Қаржылық есеп пен басқару есебін салыстыру

Сурет.3.1. Қазiргi банктердің атқарылатын функциялары

Осы құрылым ендi ықшамдалған тiптi шартты болып табылғанын атап өту керек. Шартты - болғандықтан, барлық банктердi құрылымдар бiрдей емес. Және оған факторлардың жиынынан тәуелдi болады. Соның iшiнде, және нақты банк үшiн қызметтiң әрбiр түрiнiң басымдылықтары. Ықшамдалған, өйткенi шеңберiнде әрбiр басқару көп бөлiмдер және қызмет бола алады.                                                               Келесi есеп қойылған ұйымдық құрылымды негiзде ендi банктің қаржы құрылымының құрастыруы болып табылады.

Қаржы құрылымы - бұл банканың бизнес- бағыттар және инфрақұрылымның орталарының түр көрсетiлген қаржы жауапкершiлiктерiнiң орталықтарының жиынтығы.

Қаржы жауапкершiлiгiнiң орталығы (ҚЖО)- қаржы құрылымы бойынша дербес жауапты менеджер болатын есепке алу бiрлiгi. Сонымен бiрге ҚЖО қаржы есепке алуын орталықтармен деп атайды.

ҚЖО табысқа олардың қатынасы және банканың бюджеттiң шығыс бөлiктерiн көздiң нүктесiмен классификациялайды. ҚЖО жұртқа белгiлi классификация пайданың ортасы және шығынның орталарына  бөлу болып табылады.

Пайда ортасы (ПО)  - негiзгi есебi үшiншi тараптардан табыстың алуы болып табылған (немесе жиiрек бөлiмшелердiң жиынтық, немесе бөлiмшелердiң тобы) банктің құрылымдық бөлiмшесі немесе қорлардың тартуы

Шығынның ортасы (ШО)   - пайданың орталарының жұмыс жасауын басқару және қызмет көрсету қай (немесе жиiрек бөлiмшелердiң жиынтық, немесе бөлiмшелердiң тобы) банка құрылымдық бөлiмше әдеттегiдей қолдауларды қамтамасыз етедi және табыстарды тiкелей әкелмейдi.

Бизнес- бағыт - банктiң эмиссиялық қызметтi кейбiр түрге тиiстiлiк пайданың ортасы және шығынның орталарының топтауы толық қағидасына сәйкес.

Мысалы, инфрақұрылымның ортасы - немесе басқару қамтамасыз ететiн бiрөңкей функция орындайтын шығынның орталарының топтауы.

Кестеде 3.1 шартты функциялары бар кейбiр ҚЖО лардың гипотезасы мысалы келтiрiлген.

Таб.3.1.- ҚЖОның орындайтын кейбір функциялары

Әмбебап банкте келесi бизнес- бағыттар ерекшелене алады:

Несие беру, есептi қызмет көрсету, тұлғалардың бөлiндiлерiнiң кассалық операциялар, депозитi, дилинг операциялар, карта, консультация қызмет пластиктен жасалған бағалы қағаздар.

Сонымен бiрге аймақтық бөлiмшелер, филиалдар және бөлiмдер бизнес- бағыттардың аралығында бөле алады. Мысалы, несие филиалдар бөлiмдерi несие беру бизнес- бағыттарға кiредi.

Бизнес- бағыт ғана емес, мұндай деңгейлер бұл кәсiпкерлiк, банктiк продукти де Кжо ретiнде қарала алады.

Кәсiпкерлiктердiң келесi түрлерiн ерекшелейдi: бiрлескен кәсiпкерлiк, банк аралық кәсiпкерлiк, жеке кәсiпкерлiк, инвестициялық кәсiпкерлiк, аймақтық кәсiпкерлiк.

Қаржы құрылымы деңгейлердiң бұлардың кез келгендерiне ұйымдастырыла алады. Түрлер де, бизнес- бағыт та басқаша айтқанда, және тiптi кәсiпкерлiк, Банктiк өнiмдер теория жағынан алғанда Кжо ретiнде ерекшелене алады бизнес- функциялар Кжо ұйым деңгейде болуы мүмкiн. Сонымен бiрге, бiрақ екi негiзгi қағида ұстау керек::

1.              Қаншалықты бұл басқару есептеу нәтижелерiн соншама тәптiштелу үшiн керек болуы мүмкiн. Бұл дәл мәлiметтен астам алуға мүмкiндiк бередi;

2.              Алайда, шығындар, тәптiштеуге қатысты оған пайдаларды бiтiрмеу үшiн маңызды. Әйтпесе, мұндай тәптiштеу мағнасыз болып қалыптасады.

3.3. басқару есептi жүйедегi бюджет жасаудың әдiстерi банкке

Activity Based Budgetingнiң әдiсi бойынша бюджеттелінеді

Қаржы басқаруын кез келген есептiң енгiзуi екi кезеңде шартты бөлуге болады: әдiстемелiк және аспаптысы.

Бiрiншi кезең олардың негiзiнде басқару есептеу нәтижелерi және шешiм қабылдаудың процедураларының жүйесiнiң өңдеуiнде болатын басқару әдiстемелердiң қойылуына арналған. Ол регламент құжаттамасының комплектiнiң басқаруы жеке және ресми бекiтiлген деңгейде өңдеумен бiтедi: нұсқау, жағдайлар, регламенттер, есеп берудiң формалары және т.б.

Екiншi кезеңде автоматтандырудың аспаптарына талаптар құрастырады, олардың таңдауында болады және енгiзу шындығында. Басқару технологиялардың автоматтандыруының аспаптары қамтамасыз етуi керек:

- жиын және бастапқы деректердiң өңдеуiн;

- басқару және қаржы есептеу нәтижелерiнiң шығарылымы;

- мәлiметтiң басқару талдауы үшiн мамандандырылған аспаптар.

Мақсаттардың басқару есептiң ұйымдары үшiн қаржы жоспарлауы және әртүрлi өлкелер және бас банктiң департаменттерiнiң бюджеттi құрастыруы үшiн негiздiң өңдеуiмен шұғылданатын бақылау бойынша департаменттер бөлiмшелердiң жоспарлары бағалайды және жоғалтуларды жоспарламаған сонымен бiрге қадағадалар едi оларды мерзiмiн ұзартады, бюджет мерзiмiн ұзарту қадағалар едi және банка негiзгi есептерге оның сәйкестiгi бағалайды банкке жасалад

Жоғарыда айтылғанға сүйене, бiрлескен бюджеттi құрастыруды негiзiнен банктік жүйе суретте көрсетілген 2.

Сурет 2 бiрлескен бюджеттi құрастыруды процесс банкке

Адымдар 1 және 2 адымдар қыркүйек, 4 және 5 қазандағы маусымнан тамызға дейiн, 3-шi адым 7-10 шамамен болады жоспарлауды барлық процедураны қараша және желтоқсанның екi айларында орналасады желтоқсанның бастарында бiтедi. Бюджет жасауды мерзiм кәсiпкерлiктiң ерекшелiктерi және (аналитиктер тәптiштеудi деңгей, қалып және регламент) басқару мақсаттардан тәуелдi болады.

Мерзiмдер бойынша өзгешеленедi:

- қысқа мерзiмдi бюджет - 1 жылға дейiн мерзiмi;

- жедел бюджет - 2-3 жылдың мерзiмi;

- ұзақ мерзiмдi бюджет - 3iрек-шi жылдар мерзiм.

Қысқа мерзiмдi бюджет толық жоспарлаудан астам, жедел ойлайды - ұзақ мерзiмдi мақсаттардың табысы бойынша ағымдағы ахуалды және жоспарларды талдайды, ұзақ мерзiмдi - прогностиялық сипатты тасысады.

Қысқа мерзiмдi бюджет басқару есептiң мақсаттары үшiн өте жақындайды, өте жылжымалы және солқылдақ, тез өзгерiстерi және түзетулердi мүмкiндiктiң мүмкiндiк туғызады.

Жоспарлауды мерзiм аз болған сайын екiұштылық сол аз және болжамдардағы сенiмдiлiгi көбiрек.

Әдеттегiдей, ҚР банкке ай сайын, квартал сайын жарты жылдың мерзiмiнiң тәптiштеумен бюджет жасаудың бiрнеше циклдерiне өз кезегiнде жiктелетiн бiр қаржы жылына мерзiмiмен қысқа мерзiмдi бюджет және қорытындыны қолданылады - жыл.

Бюджеттер (бекiтiлген форма бойынша) жiктелген, (бухгалтерлiк есеп беруге осы белгiлермен әрдайым емес сәйкес келедi және басқару есеп үшiн жақындамайды, өйткенi көп емес жетекшiлер бухгалтериялардағы бәрi қолының келедi) толық және айқын болуы керек. Бюджеттiң цифрлары шектерде, негiзге орнатылған алдыңғы нәтижелер жатқызылуы керек.

Бюджеттердi құрастыру және бюджет жасаудың ұйымдарының жанында келесi қағидаларға шығады:

-банканың қазiргi ұйымдық құрылымға және саясатқа бюджет жасауды жүйесiнiң адекваттылығы;

- бюджеттердi мақсаттық бағытталғандық;

- бюджеттердi альтернативтiлiк;

- бюджеттердi бақылаудың көп баспалдақты жүйесiнiң ұйымы..

Қаржылардың қозғалысы туралы нақты деректердi енгiзу қаржылардың нақты түсу және қатардан шығуларын шағылысатын бастапқы құжаттардың қолдануымен кассалық есепке алуды түзудi әдiспен өндiрiп алады. Ұйымның қаржы қызметi бюджет жасау бойынша жұмыстар қанағаттанарлықсыз жүргiзуде жұмыстың дұрыстауға және жақсартуы бойынша санкция және қажеттi шаралар қолдануға құқықты. Әрбiр жауапкершiлiк орталық басқа жауапкершiлiк орталықтарды жұмыстан тәуелдi болады және онда ықпал етедi. Жоспарлар маркетинг бөлiмiнiң жоспарымен үйлестiру үшiн өте маңызды, яғни қызметтер, тиiстi жоспарлалған сату көлемiне сан жасауға керек.

Бюджет жасауды деп аталатын классикалық үлгi бар болады, 3 суретте көрсетілген.

Жақында уақытқа дейiн қабылданған алдыңғы ай немесе алдыңғы жылдың ұқсас мерзiмiне нәтижелерi бар ағымдағы нәтижелерiнiң салыстыруы болды.

Мұндай тәжiрибенiң кейбiр банктерiнде салыстырудың негiзгi әдiсi осыған дейiн болып табылады. Ұқсас тарихи стандарттар бiрақ маңызды кемшiлiктерi болады, өйткенi олармен салыстырғанда жоспарлалатын бағдарламаларының осы жыл қызметтерi өзгерiс бағытында есепке алынбайды. Нақты деректердi салыстыру бюджеттiк ықылас және қажеттi әсерлер бағыттау керек болатын облыс анықтайды.

Нақты нәтижелер және осы бюджеттердiң арасындағы ауытқулардың талдауын мүмкiндiк бередi:

- кезектен тыс ықылас талап ететiн мәселенiң облысын белгiлеу;

         - бюджеттi өңдеудi процесс ескерiлмеген жаңа мүмкiндiктер айқындалу;

        - бастапқы бюджет кейде реалистiк көрсету.

Бюджеттенгi ауытқулары ай сайын анықталатын жыл бойылар бақылаудың мақсат жолында қызмет етедi. Нақты бюджеттiк мәлiметтердiң салыстыруы әрбiр жауапкершiлiк орталықты баға және оның жетекшiсiнiң бас факторы жыл соңында жылда жиi болып табылады. Кейбiр банктердегi менеджерлердiң сый ақылары оның жауапкершiлiк орталығы оң ауытқудан нақтылы пайыздар сияқты есеп айырысады.

              Activity Based Budgetingнiң әдiсi бойынша бюджет жасау             

Жанама шығындарды жоспарлау - бюджет жасауға дәстүрлi жолында кезiгiп қалған мәселелердiң бiрлерi,- деп. Бұл шығындар қосалқы бөлiмшелердiң жұмыстың қамтамасыз етуi үшiн негiзiнде арналған, сондықтан құрылған өнiмдердiң көлемi бар олардың өзара байланысы бақылау қиын. Бөлiмшелер жетекшiлердiң нәтижесiнде немесе мол шығындар бюджеттерге қыстырады, немесе, керiсiнше, кейбiр шығындарды есепке алмайды.

Activity based budgeting әдiстемелiк Robert S Роберто Қапланмен сипатталды. Kaplan ) және (Robin Cooper ) Робин Купермен. АВВАлардың терминнiң аудармасының әр түрлi варианттары бар болады: қызметтiң түрлерiнiң негiзiнде сметалардың бюджет жасау, функционалдық бюджет жасау, құрастыруы попроцессное. Әсер негiзделген бюджет жасау сонымен бiрге әдiстемелiк - Activity based budgetingнiң бiртума ағылшын тiлдi атауы - Аударманы пайдалануға артықшылығы барырақ автор ұсынған,- деп.

Activity based budgetingнiң (АВВ)  әдiстемесiнiң өте мағыналы артықшылықтары ол жұмысы банктiк өнiмдердiң жоспарлалған көлемiмен тiкелей байланбайтын бөлiмшелердiң бюджеттерi жоспарлап дәлелдеуге мүмкiндiк берген бiрi. Әсер негiзделген бюджет жасау (жүктеудi деңгей) жұмыс уақытының банканың қызметкерлерiнiң қолдануының тиiмдiлiгi, ақпараттық қорлар, жабдық және тағы басқаларды тiптi мүмкiндiктi де анықтаны дауға бередi..

ABBның әдiсiнiң келесi өте маңызды артықшылықтары ерекшелеуге болады.

Бiрiншiден, оны мүмкiндiк бередi, қағидасы бойынша жеткен жоспарламағанында емес, iс жүзiнде (zero-based budget ) нөлдiк негiзде бюджеттi қалыптастырғанында. Ол үшiн өнiмнiң құнының жасауының себептi-тергеулi байланыстарының терең талдауы (қосымша шығындарда әсiресе) қорлардағы қажеттiктi үмiт артуға турарақ мүмкiндiк беретiнi банканың iшi қажеттi.

Екiншiден, бюджеттiк мерзiмге АВВАлар арқылы процесстiң нәтижелi бiрлiгiнiң өзiндiк құнымен өрнектелетiн әрбiр процесстiң тиiмдiлiгiнiң мақсаттық мәнi (бiр операцияның өзiндiк құны) процесстiң драйверi бекiтiледi.

үшiншiден, қайда тар жерлер және, неткен процесстер ең аз тиiмдi болатынын iшiнен банктi байқауға және менеджерлерi АВВАлары арқылы түсiне алады, артынан шығындар не пайда болады.

процесстердi жеткiлiктi тәптiштеудiң жанында ендiрсе, онда бұл қорлардың жүгi көптiк бүркеме резервтер сонымен бiрге процесстермен анық қайта жүктеген және оларларды сапасыз орындаған қорлар айқындалуға мүмкiндiк бередi.

АВВАлар келесi адым (авс ) Activity based costingнiң әдiстемесiнiң енгiзуiнен кейiн орынды сияқты қарау. Әсер негiзделген бюджет жасауларды жүйенi австы енгiзуден кейiн едәуiр оңай банкке құру: австы қойылудың жанында суреттеп айтылған бизнес- процесстерлердi үлгiмен сонымен бiрге қорлар және әсерлердiң құнның үлестiрiлуiнiң нақтылы параметрлерiмен пайдалануға болады. Бұдан басқа, қиындық қай программалық құралдың АВВАлардың енгiзуiнде бiр жағынан кiшiрейтуге едәуiр мүмкiндiк беруге қолдануға керек, басқа - тұрақты өзгерiстердiң шарттарындағы жүйенiң қолдануын иiлгiштiктердi жоғарылатады.

АВВАлардың әдiсi әйтсе де авс алдын ала енгiзусiз де қолданыла алады.

Шеңберiнде бiр банктiк өнiм АВВАлар бюджет жасауды ықшамдалған мысал әдiстi қолданып банкке қарап шығамыз - лизинг. (жалпылаулар нақтылы деңгеймен) қызметтiң бұл түрiнiң орындауында төрт негiзгi жауапкершiлiк орталықтарға қатысады:

- Банка басқару;

- Лизинг бөлiмi;

- Есепке алу бөлiмi және есеп беру;

- Заң бөлiмi.  

Ескерту.

Аталған бөлiмшелерге және банктiк өнiмнiң мәлiметiнiң жасауына шығын уақытша өлшеуiштердiң үлестiрiлуi қолдану ашық қора ретiнде себеппен болып табылатын адамның қорларымен бiрiгiп елестетуге жататын барлық қорлар мысалдың жеңiлдетулерi үшiн. Бiзге функционалдық жүйелердегi драйверлерi өзi әртүрлi қолданылатыны белгiлi не дәстүрлi жүйелердiң алдында олардың негiзгi артықшылығы болып табылады. Сонымен бiрге не атап өтуге керек Цфо басқа болуы мүмкiн жауапкершiлiк орталықтарды өздiң функциясында қабылдайтын бола алуға осы мысалда көрсетiлген. Мысалы, компьютер қорлары келтiрiлген мысалдарда итоларды басқаруды баланста тұра алады. ABB және ABCтiң мәнiнiң көздiң нүктесiмен тез және жеңiл түсiнуi, не мұндай жалпылау дегенмен тиiмдi осы жұмысты мақсат болып табылады.