Ауылшаруашылық жерлерге салық салу ерекшеліктері

Салық және жер учаскелерін пайдаланғаны үшін ақы төлеудің тәртібі мен мерзімдері.

Патент құны есебіне енгізілген салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы сомаларын бюджетке төлеу 20 мамырдан және 20 қазаннан кешіктірілмей, патент құны есебінде керсетілген салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы сомаларының тиісінше 1/6 және 1/2 мөлшерінде және патент құны есебіне енгізілген салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы бойынша берілген қайта есептеулерді ескере отырып, патент құнының қалған бөлігі мөлшерінде келесі салық кезеңінің 20 наурызында жүргізіледі.

Патепт кұны есебіне кірмеген салықтың және басқа да міндетті төлемдердің жекелеген түрлерін есептеу, төлеу ерекшеліктері және олар бойынша салық есептілігін табыс ету.

Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын есептеу жеке табыс салығын есептеудегі ережеге сәйкес жүргізіледі. Жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын есептеу Қазақстан Республикасының зейнетақы зандарында белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақыны және жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақыны есептеу осы төлемақыларды есептеуде белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар сомаларын төлеуді, қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы мен жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақыны, бюджетпен есеп айырысуды патент негізінде жүзеге асыратын салық төлеушілер мынадай тәртіппен жүргізеді:

1)   ағымдағы салық кезеңінің 1 қаңтарынан 1 қазанына дейінгі кезең үшін есептелген сомалар 20 қазаннан кешіктірілмейтін мерзімде төленеді;

2)   1 қазан мен 31 желтоқсан аралығындағы кезең үшін есептелген сомалар есепті кезеңнен кейінгі салық кезеңінің 20 наурызынан кешіктірілмей төленеді;

3)   Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын төлеу жер учаскелері орналасқан жерлер бойынша жүргізіледі.

Арнаулы салық режимін қолданатын ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші занды тұлғалар еткен салық кезеңі үшін 15 наурыздан кешіктірілмейтін мерзімде мынадай салық есептілігін:

1)   жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы бойынша декларацияны;

2)   қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы бойынша декларацияны табыс етеді.

              Арнайы салық режимін қолданатын ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы бойынша есепті, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары бойынша есептілікті және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар бойынша есепті мынадай мерзімдерде:

1)    ағымдағы салық кезеңінің 1 қаңтарынан 1 қазанына дейінгі кезең үшін есептелген сома бойынша - 15 қазаннан кешіктірілмейтін мерзімде;

2)    1 қазан мен 31 желтоқсан аралығындағы кезең үшін есептелген сома бойынша — есепті кезеңнен кейінгі салық кезеңінің 15 наурызынан кешіктірмей тапсырады.

Осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызмет түрлері бойынша патент құны есебіне енгізілмеген және осында көрсетілмеген салық пен басқа да міндетті төлемдер бойынша есептеу, төлеу және салық есептілігін тапсыру жалпы белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

1.2 Ауылшаруашылығы жерлері бойынша салық төлеушілердің шаруашылық ерекшелігі

Шаруа қожалықтары үшін арнаулы салық режимі бірыңғай жер салығын төлеу негізінде бюджетпен есеп айырысудың айрықша тәртібін көздейді және акцизделетін өнімдерді өндіру, ұқсату және сату жөніндегі қызметті қоспағанда, ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру, өзі өндірген ауыл шаруашылық өнімдерін ұқсату және оны өткізу жөніндегі шаруа қожалықтары қызметіне қолданылады.

Жеке меншік құқығымен және жер пайдалану құқығымен (кейінгі жер пайдалану құқығын  қоса алғанда) жер учаскелері болған кезде шаруа қожалықтарына арнаулы салық режимін қолдану құқығы беріледі.

Бірыңғай жер салығын төлеушілер жер учаскелерінің бағалану құнынан 0,1% төлейді. (жер салыгының, жеке табыс салығының қосылған құн салығының, мүлік салығының, көлік құралдары салығының орнына).

ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өндеуші кәсіпорындардың төлейтін салықтарының көп бөлігі, маңыздысы қосылған құн салығы болып табылады. Ауыл шаруашылық шикізатын өндейтін кәсіпорындардың басты мәселелерінің бірі бұл отандық өнімдердің бәсекеге қабілеттілігінің төмендігі. Кез келген тауардың бәсекелестігінің негізін оның сапасы мен бағасының құрайтыны белгілі. Қазақстандық өңдеуші кәсіпорындардың өнімдерінің баға деңгейінің жоғары болуына банк несиелерінің пайыздық ставкаларының, транспорттық қызметтің бағасының жоғарлылығы, сонымен қатар әрекет ететін салық салу жүйесі, ерекше атап айтатын қосылған құн салығына байланысты.

Қазақстан Республикасының Салық кодексінде ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеуші кәсіпорындарға, ауыл шаруашылығына қарастырылған жеңілдіктер қарастырылмаған. Өңдеушілер шикізаттың 90% -ын ауылшаруашылығынан  шаруа  (фермерлік) қожалықтардан сатып алады, ал олар  қосылған құн салығынан босатылған.

Ал дайын өнімнің бағасының 50% -ын шикізат құны құрайды. Осының салдарынан өңдеуші кәсіпорындар есепке жатқызылуға тиісті қосылған құн салығын  есепке жатқыза алмайды.

Осының барлығы бүгінгі күні ауылшаруашылық өнімдерін қайта өндеуші кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін ынталандырмайды.

Осы мәселелерді қарастыра отырып, келесілерді ұсынуға болады:

1.                 ауылшаруашылық тауарөндірушілерін жер салығынан басқа салықтардан босату және салық соммасын жер құнарлығымен жерді жақсартуға жұмсалған соммаға азайтқан жөн.

2.                 Аграрлық өнеркәсіптік кешендері кәсіпорындарының салық салу базасын азайту.

3.                 өз қаражаттарын ауыл шаруашылығымен қайта өңдейтін кәсіпорындарға жұмсайтын құрылыс, өнеркәсіп кәсіпорындары үшін жеңілдіктерді қарастыру.

4.                 Айналым қорларын толықтыруға жіберілген табыс бөлігін салық салудан босату.

5.                 Ауылшаруашылығының және қайта өңдеуші кәсіпорындар үшін салықтармен міндетті төлемдерді  төлеу мерзімін жылдың төртінші тоқсанында жүзеге асыру, себебі ауылшаруашылығындағы өнім өндірудің маусымдылығына байланысты.

1.3  Ауылшаруашылық жерлерге салық салуда шетел тәжірибесін

қолдану

Алыс–жақын шет мемлекеттердің салық жүйелері әр түрлі экономикалық, саяси, әлеуметтік жағдайлары барысында қалыптасты. Әдетте, салық жүйесі әкімшілік басқарудың әр түрлі деңгейінде, сондай-ақ халықаралық операцияларда екі жақты салық салуды болдырмау мақсатында осы жағдайлар барысында туындайтын ерекшеліктерді ескере отырып құрылады. Салықтарының құрылымы мен олардың қолданылу аясы, есептелу және алыну механизмі, әр түрлі билік органдарының фискалдық өкілеттіктері және басқа салық саласындағы мәселелеріне байланысты шет мемлекеттердің салық жүйелері бір-бірінен айрықшаланады. Олардың салық жүйелерін терең зерделеу барысында салықтарының құрылымы мен түрлерінде, басқа да салыққа қатысты мәселелерінде ортақ ұқсас нышандарды байқауға болады.

Германиядағы бағалау қызметінің тәжірибесінің пәні – пайдалану мақсатына байланысты әртүрлі анықтамаларға ие құнның көптеген түрлері болып табылады.

Ең алдымен мұнда салық салуда қабылданған құндардың түсініктерін ескеру қажет (жалпы құны, нормативті немесе стандартты құн, жер иелену құны):

      1   сақтандыру құны;

      2    кепіл құны;

3        бюджеттік құқыққа сәйкес толық құн;

4        соттық шығындарды реттейтін құқық нормаларына сәйкес фирмалардың іскерлік байланысының, тәжірибесінің және атағының белгіленген құны;

5        сонымен қатар саудалы және салықтық баланстарда қолданылатын құндардың түсініктері (баланстық құн, бөлшек құн, қайта құру құны және т.б.).

Бірақ бағалау үрдісінің ортасында нақты нарықтық құн немесе ағымдағы бағалардағы құн тұр.

XIX ғасырдың өзінде Германияда бағалау қызметі кеңінен дамыды. Жер учаскілерін бағалау әдістері жер нарығындағы ағымдағы бағалардың қалыптасуына әсер ететіне назар аударылған. Бағалау қызметінің міндеттері ағымдағы бағалардағы құнды анықтауға бағытталғандықтан, бірінші орынға ең алдымен жер нарығында болып жатқан үрдістерді қай әдіс арқылы толығымен ескеру болатыны қойылған. Мұнда тәжірибе көрсеткендей, салыстырмалы сатуларды талдау әдісі бірінші орында тұратын, себебі бағаларды сату арқылы құнды бағалау барысында жай іскерлік қарым-қатынаста қалыптасқан бағалар ескеріледі. Несиелерді беру тәжірибесінде таза табысты бағалау құндық бағалаумен ауыстырылған.

Содан бері Германиядағы бағалау қызметінің тәжірибесі құнды бағалау әдістерін жер нарығында сәйкес уақытта қалыптасқан нақты жағдайға бейімделуге бағытталған, яғни нарықтық жағдайды ескеріп, құнды бағалауға бағытталған. Бұл ауылшаруашылық жерлердің құны бойынша сарапшылық комиссиялардың міндетіне кіретін жер учаскілерімен барлық мәмілелерді жүйелі есепке алу және талдау арқылы жүзеге асырылады.

Германиямен салыстырылатын басқа елдерге қарағанда немістердің жер нарығы жылжымайтын мүлікпен спекуляциялаудың терең және кенет кері әсерлеріне тап болған жоқ. Америка Құрама Штаттары, Ұлыбритания, Финляндия, Жапония, Корея және тағы басқа елдердің жер нарығында байқалған бағалардың спекулятивті өсуі  мен түсуі неміс жер нарығына тиген жоқ. Жалпы алғанда, халықаралық деңгейде неміс жер нарығы жақсы атаққа ие. Мұндай атақтың қалыптасуына бағалау қызметінің үлкен тәжірибесі маңызды рөл атқарады.

Германия «нарықтық құн» түсінігіне бағалау қызметінің негізгі қағидаларын реттейтін қосымша заңдылық қаулылары бар дүниежүзіндегі жалғыз мемлекет болып табылады. Бұл жағдай өзін оңтайлы ұсынды, себебі тек қана осы арқылы терминдер мен түсініктерді пайдалануда бірлік қамтылып, көптеген даулардан құтылды.

Басқа елдердегідей, Германиядағы бағалау қызметінің тәжірибесінде орталық орынды құнды бағалаудың классикалық әдістері алады – табыс әдісі, салыстырмалы сатуларды талдау әдісі және нақты құн әдісі (шығын әдісі).

Жалпы алғанда, Германияда жер учаскесінің құнын және жеке меншіктегі пәтерлердің құнын бағалағанда салыстырмалы сатуларды талдау әдісі кеңінен қолданылады, ал салынған жер учаскелердің құнын бағалағанда табыс әдісі көп қолданылады.

Германияда кепілге салынған жер учаскілерінің құнын бағалағанда ең берік және негізделген әдіс – салыстырмалы сатуларды талдау әдісі болып табылады. Бұл әдіс жер учаскесінің бағасын анықтағанда үнемі қолданылады. Бұл әдісті пайдалануды келесі жағдайлар оңай қылады:

1      Германияның барлық территориясындағы жер учаскілерінің шамалы бағалары туралы мәліметтерінің бар болуы;

2        Жер учаскілерінің алу-сату жинақтарын жүргізуі және бұл жинақтардан мәліметтер кез келген тұлғаларға беріледі;

     3 Жер учаскісінің құнына әсер ететін бөлек факторлар туралы эмпирикалық шығарылған мәліметтер есептелінеді және баспаға шығады.

Мысалы, жер учаскісінің құны бойынша сарапшылық комиссиялар сатып алу-сату бағалар жинағы негізінде жерге индекстік қатарлар бағаларын құрады, сонымен қатар жерге құнына әсер ететін бөлек факторлардың ықпалын нарық талаптарына сәйкес есепке алуға болатын қайта есептеу коэффициенттері есептелінеді. Кез-келген тұлға салыстырмалы бағалар туралы мәліметтермен таныса алатынына, жерге индекстік қатарлар бағаларының баспаға шығуына байланысты бағаларды салыстыруға идеалды жағдайлар құрылған. Сондықтан да салыстырмалы сатуларды талдау әдісі Германияда жоғары сапалық деңгейге жетті.

Жоғарыда аталған индекстік қатарлар бағалары негізінде бағаларды салыстырумен қатар салыстырмалы сатуларды талдау әдісі келесі нысандарда қолданылады:

- регерссивті талдауда;

- жедел қиылысу салыстыруда;

- бұған сәйкес параметрлердің негізіндегі басқа да дедуктивті әдістерде.

Сатып алу-сату жинақтары бұған қажет нарықтық мәліметтердің кең спектірін береді және бұл әдіс үшін идеалды алғышарттар құрайды.

II бөлім. Ауылшаруашылық жерлерге салық салу жолдары мен есептеу әдістері

2.1 Ауылшаруашылық жерлерге салынатын салықтың субъектілері мен объектілері

Бұл бөлімде меншікке салынатын салықтар, яғни жер салығы, көлік құралдары салығы және мүлік салықтарының экономикалық мазмұнына тоқталамыз. Аталған салық түрлері жергілікті бюджетке түсетіндіктен жергілікті салықтар ретінде де қарастырылады.

Жер - белгілі бір өлшемдегі пайдалану мүмкіндігі орасан зор табиғи байлық. Адамзат жерді пайдалану арқылы өзінің қажеттіліктерін қанағаттандырып келеді. Қазақстан Республикасының кең байтақ жері бар.

Жер салығы 1992 жылы енгізілді.

Жер салығын енгізу мынадай мақсаттарды көздейді:

•    экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану;