Ақша қаражатының аудиты

      Тексеруде кассалық операциялар бойынша есептік  құжаттаманың мынадай пішіндері  қолданылады: КО-1 “Кірістік кассалық ордер”, КО-2 “Шығыстық кассалық ордер”, КО-3 және КО-3а “кірістік және шығыстық құжаттарды тіркеу журналы”, ақша қабылдау мен берудің ордерсіз рәсімделетін құжаттары, КО-4 “Кассалық кітап”, КО-5 “кассир қабылдаған және берген ақша кітабы” формалары, есептік регистрлер (№1 журнал- ордер, №1 тізімдеме Бас кітап, тиісті ай-күн, жылға баланстар және т.б. қолданылады. ) .      
 
 
 
 
 

2.3. Ақша қозғалысының аудиті. 

                Транзиттік экономика жағдайында  функционалды аудиттің өте өзекті  бағыты – ақша мен оның қозғалысн  тексеру болып табылады.

                Операциондық аудитор төлем мен ақша қозғалысы циклін функционалды аудитін өткізгенде мыналарды анықтайды:

• касса-банк операцияларын атқаратын қызметкерлердің сандық және сапалық құрамы;
• Касса-банк құжаттарын жасап, өңдейтін адамдар үшің есеп пе ақша бақылауды әдістемелік және ереже белгілейтін қамтамасыз етудің бар-жоғы;
• Бұл жұмыс учаскасінің қызметкерлі кімге есеп беред;
• Касса-банк және басқа ақшалай оерациялардың дұрыстығын кім, қашан және қалай тексереді.
• Кәсіпорында кассадағы ақшаның бар-жоғын кенеттен тексеруді жүйелі жүргізуге арналған тұрақты жұмыс істейтін комиссияны тағайындау туралы басшының бұйрығы бар ма?
• Бұл бұйрық орындала ма, кассаны кенеттен тексеру, актілері бар ма және олардың мазмұны қандай?
• Аналитикалық және синтетикалық есеп, шаруашылық бақылау мен ақшалай операцияларды жедел қолдау жолға қалай қойылған?

Осыларға  сүйене келіп мына таблицаны көрсетуге  болады. 

 

     Ақшалай қаражатпен, әсіресе оның жылдамдығы бөлігі – қолма-қол ақшамен (еңбек ақы бергенде, өндірістік шығыстарды төлегенде, есеп берілетін соманы беру мен пайдалану және т.б.) жасалатын операциялар – міндетті тұтастай тексеруді талап етеді.

     Ақшаның есеп шот бойынша қозғалысын төлеу  циклін тексеру үшін кәсіпорын банк көшірмелері мен бастапқы құжаттардың мәліметтерін салыстыру қажет. Сонымен бірге көшірмелердің өңделетіндігін (шот корреспонденциялары жазыла ма), құжаттардың нөмірленетінін, ақшаны есептен шығару толық, жеткілікті расталғандығын тексеру қажет. Алынған ақпаратты мынадай тәртіппен топтастыруға болады: 

        

     Сол уақытта қолма-қол ақшалай қаражаттың қозғалысы бойынша операцияларды көрсетудің ұсынылған тәртібінен айырмашылықтарды айқындау қажет. Бұл мақсаттар үшін шығатын мәліметтерді мынадай пішінде көрсетуге ұсынылады: 

 
 

     Тағы  бір өрескел қате – ақшаны кәсіпорын  кассасына кіріске алмау. Тексеру кезінде аудитор бар ақшаның қозғалысын талдауы, іс жүзінде жасалған төлемді дебиторлық борышты өтеу сомасы мен касса есебіне алынған сома арасындағы айырмашылықты анықтауы керек.

     Түсімді банкке тапсырудың мерзімділігін мұқият зерттеп, бақылау және оның әр түрлі қажеттіліктерге шығыс жағдайларын анықтау керек. Бұл мақсаттар үшін мәліметтер жинау мен өңдеуді мынадай кесте көмегімен іске асыруға болады;

 

     Тексерудің  жеке обьектісі – нақты мақсаттарға, сонымен бірге еңбекақы төлеуге, іссапар шығыстарын жабуға, шаруашылық қажеттіліктерге және т.б. чек кітапшасы бойынша банктен алынған ақша қозғалысы.

     Тексеруде ақша алу мен істен шығу туралы мәліметтерді салыстыру қажет. Мұндай ақпаратты мынандай кестеде орналастыруға болады: 

 

     Кәсіпорының кассадығы ақшасы қозғалысын анықтап, оларды кіріске және шығысқа алудың уақтылығы мен толықтығын, мынандай кестені тіркеуді қолдана отырып, техникалық және мазмұнды қателерді  табу үшін бухгалтерлік есепте операциялардың көрсетілуі дұрыстығын тексеру керек; 

       
 
 
 
 
 
 

ҚОРЫТЫНДЫ 

     Бұл күндері экономикалық қатынастардың мәні мен маңызын түсіну, бизнесті жүргізу мен басқару, ақпараттарды реттеу және санаға сиярлық тиімді шешімдер қабылдау үлкен мәселеге айналып отыр. Осындай  мәселелерді қазіргі  нарықтық   жағдайға  сай   кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің  басшылары  дұрыс  шешім  қабылдау  өте  күрделі  мәселелердің  бірі  болып  отыр. Өйткені, қазіргі  заманда  жемқорлықтың, коррупцияның  өсуі   осы  кәсіпорындардың,  ұйымдардың, мекемелердің  т.б.  бизнес  орталықтарының  жағдайына   айтарлықтай  әсерін  тигізіп  отыр. Болашақта  мұндай   жағдайларды  жою  еліміздің  алдына  қойған  ең  негізгі мақсаттардың  біріне  айналды. Осындай мәселелрдің бірден – бір  өзінің   септігін  тигізіетін  аудиторлық  ұйымдар  мен  аудиторлар  және  ревизорлар екенін  өзімізде  біліп отырмыз.

     Аудитор – акционерлік  бірлестіктердің, фирмалар  мен  кәсіпорындародың  қаражатын, шаруашылық  іс-әрекетін  басшылармен  келісе  отырып, жасалған   шарт  арқылы  тексеретін  заңды  тұлға  немесе  фирма  болып  табылады. Олардың осындай үлкен қызметтерді тексеріп,  бақылап, қадағалап,  реттеп, ауытқуларын, себебін, заңға сәйкесітігн анықтауы  және оларға  жалпы қорытындысын  жасауы ұйым, мекеме, кәсіпорын  басшыларына  өз  септігін  тигізіп, елеміздің  дамуына   өз  үлесін  қосуда. Сондықтанда  менің  жазған  баяндамамның   аты  « Ақша  қаражаттарының  аудиті »   болғандықтан   бұл   мәселе   кең   мағынаны   қамтиды. Ақша  операцияларының  жүргізілуін  тиімді  бақылап, қадағалау, тиімді  шешім  қабылдау, нарықтық  экономика  бейімделу, аз  шығын  шығарып  көп  пайда  табу  кез-келген  шаруашылық  субъектінің  алдына  қойған  ең  негізгі  мақсаты. Ал  осы мақсатқа  көрінген  жете  бермейді. Сондықтанда    шаруашылық  субъектілерінің  басшылары осындай  алдына  қойған   мақсаттарына  жету  үшін  жалданбалы  аудиторлардың  қызметіне  сүйенеді.  

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 
 

1. Ержанов М.С  “Аудит – 1” Алматы, 2005 жыл 

 

2. Балапанов А.Ж. Аудиттің теориялық негіздері” Алматы, 2003 жыл

 

3. Абленов Д.О  “Аудит негіздері” Алматы, 2005 жыл 

 

4. Дюсенбаев Ш.К. “аудит и анализ хозяйствующего субьекта” Алматы, 2001 год.

 

5. Сейтқасымов Ғ.С. “Ақша, несие, банктер” Алматы, 2001 жыл

 

6. Қазақстан Республикасының Президентінің “Қазақстан Республикасына  Ұлттық валютаны енгізу туралы” жарлығы.

 

7. Сатмурзаев  “Аудит теориясы” Алматы.