Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы

 

Валюталық реттеу және валюталық  бақылау туралы

Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 13 маусымдағы N 57-III Заңы 

(2009 жылғы 4 шілдеде  енгізілген толықтырулар  мен өзгертулермен, 2009 жылғы 11 тамызда  өз күшіне енеді)      
 
 

 Осы  Заң резиденттер мен резидент еместер валюталық құндылықтарға құқықтарын іске асырған кезде туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейдi, валюталық реттеу мен валюталық бақылаудың мақсаттарын, мiндеттерi мен тәртiбiн айқындайды.

1-тарау.  ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР     

1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар     

 Осы Заңда  мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады: 
      1) айырбастау пункттері - шетел валютасымен айырбастау операциялары жүргізілетін арнайы жабдықталған орындар; 
      2) валюта - мемлекеттер заңды төлем құралы ретінде қабылдаған ақша бірліктері немесе банкноттар, қазынашылық билеттері және монеталар, оның ішінде қымбат металлдардан жасалған монеталар (айналыстан алынғандарын немесе алынатындарын, бірақ айналыста жүрген ақша белгілеріне айырбасталуға жататындарын қоса алғанда) түріндегі, қолма-қол және қолма-қол емес нысандардағы құнның ресми стандарттары, сондай-ақ шоттардағы, оның ішінде халықаралық ақша немесе есеп айырысу бірліктеріндегі қаражат; 
      3) валюталық құндылықтар: 
      шетел валютасы; 
      номиналы шетел валютасымен көрсетілген бағалы қағаздар және төлем құжаттары; 
      резидент еместер шығарған номиналы жоқ бағалы қағаздар; 
      тазартылған құйма алтын; 
      резиденттер мен резидент еместер арасында, сондай-ақ резидент еместер арасында олармен операциялар жасалған жағдайда қолданылатын, ұлттық валюта, номиналы ұлттық валютамен көрсетілген бағалы қағаздар және төлем құжаттары; 
      резиденттер мен резидент еместер арасында, сондай-ақ резидент еместер арасында олармен операциялар жасалған жағдайда қолданылатын резиденттер шығарған, номиналы жоқ бағалы қағаздар; 
      4) валюталық операциялар: 
      валюталық құндылықтарға меншік құқығының және өзге де құқықтардың ауысуына байланысты операциялар, сондай-ақ валюталық құндылықтарды төлем құралы ретінде пайдалану; 
      валюталық құндылықтарды, ұлттық валютаны, номиналы ұлттық валютамен көрсетілген бағалы қағаздарды және төлем құжаттарын, резиденттер шығарған, номиналы жоқ бағалы қағаздарды Қазақстан Республикасына әкелу, жіберу және аудару, сондай-ақ Қазақстан Республикасынан әкету, жіберу және аудару; 
      5) валюталық шарт - енгізілген өзгерістері мен толықтыруларын қоса алғандағы келісім, құрылтай құжаттары, сондай-ақ солардың негізінде және (немесе) оларды орындау үшін валюталық операциялар жүзеге асырылатын өзге де құжаттар; 
      6) коммерциялық кредиттер - тауарларды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) берушілер (сатушылар) мен алушылар (сатып алушылар) арасында тікелей жүзеге асырылатын экспорт немесе импорт бойынша төлем мерзімін кейінге қалдыру немесе алдын ала ақы төлеу (аванстық төлем); 
      7) қаржы заемдары: 
      заемдар (коммерциялық кредиттерді қоспағанда); 
      шет елде халықаралық капитал нарықтарында қаражат тарту мақсатында құрылған, олардың еншілес ұйымдары енгізген банктердегі салымдар (депозиттер); 
      борышкердің міндеттемелерді орындауын қамтамасыз етуге берілетін ақша; 
      үшінші тұлғалардың тауарларды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) сатып алуды және өзге де мәмілелерді қаржыландыруы, сондай-ақ үшінші тұлғалардың кредитор алдындағы борышкердің міндеттемелерін орындауы, соның нәтижесінде ақшаны және өзге де мүлікті сыйақымен немесе онсыз қайтару жөніндегі міндеттемесі орындалған тұлғаның осындай қаржыландыруды ұсынған және (немесе) осындай орындауды жүзеге асырған тұлғаға міндеттілігі туындайды; 
      қаржы лизингі, сондай-ақ кейіннен өтеуін төлеп сатып алумен жылжымайтын мүлікті жалдау (Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен жылжымайтын мүлікке теңестірілген не жатқызылған жылжымалы заттарды қоспағанда); 
      8) мәміле паспорты - валюталық операциялар бойынша есепке алуды және есептілікті қамтамасыз ету үшін қажетті сыртқы экономикалық мәміле туралы мәліметтер көрсетілетін, белгіленген нысандағы құжат; 
      9) резидент еместер: 
      осы баптың 10) тармақшасында көрсетілмеген жеке тұлғалар, заңды тұлғалар, олардың филиалдары мен өкілдіктері; 
      егер оларды құру туралы халықаралық (мемлекетаралық) келісімде өзгеше айқындалмаса, халықаралық ұйымдар; 
      шет мемлекеттердің дипломатиялық және өзге де ресми өкілдіктері; 
      10) резиденттер: 
      Қазақстан Республикасының азаматтары, оның ішінде шет мемлекетте тұрақты тұру құқығына осы мемлекеттің заңнамасына сәйкес берілген құжаты бар Қазақстан Республикасының азаматтарын қоспағанда, шет елде уақытша жүрген немесе Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде оның мемлекеттік қызметінде жүрген азаматтары; 
      Қазақстан Республикасында тұрақты тұру құқығына құжаты бар шетелдіктер және азаматтығы жоқ адамдар; 
      Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылған, Қазақстан Республикасының аумағында тұрғылықты жері бар барлық заңды тұлғалар, сондай-ақ Қазақстан Республикасында және одан тыс жерлерде тұрғылықты жері бар олардың филиалдары мен өкілдіктері; 
      Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде орналасқан Қазақстан Республикасының дипломатиялық, сауда және өзге де ресми өкілдіктері; 
      11) тікелей инвестициялар: 
      егер осындай салымдарды жүзеге асыратын тұлғаға осы заңды тұлғаның дауыс беретін акцияларының он және одан да көп проценті (қатысушылары дауысының жалпы санының он және одан да көп проценті) тиесілі болса немесе осындай салымдардың нәтижесінде тиесілі болатын болса, заңды тұлғаның акцияларын (қатысушыларының салымдарын) төлеуге зияткерлік шығармашылық қызметтің нәтижелеріне құқықтарды қоса алғанда, ақшаны, бағалы қағаздарды, заттарды, мүліктік құқықтарды және өзге де мүлікті салу; 
      осы заңды тұлғаның дауыс беретін акцияларының он және одан да көп проценті (қатысушылары дауысының жалпы санының он және одан да көп проценті) тиесілі тұлға жүзеге асыратын, заңды тұлғаның жарғылық капиталдан өзге капиталын ұлғайтуға әкелетін мүлікті салу; 
      12) уәкілетті банктер - Қазақстан Республикасында құрылған банктер және осы баптың 13) тармақшасында аталғандарды қоспағанда, валюталық операцияларды, оның ішінде клиенттердің тапсырмалары бойынша жүргізілетін валюталық операцияларды, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар; 
      13) уәкілетті ұйымдар - Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылған, қызметінің ерекше түрі шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру болып табылатын заңды тұлғалар; 
      14) ұлттық валюта - Қазақстан Республикасының валютасы; 
      15) шетел валютасы - шет мемлекеттің валютасы, сондай-ақ халықаралық ақша немесе есеп айырысу бірліктері; 
      16) шетелдік банктер - Қазақстан Республикасынан тыс жерде құрылған және өздері тіркелген мемлекеттердің заңнамасы бойынша банк операцияларын жүзеге асыруға құқығы бар банктер және өзге де қаржы институттары; 
      17) экспорт (импорт) - резиденттің резидент емеске (резидент еместің резидентке) тауарларды сатуы, жұмыстарды орындауы, қызметтер көрсетуі. 
      Ескерту. 1-бап жаңа редакцияда - ҚР-ның 2009.07.04. N 167-IV Заңымен.     

2-бап.  Қазақстан Республикасының  валюталық заңнамасы     

1. Қазақстан  Республикасының валюталық заңнамасы  Қазақстан Республикасының Конституциясына  негiзделедi және осы Заң мен  Қазақстан Республикасының өзге  де нормативтік құқықтық актілерiнен  тұрады.     

2. Егер Қазақстан  Республикасы бекiткен халықаралық  шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгіленген болса, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.     

3-бап.  Осы Заңның қолданылу  аясы     

 Осы Заң  Қазақстан Республикасының аумағында  қолданыста болады және Қазақстан  Республикасының резиденттері мен Қазақстан Республикасының аумағында валюталық операцияларды жүзеге асыратын резидент еместерге қолданылады. 
      Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде осы Заң Қазақстан Республикасының резиденттеріне қолданылады.

2-тарау.  ВАЛЮТАЛЫҚ РЕТТЕУ     

4-бап.  Валюталық реттеудің мақсаттары мен міндеттері     

1. Валюталық  реттеудің мақсаты тұрақты экономикалық  өсуге қол жеткізу және экономикалық  қауіпсіздікті қамтамасыз ету  жөніндегі мемлекеттің саясатына  жәрдемдесу болып табылады.     

2. Валюталық  реттеудің міндеттері:     

1) Қазақстан  Республикасында валюталық құндылықтардың  айналысының тәртiбiн белгілеу;     

2) Қазақстан  Республикасының дүниежүзілік экономикаға  одан әрi кiрiгуi үшін жағдайлар  жасау;     

3) валюталық  операциялар мен капитал легi  жөніндегі ақпараттық базаны қамтамасыз ету болып табылады.     

5-бап.  Валюталық реттеу  органдары     

1. Қазақстан  Республикасында валюталық реттеудiң  негізгі органы Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкi болып табылады.     

2. Қазақстан  Республикасының Үкiметi және өзге де мемлекеттiк органдар валюталық реттеуді өз құзыретi шегінде жүзеге асырады.     

3. Қазақстан  Республикасының Ұлттық Банкi және  Қазақстан Республикасының Үкiметi  осы Заңға сәйкес өз құзыреті  шегінде резиденттер мен резидент  еместер үшін мiндеттi нормативтік құқықтық актiлер шығарады.     

 Валюталық  реттеу органдары әзiрлеген валюталық  реттеу мәселелері жөнiндегi нормативтiк  құқықтық актiлер Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкімен міндетті түрде  келісiлуге тиіс.     

4. Қазақстан  Республикасының Ұлттық Банкi валюталық реттеудің негізгі органы ретiнде:     

1) шетел валютасымен  айырбастау операцияларын ұйымдастыру  жөніндегі қызметті жүзеге асыру  тәртібін және оған қойылатын  талаптарды;     

2) резиденттер  мен резидент еместердiң валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртiбiн, соның iшiнде валюталық реттеу режимдерiн:

   34 бапқа сәйкес 2007 жылғы  1 қаңтардан өз  күшін жойды;

   тiркеудi; 
      хабардар етудi;     

 3) Қазақстан Республикасының аумағында қызметін жүзеге асыратын резидент еместердің валюталық операцияларына мониторингтi (валюталық мониторингтi) жүзеге асыру тәртiбiн;     

4) уәкілеттi мемлекеттік  органдармен келiсiм бойынша олардың  құзыретiне сәйкес барлық резиденттер  мен резидент еместердiң орындауы  үшін мiндеттi валюталық операциялар бойынша есепке алу және есептілік нысандарын белгілейдi. 
      Жүзеге асырылу тәртібі осы Заңда белгiленбеген валюталық операциялар шектеусiз жүргізіледi. 
      Ескерту. 5-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР-ның 2009.07.04. N 167-IV Заңымен.     

6-бап.  Шетел валютасымен айырбастау операцияларын 
             ұйымдастыру жөніндегі қызметті жүзеге асыруға 
             қойылатын талаптар     

1. Қазақстан  Республикасының Ұлттық Банкі  уәкілетті ұйымдарға шетел валютасымен  айырбастау операцияларын ұйымдастыру жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия береді.     

2. Қазақстан  Республикасының Ұлттық Банкi шетел  валютасымен айырбастау операцияларын  ұйымдастыру жөніндегі қызметті  жүзеге асыру тәртібін және  оған қойылатын біліктілік талаптарын, сондай-ақ айырбастау пункттерін тіркеу (ашу) тәртібін белгiлейдi. Айырбастау пунктін тiркеу кезiнде белгiленген үлгідегi құжат - айырбастау пунктiнiң тiркеу куәлiгi берiледi. Уәкілеттi ұйымдар үшiн құрылтай құжаттарын келiсу тәртiбi, құрылтайшылардың құрамына, ұйымдастыру-құқықтық нысанына, жарғылық капиталдың мөлшерiне және қалыптасу тәртiбiне қойылатын талаптар, бөлiмшелер құру және басқа заңды тұлғаларға қатысу жөнiндегi шектеулер қосымша белгіленедi.     

3. Резиденттер  лицензия алу үшiн Қазақстан  Республикасының Ұлттық Банкіне, "Лицензиялау туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес белгіленген құжаттардан басқа, осы Заңның 10-бабының бірінші бөлігіндегі 1), 3)-9) тармақшаларында көзделген құжаттарды Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiсiнде белгіленген шарттармен және тәртіппен тапсырады.      

4. Шетел валютасымен  айырбастау операцияларын ұйымдастыру  жөніндегі қызметті жүзеге асыруға  лицензиялар немесе лицензия  беруден бас тарту резидент  құжаттардың толық топтамасын  табыс еткен күннен бастап отыз жұмыс күні iшiнде берiледi. 
      Өтiнiш берушiге лицензия беруден бас тартылған кезде жазбаша нысанда дәлелдi жауап берiледi.      

5. Лицензия беруден  бас тарту үшін мыналар негіз  болып табылады:     

1) осы Заңға  сәйкес көзделген құжаттарды не өзге де ақпаратты ұсынбау;     

2) өтiнiш берушiнiң  осы Заңға сәйкес белгiленген  талаптарға сай болмауы;     

3) Қазақстан  Республикасының заңнамалық актiлерiнде  көзделген өзге де негіздер.     

6. Жүзеге асыруға  лицензия алынған қызмет бойынша  ақпарат ұсынудың нысандары мен тәртiбi Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің нормативтiк құқықтық актiсiнде белгiленедi. 
      Ескерту. 6-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР-ның 2009.07.04. N 167-IV Заңымен.     

7-бап. 34 бапқа сәйкес 2007 жылғы 1 қаңтардан өз күшін жойды     

8-бап.  Валюталық операцияларды  тіркеу     

1. Қазақстан  Республикасының Ұлттық Банкі  осы Заңның 4-тарауында аталған  валюталық операцияларды тіркеуді  жүзеге асырады.     

2. Тіркеу режимі  валюталық шартты тіркеуді және  тіркелген валюталық шарт бойынша резиденттің кейiннен мәлiметтер беруін қамтиды.     

3. Валюталық  операцияға қатысушы резидент  Қазақстан Республикасының Ұлттық  Банкіне тіркеу үшін: 
      1) егер валюталық шартқа тіркеу режимі басынан бастап қолданылған жағдайда - тараптардың бірінің міндеттемелерді орындауы басталғанға дейін; 
      2) егер тараптардың бірінің міндеттемелерді орындауы валюталық шартқа тіркеу режимін қолдануға әкеп соққан жағдайда - осындай міндеттемені орындау басталғанға дейін; 
      3) егер тіркеу режимі валюталық шартқа өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізу нәтижесінде және валюталық шартқа тіркеу режимі қолданылған күннен бастап күнтізбелік отыз күн ішінде тараптардың бірінің міндеттемелерді орындауы қажет болған кезде қолданылған жағдайда - осындай міндеттемелерді орындау басталғанға дейін; 
      4) өзге жағдайларда - валюталық шартқа тіркеу режимі қолданылған күннен бастап күнтізбелік отыз күннен кешіктірмей өтініш беруге міндетті.     

4. Резиденттер  валюталық операцияларды тіркеу  үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне осы Заңның 10-бабы бiрiншi бөлiгiнiң 1)-4), 6), 7), 10) тармақшаларында көзделген құжаттарды Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнің нормативтiк құқықтық актiсiнде белгiленген шарттармен және тәртiппен тапсырады. 
      Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi ұсынылған құжаттарда сiлтеме жасалған құжаттарды қосымша сұратуға құқылы.     

5. Резидент құжаттардың  толық топтамасын тапсырған күннен  бастап он жұмыс күнi iшiнде  тіркеу жүзеге асырылады. 
      Валюталық шартты тiркеген кезде өтiнiш берушiге белгiленген үлгiдегi құжат - тiркеу куәлігі беріледi.     

6. Тiркеуден  бас тарту мынадай жағдайларда  жүзеге асырылады:     

1) дұрыс емес  ақпарат ұсыну не осы Заңға  сәйкес көзделген ақпаратты ұсынбау;      

2) жүргiзiлетiн  операцияның Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес келмеуi.     

7. Қазақстан  Республикасы Ұлттық Банкінің  нормативтік құқықтық актісінде  мәміленің сомасына қатысты шекті  мән белгіленіп, одан асып кеткен  кезде валюталық шарт тіркелуге  жатады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі оларға қатысты хабарлама режимін белгілеуге құқылы тіркеу режимінен ерекше жағдайлар белгіленеді. 
      Ескерту. 8-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР-ның 2009.07.04.  N 167-IV Заңымен.     

9-бап.  Валюталық операциялар  туралы хабарлама     

1. Хабарлама  режимі валюталық операцияларға  қатысушы резиденттердің және (немесе) уәкілетті банктердің, сондай-ақ  клиенттер тапсырмасы бойынша  валюталық операцияларды жүзеге  асыратын бағалы қағаздар нарығына  кәсіби қатысушылардың Қазақстан  Республикасының Ұлттық Банкіне валюталық шарт бойынша белгіленген нысанда ақпарат ұсынуын және жүргізілген операциялар мен валюталық шарттың өзгерістері туралы кейіннен ақпарат ұсынуын қамтиды. 
      Уәкілетті банктер және бағалы қағаздар нарығына кәсіби қатысушылар үшін, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің нормативтік құқықтық актісінде белгіленген өзге де жағдайларда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне тұрақты негізде есептер беру нысанында жүзеге асырылған валюталық операциялар туралы хабарлама беруге рұқсат етіледі. 
      2. Егер хабардар етілуге жататын валюталық операцияларға қатысты тұрақты негізде есептер беру талабы белгіленбесе, валюталық операцияға қатысушы резидент валюталық шарт жасалғаннан кейін, бірақ ол бойынша міндеттемелерді тараптардың бірі орындауды бастаған күннен бастап жеті жұмыс күнінен кешіктірмей Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкін хабардар етуге міндетті. Егер хабарлама тәртібі валюталық шартқа ол бойынша міндеттемелерді орындау процесінде қолданылған болса - валюталық шарт бойынша жүзеге асырылатын валюталық операциялар хабарлануға тиісті күннен бастап жеті жұмыс күнінен кешіктірмей хабарлайды. 
      Шетелдік банкте шот ашқан жағдайда хабардар ету осы Заңның 25-бабының 2-тармағында белгіленген жағдайлар мен мерзімде жүзеге асырылады. 
      3. Тұрақты негізде есептер беру нысанында хабардар ету жағдайларын қоспағанда, хабарламаны растауды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі резиденттің валюталық шарт туралы ақпаратты табыс еткен күнінен бастап жеті жұмыс күні ішінде жүзеге асырады. Бұл ретте, валюталық операцияға қатысушы резидентке белгіленген үлгідегі құжат - хабарлама туралы куәлік беріледі. 
      4. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі валюталық операциялардың жасалу мән-жайларын нақтылау мақсатында соның негізінде валюталық операциялар жүзеге асырылатын валюталық шартты талап етуге құқылы. 
      5. Уәкілетті банктер және (немесе) бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары хабарлама туралы куәлік болмаған жағдайда клиенттердің валюталық операцияларын Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің нормативтік құқықтық актісінде белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне хабарлай отырып жүргізеді. 
      6. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің нормативтік құқықтық актісінде мәміленің сомасына қатысты шекті мәні белгіленіп, одан асып кеткен кезде валюталық шарт хабарлануға жатады, хабарламаның нысаны мен тәртібі, сондай-ақ хабарлама режимінен ерекше жағдайлар белгіленеді. 
      Ескерту. 9-бап жаңа редакцияда - ҚР-ның 2009.07.04. N 167-IV Заңымен.