Жылжымайтын мүліктің сандаық және сапалық сипаттамасы

         Кәсіпорынның дербестілігін сипаттайтын  тағы бір маңызды көрсеткіш  – қаржы тұрақтылық коэффициенті . Бұл коэфицент кәсіпорынның  жеке және ұзақ мерзімді заёмдық құралдарының көлемін көрсетеді. Мөлшерлі мағынасы 0,9. Оның 0,75 – ке төмендеуі оның критикалық шегі болады. Талданыып отырған кәсіпорында бұл коэффициент критикалық деңгейден сәл төмен.  

         Капитал құрылымының оптималды  қалыптасуын анықтау үшін инвестициялау коэффициенті қолданылады. Ол жеке капиталдың негізгі құралдарға қатынасына тең. Біздің мысалда ол 2004 жылы 0,6032, 2005 жылы 0,5479 – ға тең.

         Талдау барысында жеке капиталдың  абсолюттық көлемін анықтап қана  қоймай , оның жеке капиталдағы үлес салмағын да анықтау керек . Ол кәсіпорынның жеке капиталының қай бөлігі мобилді формада екендігін көрсетеді. Бұл коэффициенттің оптималдық мөлшері 0,5 – ке тең. Біз қарастырып отырған кәсіпорында бұл коэффициент 2004 жылы 0,3459 , 2005 жылы 0,2799 – ға тең , бұл мөлшерлі мәнге мүлдем сәйкес емес.

         Енді кәсіпорынның табыстылығын  бағалайтын көрсеткіштерді талқылайық. Бұл көрсеткішке кәсіпорын қызыметінің  тиімділігін мінездейтін көрсеткіш  - табыстылық көрсеткіші болып  табылады.

7 - кесте. «Алтын жіп»  АҚ –ның табыстылығын  бағалау. 

 

№	Көрсеткіштер	2004 ж	2005 ж
1	Кәсіпорын активтерінің табыстылығы	-0,1558	-0,0842
2	Негізгі өндірістік қорлар табыстылығы	-0,0267	-0,0151
3	Сату көлемі табыстылығы	-0,1478	-0,0827
4	Өткізілген өнім табыстылығы	-0,5569	-0,2225
5	Негізгі қызымет табыстылығы	-0,4164	-0,2658
6	Біріктірілген капитал  табыстылығы	-0,1558	-0,0842
7	Жеке капитал табыстылығы	-0,1764	-0,0842
8	Перманентті капитал  табыстылығы	-0,1764	-0,0842
9	Заёмды капитал табыстылығы	-1,3358	-0,3479

 

         Олар кәсіпорынның табыстылығын  әр түрлі  тұрғысынан өлшейді  және нарықтық алмасу, экономикалық  процеске қатысушылардың ойласуымен  топталады. Табыстылық коэффициенті  кәсіпорын табысының құрылуына  бірден-бір әсер етуші фактор болғандықтан, олар салыстырмалы талдаудың және кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудың негізгі элементі болып табылады. Зерттеліп отырған кәсіпорында табыстылық коэффициенті 2005 жылы айтарлықтай өсті. Бірақ сату көлемінің табыстылығының өзі 0,0827 – ге дейін жетті. Бұл кәсіпорын қызыметінің тиімділігін және жұмыс белсенділігінің төмендегенін көрсетті.

         Кәсіпорынның жұмыс белсендігін  бағалау және талдау қаржылық  талдаудың соңғы этапы болып  табылады.

8 – кесте «Алтын  жіп» АҚ – ның  жұмыс белсенділігін бағалау

№	Көрсеткіштер	2004 ж	2005 ж	Ауытқу %
1	Капитал айналымдылық коэффициенті	0,2798	0,3784	135,2
2	Жеке капиталдың айналымдылық коэффициенті	0,3168	0,4992	157,6
3	Негізгі капиталдың айналымдылық коэффициенті	0,1911	0,2735	143,1
4	Ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті	0,6628	0,8333	125,7
5	Ағымдағы активтердің  күндік айналымы	543,1	432,0	79,5
6	Материалды айналым  құралдарының айналымдылық коэффициенті	0,4209	0,5020	119,3
7	Дебиторлық қарыздардың  айналымдылық коэффициенті	1,6452	2,8259	171,8
8	Дебиторлық қарыздардың  орташа мерзімі	0,5422	0,8552	157,7
9	Кредиторлық қарыздардың  айналымдылық коэффициенті	664,0	420,9	63,4
10	Кредиторлық қарыздардың  орташа мерзімі	5,1131	11,2184	219,4
11	Ақша қаражаттарының айналымдылвық коэффициенті	70,4	32,1	45,6
12	Ақша қаражаттарының айналым ұзақтығы	0,7291	1,5326	210,2
13	Пермонентті капиталдың айналым жылдамдығы	493,8	234,9	47,6
14	Дайын өнімнің айналымдылық коэффициенті	0,3168	0,4992	157,6

 

         Құралдардың айналымдылық жылдамдылығына байланысты кәсіпорынның  жұмыс белсенділігінің анықталады. Жұмыс белсенділігін талдау әртүрлі қаржы айналымдылық коэффициенті және деңгейлерін зерттеумен тікелей байланысты. 

         Кәсіпорынның қаржылық жағдайы   активтерге салынған құралдардың  қаншалықты тез айналатындығына тікелей тәуелді.

         8 – ші кестеде жұмыс белсенділік  көрсеткіштері есептелген .

         Біріншіден, капитал айналымдылық  коэффициенті көрсетілген . Ол  кәсіпорынның барлық капиталының  айналым көлемін, барлық ресурстарды  қаншалықты тиімді пайдаланғандығын көрсетеді. Біздің кәсіпорында капитал айналымдылығы 2004 жылы 0,2798, 2005 жылы 0,3784 рет айналған.

         Негізгі құралдар айналымдылығы  кәсіпорынның негізгі құралдардың  пайдалану тиімділігін көрсетеді.  Біздің кәсіпорын бойынша қор қайтарымдылық коэффициенті 43,1 %-ке өсті, 2004 жылы 0,1911, 2005 жылы 0,2735. Коэффициент жоғарлаған сайын, есептеу кезеңіндегі кемшіліктер төмендейді.

         Айналымдағы активтердің немесе  айналым құралдарының айналымдылық  коэффициентін талдайық. Бұл коэффициент 2004 жылы 0,6628, 2005 жылы 0,8333 – ке тең, сонда айналым активтерінің айналымдылығы 0,17-ге өсті.

         Айналым активтерінің бір айналым  ұзақтығы , қарастырылып отырған  кәсіпорында 2004 жылы 543,1 күн, 2005 жылы 432 күн. 

         «Алтын жіп» АҚ –ның қаржылық коэффициенті айтарлықтай жақсы емес. Сондықтан біз «Алтын жіп» АҚ –на банкроттық кезеңнің басталуын талдайық.

 

 

 

 

 

9  кесте «Алтын жіп»  АҚ – на банкротқа ұшырау  қаупі 

 

Көрсеткіштер	Екі фактолық модель	Z – Альтман есептеуі	Таффлер әдісі	Сайфуллин әдісі	Зайцева әдісі	Кавалев әдісі	Вищняков әдісі
2004 жыл	-3,4910	4,7845	0,3484	1,4047	0,1907	250	64,3242
2005 жыл	-2,3887	2,3366	0,3156	0,9412	0,2258	127	34,0354

 

Екі факторлы жәй әдіске байланысты , (Z) нәтиже кері, 2004 – 2005 жылдарға банкротқа ұшырау қаупі үлкен емес. Z  мәні банкротқа ұшырау қаупінің аз екендігін көрсетті. Егер Z <0 болса, банкротқа ұшырау қаупі 50% - ке төмен 2004 жылы «Алтын жіп» АҚ – да ол 2005 жылға қарағанда төмен болды.

         Альтман есептеу әдісі бойынша 2004 жылы банкротқа ұшырау қаупі төмен, 2005 жылы ол айтарлықтай жоғары.

         Таффлер әдісі бойынша кәсіпорынның  2004 және 2005 жылдары да ұзақ мерзімді  перспективалары айтарлықтай жаман  емес.

         Саифуллин әдісі бойынша 2004 жылғы нәтиже қанағаттандырарлықтай, бірақ 2005 жылы ол айтарлықтай төмен.

         Зайцева әдісі бойынша банкроттықтың  кешенді коэффициентінің мөлшерімен  салыстырады. Осыған байланысты 2004 – 2005 жылдар бойынша банкротқа  ұшырау қаупі өте жоғары.

         Кавалев әдісі бойынша кәсіпорынның қаржылық жағдайы жақсы, егер ол жүзден асса, ал егер 100 төмен болса, ол қауіп төндіреді. «Алтын жіп» АҚ – ның қаржылық жағдайын мына әдіспен есептеу қолайлырақ.

 

 

 

 

 

 

 

10 кесте «Алтын жіп»  АҚ – ның 2005 жылдың басы  мен соңына баланс құрылымын бағалау

 

№	Көрсеткіштер	Жыл басына	Жыл соңына	Коэффициент мөлшері	Мүмкін шешімдер
1	Ағымдық ликвидтік коэффициент	3,6191	1,8769	2,0	Баланс құрылымы жыл  басында қанағаттандырады, ал жыл  соңында қанағаттандырмайды
2	Жеке құралдармен қамтамас етілу коэффициенті	0,7237	0,4672	0,1
3	Төлем қабілеттілігінен айырылу коэффициенті	1,8471	Х		Кәсіпорын үш айдың ішінде төлем қабілеттілігінен айрылмайды
4	Төлем қабілеттілігін қайта  қалыптастыру коэффициенті	Х	0,349	1	Кәсіпорында 6 айда Төлем қабілеттілігін қайта  қалыптастыру мүмкіндігі жоқ

 

         Бұл кестеден кәсіпорынға банкроттық  қауіп төнгенін көреміз. 2005 жылдың  басына кәсіпорынның баланс құрылымы  қанағаттанарлықтай, өйткені ликвиттік  коэффициенті 2 - ден жоғары, жеке құралдармен қамтамассыз етілу коэфиценті 0,1 –ден төмен . Сондықтан кәсіпорын үш айдың ішінде төлем қабілеттілігінен айрылмайды.

         2005 жылдың соңына кәсіпорын баланстық  құрылымы қанағаттандырарлықтай  емес. Өйткені ликвиттік коэффициенті 2 – ден төмен. Кәсіпорында 6 айда төлем қабілеттілігін қайта қалыптастыру мүмкіндігі жоқ.

         Осы көрсеткіштердің нәтижелері  бойынша кәсіпорынның төлем қабілеттілігінің  төмендегенін көреміз. 

         Келесі кестеде төлем қабілетсіз  кәсіпорынды көрсетеміз. Бұған: таза табыстың кері мөлшері, құралдардың тозу деңгейі, ағымдағы ликвиттік коэффциенті, айналым құралдарымен қамтамассыз етілу коэффициенті, аяқталмаған өндіріс деңгейі кіреді.

 

11 кесте Кәсіпорынның  төлем қабілетсіздігін көрсететін  қызмет көрсеткіштері

 

 

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2004 ж	2005 ж	Ауытқу %
1	Таза табыс	Мың. тг	(-10036,2)	(-5687,0)	-
2	Құралдардың тозу деңгейі	%	60,5	60,5	100
3	Ағымдағы ликвидтік  коэффициент	2	3,6191	1,8769	50
4	Жеке айналым капиталы мен қамтылу коэффициенті	0,1	0,7237	0,4672	65,3
5	Аяқталмаған өндіріс	Мың.тг	159,2	2815,2	1768,3

 

         «Алтын жіп» АҚ –ы өзінің  төлем қабілеттілігін қайта қалпына  келтіру мүмкіндігі жоқ, бухгалтерлік  баланс құрылымы қанағаттандырылмаған, төлем қабілетсіз кәсіпорындар  қатарына жатады. Сондықтан  «Алтын жіп» АҚ – ның басшылығына кризиске қарсы басқару шараларын жедел және қарқынды түрде жүргізу қажет.