Негізгі құралдарды жіктеу және бағалау

                            Жоспар

Кіріспе

Негізгі бґлім

1.1   Негізгі  ќўралдар, оларды жіктеу жјне баєалау.

1.2   Келіп тїскен ќўралдардыѕ есебін жјне оныѕ аналитикалыќ есебін ўйымдастыру.

1.3   Негізгі ќўралдардыѕ кейбір жекелеген тїрлерін есептеудіѕ ерекшеліктері.

1.4   Негізгі ќўралдардыѕ тозуын жјне амортизациясын есептеу

1.5   Негізгі ќўралдарды есептеп шыєару

Ќорытынды

Пайдаланєан јдебиеттер

                                                              КІРІСПЕ

                Кез – келген ґндіріс ґз ќызметіне ќўрал – жабдыќтарын тартса єана жїреді, ал ол еѕбек заттары (шикізат, материалдар, сатып алынєан, жартылай фабрикаттар) жјне еѕбек ќўралдары (машина, станок) болып бґлінеді. Бўл арада еѕбек ќўралдарыныѕ ќўрамы сыртќы белгісімен емес,олардыѕ ґндіріс процесінде атќаратын роліне ќарап аныќталады. Мысалы, заводтта дайындалєан бу ќазаны сол зауыт їшін дайын ґнім болып саналады. Ал оны орнату їшін сатып алынєан субъект їшін осы ќазан еѕбек ќўралы болып  табылады.

                Инвертарлыќ объектілер негізгі ќўралдардыѕ есеп бірлігі болып табылады. Инвертарлыќ объект кїрделі јрі жай болып келеді. Негізгі ґќўралдыѕ есебін дўрыс ўйымдастырудыѕ басты шарты оны жіктеу болып табылады. Егер негізгі ќўралдар несие арќылы сатып алынєан болса, онда тґленген проценттер аєымдаєы шыєыстар болып табылады да объектініѕ бастапќы ќўнына ќосылады.

              Негізгі ќўралдардыѕ ќабылдау – тапсыру (орнына ауыстыру ) актісі негізгі ќўралдар ќўрамына жекелеген объектілерді енгізу їшін ќолданып жїрген заѕєа сјйкес. Негізгі ќўралдарды аќысыз беру (сыйлау) кезінде акт тапсырушы жјне ќабылдаушы объектілер їшін екі дана етіп жасалады.

  Негізгі ќўралдар бірдей ґндірістік немесе шаруашылыќ жўмыстарєа арналєан, тнхникалыќ сипаттамасы жјне  ќўны бірдей шаруашылыќ мїліктіѕ бір типті заттармен, ќўрал - сайманнан  тўрса, олар бухгалтерияда бір мїліктік карточкада жїргізіледі.

  Ќазаќстан Республикасында жердіѕ мемлекеттік те, жеке меншік те тїрлері бірдей ќозєалып жјне танылады. Кез – келген меншік иесі заѕєа ќайшы келмейтін кез – келген мјмілені жасауына болады.

                Жерді ќысќа мерзімді пайдалану їшін 5 жылєа дейін, ал ўзаќ мерзімді пайдалану їшін 5 жылдан 49 жылєа дейін алады. Жерді ќысќа мерзімге пайдалану їшін, оныѕ пайдалану маќсаты кґрсетілді.                                                                            

                                                                                                                                         2

Келісім шарттыѕ жаєдайы бойынша жал аќысы резиденттіѕ алатын табысынан табыс салыєы шегерілген сомадан тґленетін болып келісілген.

                Негізгі ќўрал ґндіріс процесіне ќатысушымен, жылдар мерзімініѕ јсерімен, табиєат кїшініѕ јсер етуімен пайдалану процесінде біртіндеп тозады. Моральдыќ тозудыѕ јсері нјтижесінде табиєи тозу мерзімі келгенге дейін негѕзгі ќўрал жабдыќтар тїріне орналастырады. Моральдыќ тозуды болдырмау маќсатындаи негізгі ќўрал – жабдыќтар объектілерін ќайта ќўрып, жаѕарту жўмыстарын жїргізеді. Жалєа алынєан негізгі ќўралдар бойынша амортизация есептеуді жалєа беру шартыныѕ немесе шарт талаптарына сай  жалєа алушы жасайды.

                Ќазаќстан Республикасыныѕ салыќ заѕдылыќтарыныѕ белгіленген амортизациялыќ нормасыныѕ шегінде. Шаруашылыќ жїргізуші субъектісіндегі белгіленген нормалар, салыќ заѕдылыєыныѕ  нормасынан аспауы тиіс. Ќозєалыстаєы мїліктер ќойылєан кепілдік ретінде міндетті тїрде мемлекеттік тіркеуге жатады. Лизинг нјрсесін сатушы тікелей лизинг – алушыныѕ да, лизинг берушініѕ де сатушылармен ќарым – ќатынасы, ынтымаќтасќан кредиторлар ретінде жїреді.

                Бухгалтерлік есепте ќаржылыќ лизинг бойында жасалатын операциялар онда ќарастырылєан келісім – шарттыѕ жаєдайына байланысты кґрініс табады.

                                                                                                                                                                    3

                      I . НЕГІЗГІ ЌЎРАЛДАРДЫЅ ЕСЕБІ.

                    1.1 Негізгі ќўралдар, оларды жіктеу жјне баєалау

Ґндіріс процесіне ќатысу сипатына байланысты негізгі ќўралдар ґндірістік жјне ґндірістік емес болып екіге бґлінеді.

              Негізгі ґндіріс ќўралдарына ґндіріс процесіне тікелей ќатысатын обьектілер жатады,олардыѕ кґмегімен ґнімді јзірлеген кезде еѕбек ќўралдарына јсер ету жїзеге  асады немесе ґндірісті жїргізу їшін ќажет материалдыќ жаєдайын жасайды. Негізгі ґндірістік ќўралдардыѕ пайдалануын сипаттайтын шолушы экономикалыќ кґрсеткіші – ќор ґайтарымы болып табылады, ол негізгі ќўралдардыѕ бір ґлшеміне шыќќандыєы ґндірілетін заттай немесе аќшалай тїріндегі ґнімді кґрсетеді.

              Ґндірістік емес негізгі ќўрал-жабдыќтар – тўтынуєа арналєан ќўрал- жабдыќтар. Олар ўєымныѕ мјдени-тўрмыстыќ ќажеттіліктерін ўзаќ мерзім бойы ґтуге арналєан.             

              Игілігіне ќарай негізгі ќўралдар меншікті жјне жалєа арнаєан болып бґлінеді.

              Меншік дегеніміз – субьектіге тиесілі жјне оныѕ балансында кґрініс табатын негізгі ќўралдар. Белгіленген мерзімге шарт бойынша басќа субьектіден алынєан негізгі ќўралдар, жалєа алынєан ќўралдар болып саналады.Оларды жалєа берушініѕ балансынада есептейді, жалєа алушы 001-ші " Жалєа алынєан негізіг ќўралдар" баланстан тыс шотынада есептейді. Жалєа алу мерзімі аяќталєан соѕ немесе ол аяќталмай тўрып, жалєа алушы келісілген баєамен сатып алуына болады. Оларды 2411-ші " Жер ", 2412-ші " Їйлер мен єимараттар ", 2413 "Меншік жјне ќўрал-жабдыќтар, ґткізгіш ќондырєылар", 2414-ші "Кґлік ќўралдары", 2415-ші "Басќа да негізгі ќўралдар" шоттарыныѕ тиісті аралыќ шоттарында есептейді.

              Пайдалану сипатына ќарай негізгі ќўралдар жўмыс істеп тўрєан болып бґлінеді.Ќолданыстаєы жўмыс істеп тўрєан негізіг ќўралдар, јрекет етіп тўрєан болып саналады. Жўмыс істемей тўрєандар – бўл жўмысы тоќтатылєан немесе басќа жаєдайларєа байланысты     

                                                                                                                                                                    4

              Амортизация ( латыныѕ ґтеу деген сґзінен) – тозудыѕ ќўндыќ кґрінісін білдіреді.

              № 6 – шы «Негізгі ќўралдардыѕ есебі» бухгалтерлік есеп стандартына (БЕС) сјйкес, амортизация – активтіѕ ќызмет еткен мерзім бойына амлортизацияланєан ќўнды тарту процесі.

              Амортизацияланєан ќўн бастапќы ќўны мен жою ќўныныѕ арасындаєы айырма. Амортизациялыќ аударымдар јрбір есептік кезеѕніѕ шыєысы ретінде танылады.

              Жанадан пайдалануєа берілген негізгі ќўралдар бойынша амортизация есептеу келіп тїскен айдан кейін айдыѕ бірінші кїнінен басталады, ал шыєып кеткен негізгі ќўралдар бойынша – шыќќан айдан кейінгі айдыѕ бірінші кїнінін бастап тоќтатылады.

              Жалєа алынєан негізгі ќўралдар бойынша амортизация есептеуді жалєа беру шатыныѕ немесе шарт талаптарна сай жалєа беруші немесе жалєа алушы жасайды.

         Негізгі ќўралдардыѕ тозуын есептеу їшін 13 « Негізгі ќўралдадыѕ тозуы » бґлімшесініѕ мынандай  синтетикалыќ шоттары: 2421 « Їйлер мен єимараттардыѕ тозуы », 2423 « Машиналар мен жабдыќтардыѕ, ґткізгіш тетіктердіѕ тозуы », 2427 « Басќа негізгі ќўралдардыѕ тозуы » пайдаланылады. 12 бґлімшеніѕ шоттарында (2412 – 2415 шоттар) есептелген негізгі ќўралдар ай сайын амортизацияланады.

        Ўзаќ мерзімге жалєа алынєан негізгі ќўралдар бойынша амортизациялыќ аударымдарды жалєа алушы жасайды. Амортизация сомасы ґндіріс шыєындарыныѕ есебін жїргізуші 2930, 8045,      7210 шоттардыѕ дебетінде жјне 13-ші  2421, 2423, 2425, 2427 шоттарыныѕ 2-ші « Ўзаќ мерзімге жалєа алынєан негізгі ќўралдардыѕ тозуы » деп аталатын аралыќ шотыныѕ кредитінде кґрініс табады.

      Сатып алу ќўнын тґлегеннен кейін ўзаќ мерзімге жалєа алынєан негізгі ќўралдар жалєа алушыныѕ меншігіне айналады. Мўндай жаєдайда ўзаќ мерзімге жалєа алынєан негізгі ќўралдардыѕ тозуы 13-ші бґлімшеніѕ 2 – ші

                                                                                                                                          19

     Ќолданыстаєы нормалар бойынша есептелген тозудыѕ сомасына 7470-ші « Негізгі емес ќызмет бойынша басќа да шыєыстар » шоты дебеттеліп,  2421 – 2427 «Негізгі ќўралдардыѕ тозуы» деген ќосалќы шоты кредиттеледі. Негізгі ќўралдарды јкелгеннен кейін 2421-2427 шотыныѕ, 4-ші субшотындаєы сомасы дебеттеліп жјне 2421-2427 шотыныѕ, 1-ші « Меншік ќўралдардыѕ тозуы» ќосалќы шоты кредиттеледі.

    Егер шаруашылыќ жїргізуші субъект шетел  компаниясыныѕ ќўрылымдыќ бґлімшесі болып табылмаса јкелінген негізгі ќўрал баланстан тыс шотта есепке алынады.   

                                                                                                                                                                  18

ќабылдау  комисиясы кґп жаєдайда кґзбен ( визуально ) аныќтайды, не болмаса бастапќы  ќўныныѕ 0,01 – ден 2,0 % - ке дейінгі сомасы алынады.

   Негізгі ќўралдардыѕ кјсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын рјсімдеу їшін актіні екі дана етіп тапсырушы цех ќызметкері толтырады. Алушыныѕ жјне тапсырушыныѕ ќолддары ќойылєан бірінші данасы бухгалтериаєа тапсырылады, ал екінші тапсырушы цехта ќалады.

   Негізгі ќўралдардыѕ аќысыз тґлеу кезінде акт екі дана етіп жасалынады.

   Негізгі ќўралдарды басќа субъектіге сату кезінде актігніѕ їш данасы жазылады: алєашќы екеуі ґткізгіш субъектіде ќалады, їшінші дана негізгі ќўралдарды ќабылдаушы адамєа беріледі.

  Негізгі ќўралдар бірдей ґндірістік немесе шаруашылыќ жўмыстарєа арналєан, техникалыќ сипаттамасы жјне бірдей шаруашылыќ мїліктіѕ бір типті заттарымен, ќўрал-сайманнан тўрса, олар бухгалтерияда бір мїліктік карточкада жїргізіледі. Бухгалтерия келіп тїскен объектіні материалдыќ жауапты адамєа бекітіп, мїліктік карточка ашады, объектіге мїліктік тізімдеу нґмерін беріп, мїліктік тізімге алынады, негізгі ќўралдарды алу туралы жазбасы жасалынады. Негізгі ќўралдар келіп тїскен кезде, мына тґмендегідей шоттар корреспонденциясы жасалынады.