі капиталды қолдануға   біртұтас жүйе  құрылған.

Бұл көрсеткіштердің  ең маңыздысы қор қайтарымдылығы, қор сиымдылығы. Қор қайтарымы  өнімді өткізіден түскен табысты  негізгі қорлардың орташа жылдық құнына қатынасымен анықталады.

2-кесте 2004-2005 жылға  негізгі капиталдың қолданылу  көрсеткіштері

 

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2004 ж	2005 ж	Өсу қарқыны %
1	Қор қайтарымдылық	Тенге	0,35	0,69	191,7
2	Қор сйымдылық	Тенге	2,78	1,44	52,2
3	Қормен қарулану	Тыс.тенге/адам	835,7	627,9	75,1
4	Тозу коэффициенті	%	60,5	60,5	100
5	Жарамдылық коэффициенті	%	39,5	39,5	100

 

«Алтын жіп» АҚ- дағы қор қайтарымы 2004 жылы 0,35 теңге, ал 2005 жылы 0,69 теңге. Қор қайтарымының өсуі кәсіорынның  даму деңгейін көрсететі. Қор қайтарымының көрсеткіші басшылыққа пайданың көлемін анықтауға көмектеседі. 2005 жылы 2004 жылға қарақанда 1 теңгеден түскен табыс 33 тиынға өскен. Алайда, техникалық саясаттың  өндірілуіне бұл жеткілікті емес. Сонымен қатар, қор сиымдылығын да анықтау керек, яғни 1 өнімнің бірлігіне қанша негізгі қорлардың қажет екенін  көрсетеді. Қор сиымдылығы  қаржы салыдарымен және оның өсуімен байланысты. Қор сиымдылығы 2004 жылы 2,78 теңге, ал 2005 жылы 1,44 теңге болды. Өнімнің қор сиымдылығы  төмендеген  жағдайда, алайда тұрақты табыстың өсуі кезінде капитал салымдарының үнемделуі байқалады.

Ары қарай «Алтын жіп» АҚ- ның  кадрлар ағымын қарастырамыз.

 

3- кесте. 2004-2005 жылдардағы  «Алтын жіп» АҚ-ның кадрлар  ағымының көрсеткіштері.

 

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2004 ж	2005 ж	Ауытқу (+,-)
1	Жұмысшылардың орташа жылдық саны	адам	353	321	-32
2	Қабылданған жұмысшылар	адам	-	-	-
3	Шығарылған жұмысшылар	адам	85	36	49
4	Қабылдау коэффициенті	%	-	-	-
5	Шығару коэфициенті	%	24	11	46

 

         2004 жылы кәсіпорын 85 адмды жұмыстан  босатқан, ал 2004 жіне 2005 жылдары жұмысқа  ешкімді қабылдамаған. 2005 жылы кәсіпорын 

49%-ға аз адамды жұмыстан шығарды, яғни ол 36 адамды құрайды.Жұмыстан шығару коэффициенті  2004 жылы 24%-дан 2005 жылғы 11%-ға төмендеген, яғни ол 46%.

 

 

2.2 «Алтын жіп» АҚ  –ның банкроттыққа ұшырау қаупі және қаржылық жағдайын  талдау

 

         Бұл бөлімде «Алтын жіп» АҚ  – ның банкроттыққа ұшырау  мүмкіндігі және қаржылық жағдайына диагностика жүргіземіз.

         Нарықтық қатынастар жағдайында  кәсіпорынның қаржылық жағдайын  анализдеу маңызды роль атқарады. Бұл мынаған байланысты, кәсіпорын  тәуелсізденеді және жеке меншіктер  ,жұмысшылар, комерциялық серіктестіктер  алдында өндірістік кәсіпкерлік қызыметі бойынша жауапкершілікте болады. Нарық жағдайындағы қаржылық анализдің көп тараған әдісі - әртүрлі қаржылық коэффициенттерді төрт топта қарастырамыз:

• мүліктік жағдайын бағалау
• жұмыс белсендігін бағалау
• қаржы тұрақтығын бағалау
• кәсіпорынның табыстылығын бағалау

 

     Кәсіпорынның  қаржы тұрақтығын бағалау үшін  объективті , ғылыми негізделген  және оптималды басқармашылық,  өндірістік және әсіресе қаржылық  жағдайын талдау керек. Терең  және нақты талдау базасы болған  жағдайда ғана кәсіпорынның қызыметін объективті бағалауға, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығынкүшеитетін және оның жұмыс белсенділігін арттыратын басқармашылық шешімдер беруге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

5 – кесте  Кәсіпорынның  мүліктік жағдайын бағалау

 

№	Көрсеткіштер	2004 ж	2005 ж	Нормалық мәні
1	Өндістік мүлік коэффициенті	1,6812	1,6219	>=0,5
2	Активтердің мабилділік және мобилді құралдар коэффициенті	0,4222	0,4541	<0,5
3	Негізгі құралдардың  құн коэффициенті	0,7306	0,8319	<0,5
4	Негізгі құралдардың  тозу коэффициенті	0,5778	0,5459	<0,5
5	Мобилді активтер коэффициенті	0,6054	0,6055	>0,5

 

 

Бесінші кестеде кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалау көрсетілген. Мұнда 1– ші өндіріске  бағытталған  мүлік коэффициенті қарастырылған :

0.57. Талданып отырған кәсіпорында бұл коэффициент деңгейі 2004 жылы  1,6812, 2005 жылы 1,6219 –ды көрсетті. Бұл көрсеткіштің мәні талданып отырған  кезеңнің нормативті деңгейіне тең.

         Бұл көрсеткіштен кейін баланыс  валютасын дағы ағымды активтердің  бөлігін анықтау қажет.Кәсіпорын активтерінің мобилділік  коэффициентінің өсуі ол ағымдағы активтер құнының кәсіпорынның барлық мүлкінің құнына  қатынасына тең.

         Біздің кәсіпорында бұл коэффициент  деңгейі 2004 жылы 0,4222, ал 2005 жылы 0,4541-ді  құрағанын көрсетеміз. Бұл коэффициент сәл ғана өсті. Кәсіпорын активтерінің орналастыру тиімділігін көрсететін келесі көрсеткіш – кәсіпорын активтерін орналастыру коэффициенті болып табылады. Ол мабилді және мобилденген құралдар қатынасымен есептелінеді.

         Ол  ұзақ мерзімді активтер құны мен сонымен ағымдағы активтер құнының айырмашылығымен анықталады. Өндірістік кәсіпорындарда бұл коэффициент деңгейі  0,5 – тен кем болмауы керек . Талданып отырған кәсіпорында оның деңгейі 2004 жылы 0,7306; 2005 жылы 0,8319  . Бұл коэффициенттің деңгейінің өсуі мобилденген құралдарға қарағанда мобилді құралдар  қарқынының өсуіне байланысты болады.Біздің кәсіпорында бұл коэффициент аптималды мәнге ие, бірақ 2005 жылы сәл төмендегенін көреміз . Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорын қызыметі және оның дамуы жеке капитал, яғни өзін - өзі қаржыландыру көздеріне байланысты  жүргізіледі. Жеке капиталдың жетіспеушілігіне баиланысты жағдайда ғана кәсіпорын заёмды құралдарды тартады. Бұл жағдайда сыртқы заёмдық бұлақтардан қаржының тәуелсіздігі маңызды. Бірақ ол мүмкін емес жеке  капиталдың фактылық мөлшерін құру ғана емес, капиталдың жалпы соммасының шекті салмағын анықтау қажет. Бұл көрсеткіш әр түрлі аталады(жекеменшік коэффициенті, тәуелділік коэффициенті, автаномдық коэффициент) , бірақ  оның мағынасы біреу ғана – ол бойынша бірнеше кәсіпорын , заёмды құралдардан тәуелсіз, жеке құралдармен қызымет ете алады. Бұл  коэффициенттің жеткілікті деңгейі 0,5 – 0,6 – ға тең. Біздің жағдайда бұл коэффициент деңгейі 2004 және 2005 жылдары олардан асады, яғни 0,8833 -0,758. Ол кәсіпорынның қаржысының  тұрақты екенін көрсетеді. Зерттелініп отырған кәсіпорында ол коэффициент 2004 жылы 0,1167, 2005 жылы 0,242 –ге тең. Бұл тәуелділік коэффициенті мөлшерленген мәннен едәуір төмен .

         Осы кәсіпорынның қаржы тұрақтылын көрсететін басқа да коэффициенттер , 6 – шы кестеде көрсетілген.

         Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын  мінездейтін келесі көрсеткіш  – қаржыландыру коэффициенті  болып табылады. Бұл коэффициент  деңгейі жоғарлаған сайын банктер  және инвесторлар  үшін қаржыландыру сенімдірек болады. Бұл коэффициент кәсіпорынның қай бөлігі жеке құралдармен және қай бөлігі заёмдық құралдармен қаржыландыратынын кқрсетеді. Бұл коэффициенттің бірден төмендеуі, кәсіпорынның төлем қабілеттілігінің төмендегенін көрсетеді,яғни кредит алуды қиындатады. Біздің кәсіпорынның қаржыландыруы коэффициенті 2004 жылы 7,7525, 2005 жылы 3,1329 – ға жетті.

 

6 – кесте  «Алтын  жіп» АҚ қаржы тұрақтылығын  бағалау. 

 

№	Көрсеткіштер	2004 ж	2005 ж	Нормалық мән
1	Тәуелсіздік коэффициенті	0,8833	0,7580	0,5-0,6
2	Тәуелділік коэффициенті	0,1167	0,2420	0,4-0,5
3	Қаржыландыру коэфициенті	7,5725	3,1329	>1
4	Заёмды және жеке құралдар коэффициенті	0,1321	0,3192	<1
5	Инвестициямен жабылу коэффициенті	0,8833	0,7580	Қалыпты 0,9 ; қатерлі 0,75
6	Инвестициялау коэфициенті	0,6032	0,5479	>=0,5
7	Ұзақ мерзімді заемді құралдар тарту коэффициенті	0,0000	0,0000
8	Икемділік коэффициенті	0,3459	0,2799	>=0,5
9	Жеке көздермен құрылған запастар коэффициенті	1,2193	0,7771	>=0,6-0,8
10	Қысқа мерзімді қарыздар коэффициенті	1,0000	1,0000	-
11	Кредиторлық қарыздар коэффициенті	0,0386	0,0520	-
12	Дебиторлық және кредиторлық  қарыздар қатынасы коэффициенті	28,9686	7,7034	2\1

 

 

         Батыс фирмаларында қаржыландыру  коэффициентіне қарсы көрсеткіш  заёмды және жеке құралдардың қатысты коэфицентті кеңінен қолданылады. Бұл коэффициент жеке құралдардың бір теңгесіне салынған, қанша заёмды құралдар тартылғанын көрсетеді. Бұл көрсеткіштің мөлшері шектеулі -   /с 1 . Зерттеліп отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш 2004 және 2005 жылдар бойынша оптималды мағынаға ие.