Кірістерді құру көздері және банктің қаржылық нәтижесіне оның әсері. Банк кірістері мен шығындарының есебі

Қазақстан Республикасының Ғылым  және Білім Министрлігі 

Алматы  Экономика және Статистика колледжі                                                                  

  

 

 

 

Курстық жұмыс

Тақырыбы: « Кірістерді құру көздері және банктің қаржылық нәтижесіне оның әсері. Банк кірістері мен шығындарының есебі» 

 

 

              Орындаған: Байкешова Н. А.                                                              

                      III-курс 304 топ студенті             

  Тексерген: Зияда Тукенова.             

   

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

Алматы 2006 ж.

 

кіріспе

Қазақстан Республикасының  банктері нарықтық экономика жүйесіне өтті. Тәуелсіздік алғанымызда құрылған банктер нарықтық экономикада жақсы  жұмыс істеп, соның нәтижесінде  пайда алу үшін көптеген әдістер  іздестірді. Негізінде Қазақстанның банктерінің кірістері тәуелсіз алған жылдан бастап, қаіргіге дейін  онша жоғары көлемде болған жоқ еді. Бірақ, соңғы жылдары, яғни 2003 жылдан бастап банктердің кірістілігі артуда. Оған дәлел болып келетін статистикалық мәліметтер.  

 Әрине әр бір банк  белгілі бір кіріс алады, бірақ  ол банктің қызмет атқаруына  байланысты болып келеді. Неғұрлым  өз қызметін жақсы атқарса,  соғұрлым көп көлемде кіріс  ала алады.

Кіріс- активтің көбеюі немесе несиелі қарыздың азаюы формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың көбеюі. Яғни банктің өз қызметі нәтижесіндегі алған пайдасы.

Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі.

Курстық жұмысымның өзектілігі банктің ең негізгі көздейтіні экономикалық пайданың алыну көздері және шығынның түрлерін анықтап, банктік кірістің, банктік дамудың әдістерін білу.

Курстық жұмысымның мақсаты банк қызметінде болатын кіріс көздері мен шығын түрлерін анықтау. Сонымен қатар, банк қызметінде болатын шығындар көлемін азайту жолдарын іздестіру және кіріс көздерін тауып, оны ұлғайту.

Тақырыптың міндеті осы қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен шығындар баптарының жіктелуін, топталуын байқап, есебін бухгалтерлік өткізбеде көрсетіп, банктің қаржылық нәтижесін талдап, баға беру.

Зерттеу объектісі банк қызметіндегі кірістер мен шығындардың орындалуын зерттеу, олардың түрлерін топтап жіктеу және бухгалтерлік есепте бейнелеу.

Жұмыс барысында:

–        банк кірісін;

–        банк шығынын;

–        банктің қаржылық нәтижесін анықтай аласыздар.

Бірінші бөлімде,  жалпы кіріс пен шығынның ұғымын, құрылымын, жіктелуін және олардың түрлерін анықтай аласыздар.

Екінші бөлімде,  талдамалық кезең. Кіріс пен шығынның құрылуына, есебіне, тәжірибеде әдістемелік түрде анықталуын байқай аласыздар.

Үшінші бөлім, кіріс пен  шығынның қаржылық нәтижесіне әсер ететін фактрларды анықтап және оның дамуы мен көлемінің ұлғайту жолдары қарастырылған

Жұмысты орындау барысында  негізгі әдістемелік реттеуші құрал  ретінде Қазақстан Республикасының  Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының  «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Заңы 30. 03. 1995. №2155 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 30. 05. 2001. №182-II), Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының Банктер және банктік қызмет туралы» Заңы 31. 08. 19995. №2444 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 25. 04. 2001. №179-II),   «Пруденциалды нормативтер туралы» ережелер 23. 05. 1997. №219 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 02. 06. 2000. №265), Ұлттық Банктің Қаулысы «екінші деңгейлі банктердің меншікті капиталының минималды мөлшері» 02. 06. 2001. №192  оқулықтардан Банковское дело. Под ред. Сейткасымов Г.С. – Алматы «Қаржы-Қаражат», 1998, Қалғұлова Р. Ж. Екінші деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есеп –Алматы, 2005.   

 

 

 

1 Бөлім.  Кірістер мен шығындарды белгілеудегі критериялары мен әдістері

1.1. кірістер мен шығындардың белгіленуі

Әрбір кәсіпкерлік қызметтің  басты мақсаты пайда табу болып  табылады. Бухгалтерлік есептің ең басты атқаратын қызметі-есептемеде банктің кірісінің жеткіліктігімен  немесе кірісі мен шығынын белгілеу.

Табыс-бұл шаруашылық қызметті жүргізу нәтижесіндегі капиталдың көбеюі, толық шығынды алып тастағандағы жалпы табыс.

Есепшілер «бөлінбеген  немесе таза кіріс» деген терминді қолданғанды жөн көреді.

Таза кіріс =кірістер-шығындар

Егер де шығын кірістен көп болса, онда жабылмаған зиян туралы әңгіме қозғалады.

Кіріс- активтің көбеюі немесе несиелі қарыздың азаюы формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың көбеюі. Яғни банктің өз қызметі нәтижесіндегі алған пайдасы.

Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі.

Кірістер банктің өмір сүру құралы болып саналады. Оларсыз  табыс жоқ, табыссыз банк жоқ. Кірістер негізгі және негізгі емес қызметтен  болған кірістер болып бөлінеді. Кіріс  пен шығынның құрылымы және табыс  есебінің реті Ұлттық Банкпен анықталады. Бухгалтерлік есептің қағидалары баптарды субъектінің қаржылық есеп беруіне  қосылатын процессін мойындау болып  табылады.

Кірістер мен шығындарды белгілеудегі критерийлары келесідей:

-         баға беруге қолданылады.

-         кіріс пен шығын анықталады (кіріс пайда алу кезінде көзделеді, ал шығын активтің дұрыс орналаспауында белгіленеді)

Келісім-шарт толық орындалған кезде ғана кірістер мойындалады. Активтер болашақ зканомикалық табысты ұстап  қалмаған жағдайда шығындар мойындалады. Кірістерді мойындаудың басты критерийларының  бірі- сатушы сатып алушыға тәуекелдерді және сатылған өнімнің меншіктік  құқығынан сый ақының бергендігінде. Сатушы оларды өзіне қалдырса, бұл мәмлені сату деп есептеуге болмайды.

Өнімді сату кезінде  кірістер мен шығындардың белгілену қағидалары қолданылады, егер де кіріс белгіленсе:

-         берілгенге дейін

-         берілу кезінде

-         берілгеннен кейін

Өнімді бергенге дейінгі белгіленген  кіріс

Бұл екі әдіс бойынша  жүзеге асырылады:

1.Келісімнің аяқталуы, яғни  келісім біткен кезде барлық  шоттары жабылады, оның ішінде  кірістер мен шығындар шоттары да.

2.пайыздың аяқталуы кіріс,  шығын, жалпы табыс әр есеп  беру кезінде белгіленеді.

Берілу кезіндегі кірістер

Бұл негізінде өнім мен қызметті беру кезінде орындалады. Келісім-шартты орындау және түсім алу мүмкіншілігі кірістің белгілеуі бойынша осы сәтте орындалады.

Берілгеннен кейінгі кіріс

Мұнда екі әдіс қолданылады: бөліп төлеудегі сатылым және шығындардың орнын толтыру.

Бірінші жағдайда сату кезінде  емес, ақшаны қолға алған кезде  ғана кіріс белгіленеді.

Екіншісі  кіріс белгіленбеген жағдайда қолданылады.             

 Қызмет көрсету бойынша  белгіленген кірістер мына әдістермен  жүзеге асырылады:

-                                  нақты орындаулар (бір операцияны орындағаны үшін алынған кірістердің есебі үшін қолданылады).

-                                  пропорционалды орындаулар (көп сатылы қызметтерден белгіленген кірістер үшін қолданылады).

-                                  аяқталған орындаулар (соңғы саты болғанннан кейінгі кірістер).

-                                  инкассация (кіріс нақты ақша алуда белгіленеді, себебі белгісіздік өте жоғары).

Әрбір кірістер мен шығындардың түрлері банктің қызмет етуінің оңтайлы жүйесінің бағасы үшін жеке ашылады. Банктің қаржылық нәтижесін құру үшін кірістер мен шығындардың маңызы бойынша топтастырылады.кірістер мен шығындардың баптары мыналарды қосады:

v      тауарлы-материялды құндылықтардың бағасыныңтөмендеуі;

v      банк қызметінің өзгеруі;

v      қозғалматын мүліктің бабының шығуы;

v      ұзақ мерзімді инвестицияның шығуы;

v      орындалған операциялар;

v      соттық істер;

v      резервті тағы басқалай қабылдамау. 

 

орындалған операциялар бойынша келесі ашылулар:

v      орындалған операциялар мінездемесі;

v      есептеуге байланысты операцияларды бөлу;

v      себебі;

v      орындалмаған операциялар бойынша кірістер мен шығындар;

v      келесі мерзімге табыс пен шығынның көрсетілуі.

Банктің кірісі мен шығынының құрамында кіріс пен шығынның жеке түрлері елеулі орын алады. Клиенттерге қызмет көрсетуде барлығы қолдануы мүмкін, тенгеде және шетел валютасында. Ол үшін валюта жағдайын білу керек.

Шығын активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы, есеп беру уақытындағы экономикалық табыстың азаюы. Олар капиталдың азаюына себебін тигізеді.

Экономикалық шығын - кіріс алуда банктік өніммен қолданылады. Банк өнімінің қозғалысы есепте бейнеленеді. Концепциясында банк өнімім қолданып жұмсалған ақша сомасынан алған сома көп болуын көздейді. Кіріс көздерінде шығындар бейнеленеді.

1.2. Банк кірісінің құру көздері мен жіктелуі

кіріс – активтің көбеюі немесе несиелік қарыздың азаюы формасындағы есеп беру уақытындағы экономикалық табыстың көбеюі. Кіріс шығындарды жабу көзі болып табылады.

Коммерциялық банктердің табыс көздеріне мынадай банктік банктік бизнес түрлерін жатқызуға болады:

v      несиелік бизнес;

v      дисконттық бизнес;

v      сақтау бизнесі;

v      банктік кепіл беру қызметі;

v      бағалы қағаздармен жасалатын бизнес;

v      салымдар қабылдау және клиенттердің твапсырмасы бойынша операциялрды жүзеге асыру бизнесі;

v      басқа банктермен корреспондеттік қатынасқа негізделген бизнес.

v      Дәстүрлі емес қызметтерді көрсету бизнесі.

Несиелік бизне, екі элементтен тұрады: клиенттерге (жеке және заңды тұлғаларға) несиелер беру және бос ресурстарды басқа коммерциялық банктерге уақытша пайдалануға пайыздық сыйақыда беру. Несиелік бизнестің екінші бөлігі кейде банкаралық несие, кейде басқс банктегі депозит формасында болуы мүмкін. Несиелік бизнесте пайыз формасында табыс түседі және де банктердің ең көп кірісі осы операция түрінен құралады.

Дисконттық бизнес- төленбеген вексельдерді, чектерді және талаптарды банктің белгілі бір төменгі бағамен – дисконт негізінде сатып алуын сипаттайды. Дисконт бизнестің түріне факторинг ооперациясы жатады. Факторинг операциясы айналымды және айналымсыз болуы мүмкін. Бірінші жағдайда, банк төлеушінің төлемеген міндеттемесін қаражатты алушыдан (жабдықтаушыдан) талап етуге құқылы. Ал екінші жағдайда, банктің ондай құқығы жоқ, бірақ ол ондай операциядан түсетін жоғары сый ақы үшін тәуекелге барады.Факторингтік операциядан түсетін сый ақының жоғары болуы, өнімді сатудан түсетін жабдықтаушының табысын азайтады. Мұндағы табыс екі элементтен тұрады:

1.сатып алғаннан төлемнің  түсуі арасындағы аралықта банктің  несиелік ресурсын пайдаланғаны  үшін төленетін пайыз.

2.факторинг операциясының  түріне байланысты тәуекелге  сәйкес шамасы ауытқып отыратын  комиссиондық сый ақы. Факторинг  операциясындағы комиссия пайызбен  белгіленетіндіктен, факторингтік  операциядан түсетін табысты  банктің пайыздық табысына жатқызады.

Сақтау бизнесі- банктің трасталық (сенім) және агенттік қызметтеріне негізделеді. Бұл бизнес клиенттің мүлкін (жылжымайтын мүлік, бағалы қағаз, шоттағы қаражатын) басқарғаны үшін немесе осы мүлікке байланысты клиенттің тапсырмаларын орындағаны үшін алатын комиссия формасындағы табыс түрінде банкке табыс әкеледі. Мысалға, траст келісім-шарты негізінде банк клиентке шоттағы қаражатын табыс әкелетін активтерге орналастыратындығына міндеттеме алады. Агенттік қызметте клиентпен нақты қай операцияға қаражат жұмсау қажеттігін келісіп алады. Трасталық операцияларда тәуекел жоғары, себебі мұнда банктің табысы клиенттің табысынан жоғары болуын қалайды. Соған сәйкес трасталық операциялардан түсетін комиссия мөлшері де агенттік қызмет көрсетуден түсетін табысқа қарағанда біршама жоғары болып келеді. Мұндай ерекшелік, өз кезегінде трасталық қызметтен алынатын комиссиялық сый-ақының құрылымын анықтайды. Ол мүлікті басқарғаны үшін төленетін комиссиондық сый-ақымен жұмыстың нәтижесі бойынша төленетін сый-ақыдан тұрады.

Банктің кепіл беру қызметі- клиенттерге есеп айырысу үшін және несие алу үшін банктің әртүрлі формалардағы берген кепіл-хаты мен кепілдемесінен түсетін ақшалай сый-ақы түріндегі табыс әкелетін банктің қызметін сипаттайды. Егер клиент банкі үшін оның атын шығаратын клиенттердің қатарында болса, банк оған ақысыз кепіл-хатын беруі мүмкін.

Бағалы қағаздармен бизнес мынадай элементтерді қамтиды:

1.      банктің өзінің бағалы қағаздарын шығару