Қаржылық есеп пен басқару есебін салыстыру

Талғаулы шығындар(ерiксiз берiлген )  талғаулы және өсу шығындар шектелген қорлардың шарттарындағы балама нұсқалардың таңдауында бiрнеше пайда болады. Олар қорлардың шектелген күйiнде пайда болатын қолдан кеткен пайдаларды бiлдiредi. Кейбiр шығындар, шешiм қабылдау көздiң нүктесiмен, шеңберiнде кәдiмгi бухгалтерлiк жүйе ескере алмайды. Мұндай жүйелермен есепке алынатын шығындар немесе мiндеттемелер белгiлi бiр уақытқа болашақта төлеуге өткен төлеулерде тұрақтанады. Бұлай деп аталатын нақты шығындар, яғни сол бухгалтерлiк жүйелермен бекiтетiн шығындар. Мысалы, егер бiз өнiмдердi жасасақ және материал оған бiраз жұмсаса, онда бухгалтерлiк жүйе талап бойынша материалдардың шығынын жазып қояды - өндiрiске қоймасынан материалдың демалысына тiркеме қағаз және жұмсалып кеткен материалдың сомасына өндiрiстiң есебiне жазып алады. Шешiм қабылдаудың мақсаттары үшiн дегенмен жиi бухгалтерлiк есеп есептерiнде тiкелей бекiтпейтiн шығын ескеруге керек. Мұндай шығындар (ерiксiз берiлген ) талғаулы шығындармен деп аталады. Талғаулы шығындар - бұл шығын қай жоғалтқан немесе өңге варианттардан бас тартуға дәл келетiн әсерлердiң варианттардың бiрлерi таңдаудың нәтижесiнде садаққа еткен пайда өлшейтiн. Ғибраттанушы көрсетiлген мәлiметтi қарап шығамыз:.

Шеттетiлетiн шығындар - бұл сол үнемдей алатынын құтылуға болған шығындар қызметтiң нормалы ұйымының жанында, осы уақытта жойылмайтын шығындарды кез келген жағдайда апарады. Шеттетiлетiн шығындар мысал мысалымен құтылуға болады шығын (табиғи кему тағы сол сияқтылар) нормативтiк жоғалтулары, қызметтiң мерзiмдi ерекшелiктерi болып табылуға жойылмайтын нормативтен тыс өндiрiстiк жоғалтулар болып табылады. Шеттетiлетiн шығындарды басқа мысал: өндiрiстiк процесстi сылтаумен терiс жоспарлау тұрып қала уақыт.

Жоспарлау және бақылау үшiн шығын классификациясы

Бақылаудың процессi және шығынның реттеуiнiң жүзеге асырулары үшiн классификациялайды:

• реттелетiн және реттелмейтiнi;

• нормалардың шектерiндегi, жоспар, сметалар және нормалар, жоспар, сметадан ауытқу.

Шығындар менеджердiң реттеулерi амалдарынша реттелетiн және реттелмейтiнге жiктеледi.

Реттелетiн шамасы басқаруды тиiстi деңгейдiң менеджерiнен тәуелдi бола алатын шығындар деп аталады. Реттелмейтiн шығындар (әдеттегiдей, басқарудың төменгi деңгейлерi) менеджердiң шешiмдерiнен тәуелдi болмайды. Ұйымының барлық дерлiк шығындары банканың жетекшiсi үшiн реттелетiн болып табылады. Басқарулар жетекшiсi үшiн реттелетiн басқару шектерiндегi шығындары болып табылады. Ол үшiн жалпы шаруашылық шығындар - реттелмейтiн. Басқарулар жетекшiсi үшiн реттелетiн басқару шектерiндегi тек қана шығыны, департаменттiң шығындары болып табылады - реттелмейтiн.

Шығындардың бөлуi реттелетiн және реттелмейтiнге әрбiр менеджерге және орындаушы бойынша шығындардың шамасындағы жауапкершiлiктiң анықтауы үшiн үлкен мәндi алады.

Олар бақылаудың жүзеге асырулары шығындарға амалдарынша тексерiлетiн және тексермелетiнге бөлшектенедi. Шығындардың бөлуi реттелетiн және реттелмейтiнге әрбiр менеджерге және орындаушы бойынша шығындардың шамасындағы жауапкершiлiктiң анықтауы үшiн үлкен мәндi алады.

Олар бақылаудың жүзеге асырулары шығындарға амалдарынша тексерiлетiн және тексермелетiнге бөлшектенедi.

Бақыланбалы шығыны ұйымның қызметкерлерiмен тексере алады. Тексермелетiн шығындар (әлеуметтiк мұқтаждықтар, салықтарға бөлiп шығарулардың жалакилерiнiң жабдық және жанармайлық-энергетиялық қорлар, өзгерiсiне баға көтеру тағы сол сияқтылар) банканың қызметкерлерi бақылауға жақтан ерiксiз көнбейдi.

(банка бөлiмшелерге) жауапкершiлiк орталықтарға арналған тiркелетiн шығын мен кiрiстер жауапкершiлiк орталықтың (тексерiлетiн және тексермелетiн) реттелетiн және реттелмейтiн менеджерлерiн сияқты классификациялайды. Реттелетiн нақтылы басқару деңгейдегi барлық шығындары. Мысалы, банка жоғарғы басқару банканың барлық құралдарымен иелiк етiп және жалдап алынатын менеджерлердiң саны үлкейтiп немесе қысқартуға құқығы болады. Орташа буынның менеджерлерiнiң еңбекақысы бойынша негiзгi құралдардың амортизациясы және шығын бойынша орташа буынның менеджерлерiнiң еңбекақысы бойынша негiзгi құралдардың амортизациясы және шығын бойынша шығындар яғни реттелетiн, тексерiлетiн оларды жоғарғы басқару үшiн өзiнiң шығын болады.

3. тақырып. Банканың бюджеттерiн бюджеттеуді ұйымдастыру және құрылымы

3.1. Басқару есептегi бюджеттеудің орны

3.2.. Банк бюджет жүйесiнiң негiзiндегі ұйымдастырылған және қаржы құрылымы

3.3. Басқару есептi жүйедегi бюджет жасаудың әдiстерi банкке

Activity Based Budgetingнiң әдiсi бойынша бюджет жасау

3.4.Негiзгi қаржы бюджеттерiн құрастыру (өткiзуден тыс табыстар мен шығындарды бюджет - қаржылардың қозғалысының ТШБ, бюджетi - баланстық парақ-БПБ бойынша АҚҚБ, бюджет)

3.1. Басқару есептегi бюджет жасау орны

Бюджеттеу ұйымның басқарудың әдiстердiң бiрi болып табылады.Оның мақсаты, жоспарлау және ұйымының қызметiнiң нақты нәтижелерiнiң есепке алуында ұйымның қызметi туралы сенiмдi дер кезiнде және керек мәлiметпен басшылықты қамтамасыз ету болып табылған. Бюджеттiк қызметті басқару әдiсі ретінде қараудан бұрын , бюджет ұғымның өзінің табиғи түсінігін қарастырамыз.   Бюджет - бұл менеджер қабылданған әр түрлi шешiмдердiң жүзеге асыруы үшiн құрастырылатын бiртұтас қаржылық жоспар. Барлық бюджеттер қорытылған түрде ұйымның аужайы және оның қызметiнiң күтiлетiн нәтижелерi өрнектелетiн бiртұтас құжатқа жинақталады. Бюджеттi құрастыру арналған ұйымның әрбiр қызметкерi ол  жоғарғы басқару қабылданған шешiмдердiң iске асыруының жанында өз рөлiн ойнауы туралы бiлу керек.

Бюджеттеуді қолдану ұйым үшiн келесi артықшылықтар  құрайды:

- тактикалық, стратегиялық жоспарлау, қызметті басқаруға көмектеседi. Әдеттегiдей менеджер жоспарынсыз-ақ ол тек қана жағдайды басқарудың орнына ықпал етеді;

- бюджет, ұйымның қызметiнiң нәтижелерiнiң бағалануына нақты негiзделген басқару бақылаудың құрама бөлiгi болып  және оның бөлiмшелерiн құрайды. Атап айтқанда көрсеткiштерi алдыңғы қате қорытындыларға келгенде, ағымдағы бюджеттiң жоқтығында салыстырғанда: өткенi мерзiмдердiң  жұмыстың нәтижелерi төмен өнiмдi алатын көрсеткiштерден тұрады. Бұл көрсеткiштердiң жақсартуы ұйым жақсы жұмыс iстегенiн бiлдiредi, бiрақ ол өз мүмкiндiктермен бiтпедi. Пайда болған мүмкiндiктер өткен мерзiмдердiң көрсеткiштерiнiң қолдануында есепке алынбайды;

- бюджет ұйымның әр түрлi бөлiмшелерiнiң қызметтiң үйлестiру құралы болып табылады.

- бюджет - жауапкершiлiк орталықтарды жоспардың орындауын бағалануы және олардың жетекшiлерi үшiн негiз: менеджерлердiң жұмысы бюджеттi орындау туралы есептеу нәтижелерi бойынша бағаланады; мәлiметтерi бар iс жүзiнде жеткен нәтижелердiң салыстыруы, ықылас және әсер бағыттау керек болатын облыс көрсетедi

Жете жасап бiткен бюджет және оның орындауын жедел бақылау қисынды және баға белгiлеудiң бiр бөлiгiн, залалсыздықты талдау, көлемнiң жоспарлауы және өнiмнiң ассортиментi, кәсiпкерлiктiң қайта құрылымдауы, жүзеге асырудағы функционалдi орынды шешiмдерi iргелi салым қабылдауға мүмкiндiк бередi.

Басқаруды тиiмдi аспап қалай бюджеттер бұдан келесi негiзгi функцияларды орындайды:

Жоспарлау. Негiзгi жоспарлы шешiмдер негiзiнде бағдарламалардың әзiрлеу процессінде, және бюджеттi өңдеудi өзiмнiң процесстерiн әдетте iстеп шығарылатын түзету жоспар болып табылады. Бюджеттердi өңдеу өзi жоспарлауды ең жақын мерзiмге серiктестiктiң жеке бөлiмшелер немесе функциялары бойынша негiзгi операция дәлдейтiн тәптiштелген түр болып табылады. Басқарудың жанында банкті дамыту мұқият жоспарлайтын келешек қаржы операцияларының жоспарлауы болуы мүмкiн қызметтiң шарттардың өзгерулерi есептейдi және алдағы шарттардың өзгерулерiне объективтi түрде сезiнуге мүмкiндiк беретiн шаралар алдын ала өндейдi.

Үйлестiру және байланыс. Сапалы қосып жасалған бюджет банкатің пайдасына барлық бөлiмшелерiн жұмысты негiзiнен үйлестiрiп мақұлдауға мүмкiндiк бередi. басқарудың жоспарлары барлық орындаушылар бұл жоспардың мазмұнын түсiнбейінше  iске асырмайды. Олар сонымен бiрге нақты тармақтар  қосады: өнiмнiң көлемi неткен iске асыруы керек; адамдар қолдануға керегетiн әдiстер неткен және; бағаны неткен орнатылсын, сонымен бiрге шектеулер болашақта ұстап тұру керек болатын саясат және. Сондай мәлiметтер мысалдармен жарнаманы, техникалық қызмет көрсету, әкiмшiлiктiң шығындарына жұмсай алған максимал сомалары қызмет көрсете алады; жұмысақы мөлшерлеме және жұмыс уақытының саны; сапаның деңгейi қажеттi. Бекiтiлген бюджет жоспарлар және бар шектеулер сандық мәлiметтiң байланыстыруы үшiн өте маңызды аспап бұл болып табылады.

Бюджеттi iске асыруына нақтылы тұлғаларының жауапты әрбiр құрылымдық бөлiмшесiн ақпараттық қамтамасыз етуi және оған сәйкес олардың қызметi үйлестiруге қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.

Ынталандыру. Егер әрбiр бөлiмше бюджеттi белсендi өңдеуге араласуды қабылдаса және бюджеттi жүзеге асыру үшiн оны банктің мүдделерiнен негiзiнен сүйене күтетiнiн бiлсе бюджеттi құрастыруды себеп банктің барлық бөлiмшелердiң жетекшiлерiнiң ынталандыруы қуатты құрал болып табылады. Басқарудың барлық деңгейлерi бөлiмшелерге немесе функциялар бойынша бюджеттердi тiкелей өңдеуге араласуларды қабылдайтын тәжiрибе сонымен бiрге бас бюджеттi әзiрлеуде орындаушылардың қатысуымен жасалатын бюджет деп аталады

Бақылау. Бақылау бюджеттiң сапан бағалау үшiн iске асады. Ол нақты жеткен нәтижелерiнiң ауытқуларының өлшемiнiң анықтауында жоспарлауға негiзделген. Мысалы, егер нақты шығындары көбiрек жоспарлалатын болса, онда терiс ауытқулар орын алады. Оларды және олардың кiшiрейту бағытталған шараларды жасалуға шақырған себептер анықтау керек. Мысалы, егер көбiрек ненiң жоспарлған нақты табысым болса, онда бұл оң ауытқулар. Бақылаудың процессiнде бюджеттердi орындау туралы есептеу нәтижелерi қорытынды жасалады

3.2. Банкті ұйымдастыру және қаржы құрылым - негiзіндегі

бюджет жүйесi

Сыртқы ортамен банканың мақсатқа жетуi, оның стратегиясының iске асыруы, өзара әрекеттесудi тиiмдiлiк оның ұйымдық құрылымын құрастыруды дұрыстықтармен недәуiр мөлшерде анықталады. Бұдан басқа, ұйымдық құрылым бюджет жасауды жүйенiң жасауын аса маңызды элемент банкке болып табылады. Ол анығында банктің қаржы құрылымының құрастыруы үшiн негiз болып табылады, яғни  қаржы жауапкершiлiгiнiң орталықтарының (ҚЖО) ерекшелеуi. Қаржы жауапкершiлiгiнiң орталықтары негiзiнен бюджет жасау және басқару есептiң объекттерiмен негiзделеді. Мән және басқару жүйенiң мазмұныды оның функцияларындағы айқындалады, форма - оның ұйымдық құрылымында.

Банктің ұйымдық құрылым - бұл дербес басқару бөлiмшелер және келесi негiзгi қағидаларға бағдарлайтын жеке қызметтердiң құрамы, өзара байланысы және қатар бағынатындығы::

Мақсатқа жетуге бағытталғандық. Бұл анықтау арқылы қамтамасыз етiледi, табысқа қажеттi банктің әрбiр жауапты буынның жауапкершiлiгiнiң толықтығы қойылған есептер алдында, бөлiмшелердiң арасындағы жоғарғы деңгей, тиiмдi бөлiсiп еңбектену және әсерлердiң келiсушiлiгiнiң мақсаттары қарағанда басқаруды бiр деңгейдiң буындарының есептерiнiң тепе-теңдiгi де дұрыс айтады.

Перспективалылық стратегияның банктiң эмиссиялық қызметтi келешек дамытумен сабақтас анықтауының үстiнде қажеттi жұмыс банктің жедел реттеу жүйесі болғандығымен өрнектеледi..

Дамытуға қабiлеттiлiк. Ұйымдық құрылым болуы керек бәсекелестiктi күшейту шарттарындағы түзететiн әсерлердiң қабылдау қабiлеттi икемдiлiгінің жеткiлiктiлігі.

Мүдделердiң келiсуi. Еңбектену арқасында терең бөлiсiп  кейде бiр-бiрiне қайшы келетiн мүдделердiң көптiгi көрiнiп қалады. Мысалы, сығымдап ұстауға ұмтылу шаруашылық банктің бөлiмi, өзге бөлiмшелердiң жұмысындағы дискомфорт шақыра алатын сапалыдан мүлдем емес кеңсе жабдығы ала алады. Ұйымдық құрылымда ол үшiн сондай қайшылық және қоятын ақылды ымыраласу реттейтiн тетiктер қатысуы керек.

Индивидуализация. Әрбiр банк кадрлардың активтердiң көрнекi желiмен, көлеммен және құрылымымен пайда болатын құрамы, үстiрт және үйреншiктi емес басқару байланыстар және көп басқа сызықтарды ерекшелiк, берiлетiн қызметтердiң мерзiмдi спектрлерiн алады. Банктiк құрылымның әбден жетiлдiруi бойынша шаралардың өңдеу және жүзеге асыруы сондықтан ерекшелiктер олардың iшiнен шығуы керек. 

Үнемдiлiк. Банктің ұйымдық құрылымы қорлардың өте тиiмдi қолдануына мүмкiндiк туғызуы керек. Бұл әсiресе елеулi, жанында жеке банктiк өнiмдерге бөлiмшелердiң шығындары дұрыс және әдiл таратуға керегетiн банктің қызметтердiң өзiндiк құн есептiгi туралы сөз болады.

Ұйымдық құрылымды құрастыруға құрылымға факторлар, өз беттерiнше әсердiң табиғатқа және түрлерiнiң қатар ықпалдарда болады. Ықпал ететiн банктің ұйымдық құрылымдарға негiзгi факторларының бiрi оның функциясы болып табылады. Осылай әмбебап банк атқарылатын негiзгi функциялар ерекшелеу мүмкiн. (Сурет.3.1)

Сәйкесiнше үйреншiктi функциялар атқарылатын банктерге оның ұйымдық құрылымын тұрақтана құрастыруға болады. Әрбiр жеке бөлiмше қайда функциялардың бiрi немесе функцияның бiр бөлiгiн орындайды. Ғылыми әдебиетте ұйымдық құрылымды құрастыруға мұндай жол функционалдық жол деп аталады.

Осы жолдың бас артықшылығы банк болып табылған көп қызметтi ұйым үшiн басқару және ыңғайлы басқару механизмдеріне аласа шығындары болып табылады.

Әрбiр бөлiмшемен және мұндай бөлiмшелердiң ерекшелеудi дәлелдiк болатын функциялар анықтауа керек.

Мысалы, сенiмдi басқару функциясы траст операцияларының бөлiмiн орындайды. Бұл бөлiмшенiң есебi жинап келгенде комиссиялық табыстың алуы мүмкiндiк беретiн (қаржылармен, бағалы қағаздармен және тағы басқалар) жат дүниемен тиiмдi басқару болып табылады

Мысалы, сенiмдi басқаруды функцияны траст операцияларының бөлiмiн орындайды. Бұл бөлiмшенiң есебi жинап келгенде комиссиялық табыстың алуы мүмкiндiк беретiн (қаржылармен, бағалы қағаздармен және тағы басқалар) жат дүниемен тиiмдi басқару болып табылады.

Кәсiпкерлiк және тұрғынның субъекттерiнiң несие беруi банктердiң негiзгi және экономикалық маңызды функцияны мәнi бойынша болып табылады. Берiлетiн несие берудiң төңiректерiдегi қызметтерiнiң көптiгi овердрафттардың өте ұзақ мерзiмге берiлетiн қарыздардың ұлт аралық серiктестiктер, мемлекеттiк бағдарламалардың несие беруiне тұтынушы қарыздарынан бастап және т.б. бар болады. Жұмыс ол үшiн несие берудiң басқарулары шеңберiнде жұмыс iстейтiн көп бөлiмдер ұйымдасады. Несие берулер функциямен сақтау функциясы тығыз байланысты. Олар толықтырысатын болып табылады. Басқаша айтқанда, несие қызметi сақтау функциясысыз бар бола алмайды, дәл осылай сонымен қатар сақтау функциясы несие берусiз мәнi болмайды.