Ауылшаруашылық жерлерге салық салу ерекшеліктері

Осы ережелер бюджетпен есеп айырысуды ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілерге арналған арнайы салық режимінде жүзеге асыратын заңды тұлғаларға, аталған арнайы салық режимі қолданылатын қызметке пайдаланылатын жер учаскелері бойынша қолданылмайды.

III бөлім. Ауылшаруашылық саласындағы салық салудағы негізгі мәселелері мен шешу жолдары

3.1 Ауылшаруашылық саласындағы салығының жергілікті бюджетке түсуі

         Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге салынатын жер салығы бойынша 535 мың теңге көлемінде болжам орындалмады (болжам бойынша 8816 мың теңге, орындалған көрсеткіш 93,9% құрады) бұған кейбір шаруа қожалықтарының бірыңғай жер салығы бойынша және арендалық төлемге көшуі себеп болды. Жалпы жер салығы бойынша толымсыздық 01.01.2009 жылы 113277 мың теңгені құрады, 01.01.2008 жылмен салыстарғанда толымсыздық мөлшері 7542 мың теңегеге азйғаны анықталды. Жыл басындағы салыстырмалы көрсеткіш бойынша кейбір аудандарда толымсыздықтың орны атап айтсақ: Жарма ауданында 8 мың теңгеге, Зайсан ауданында 87 мың теңгеге, Күршім ауданында 225 мың теңгеге, Көкпекті ауданында 21 мың теңгеге, Тарбағатай ауданында 13 мың теңгеге, Семей қаласында 17,4 мың теңгеге, Курчатов қаласы 324 мың теңгеге өскен.         2009 жылы бюджеттік қордағы жер салығының түсім мөлшері 802342 мың теңгені құрап, жоспар 107,3% орындалған, болжам бойынша -739623 мың теңге, ауытқу-63229 мың теңгені құрады.Ағымдағы салық жылы барлық аудандар мен қалалар болжамды ойдағыдай орындап шыққандарын атап өту керек. Ағымдағы жылда 2008 жылмен салыстырғанда жер салығының түсімі 117721 мың теңгеге өскен. Осы көрсеткіштер арқылы салыстырғанда өнеркәсіп жерлеріне қатысты салық мөлшері 31869,0 мың теңгені құрады және өткен жылмен салыстырғанда 119,7 % (болжам бойынша 202411 мың теңге, түсім 234,280 мың теңге). Бұған салық төлеушілердің салықты мерзімінде төлеулері, сондай-ақ өткен жылдардан қалған 2007 жылдан қалған «ЗСК» ААҚ 14,8 млн.теңге, «Казцинк» ААҚ 60,6 млн.теңге (1,3 есе түзету коэффициентімен есептегенде салық мөлшерін 20,0 млн.теңгеге ұлғайту негізінде) көлемдегі салық берешегін қайтарулары себеп болды.Елді мекендер жерлері бойынша салық мөлшері 30436,0 мың теңгеге артық орындалды, өткен жылмен салыстырғанда түсімнің өсу қарқыны 116,9% (болжам бойынша 529875,0 мың теңге, жалпы түсім 560311,0 мың теңге немесе 105%) өсті, бұған «ҮМЗ» ААҚ, «АЭС УК ТЭЦ» ЖШС ірі кәсіпорындардың салық берешегін қайтарулары мен жеке тұлғалардың жер салығын төлеуден 80,3 млн. теңге көлемінде түскен түсім себеп болды.Орман қоры жері бойынша салық түсімі 123,0 мың теңгеге артық орындалды (болжам бойынша 1439 мың теңге, түскен салық мөлшері 1562 мың теңге немесе 108,5%). Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер бойынша (болжам бойынша 5898,0 мың теңге, салық түсімі 6688,0 мың теңге немесе 113,4%). Салық төлеушілердің салықты уақытында төлеулері мен өткен жылдан қалған берешектерді қайтаруларына байланысты жоспар болжамнан артық орындалып отыр. Патент негізіндегі арнаулы салық режимін қолданушы салық төлеушілерден атап айтсақ: «Серебряный ключ» ЖШС- 12,9 мың теңге, «Нива» ЖШС - 45,2 мың тенге, «Бородино» ЖШС - 44,2 мың теңге, «Опытного хозяйства масличных культур» шаруашылығынан 29,8 мың теңге көлемінде қаржы түсті. 2009 жылы жалпы облыстық бюджетте жер салығы бойынша толымсыздық мөлшері 110948 мың теңгені құрады, 2008 жылмен салыстырғанда толымсыздық мөлшері 2329 мың теңгеге азайған.2009 жылы бюджеттік қордағы жер салығының түсім мөлшері 854420,3 мың теңгені құраса, 2010 жылы бұл көрсеткіш 865497,5 мың теңгені құрады, ал 2011 жылы бұл көрсеткіш деңгейі 947511,7 мың теңгеге дейін өсті. Бірыңғай жер салығы және салықты төлеуден босатылған - мемлекеттік ұйымдар, түзету мекемелері және т.б. салықтарының сомасын шегергенде 2010 жылы бюджетке нақты 854420 мың теңге көлемінде жер салығы түсті, болжам бойынша (765885 мың теңге) салыстырғанда осы мерзімде нақты жер салығы 88535 мың теңге мөлшерінде көп түскен. Оның ішінде: ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерден 6952,6 мың теңге, елді мекендер жерлерінен 100342 мың теңге, байланыс, көлік, өнеркәсіп жерлерінен 200696 мың теңге, орман қоры жерлерінен 872,2 мың теңге, су қоры жерлерінен 1 мың, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерінен 0,6 мың теңге, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерден ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер бойынша 5447,1 мың, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерден елді мекендер жерлері бойынша 540108,8 мың көлемінде қаржы түсті. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақының мөлшері 358684,9 мың теңгені құрады.Жоспардың артық орындалуына Облыстық маслихаттың 19.12.09 жылғы 17 сессиясының шешімі бойынша елді мекен жерлеріне салық салу базасының 30% мөлшерінде жоғарлату коэффициентін қолдануымен, салық базасының ұлғаюы шартты түрде негіз болды.2010 жылы бұл көрсеткіштің деңгейі 685120 мың теңге болды. Оның ішінде: ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерден 14456,2 мың теңге, елді мекендер жерлерінен 85995,2 мың теңге, байланыс, көлік, өнеркәсіп жерлерінен 208021,1 мың теңге, орман қоры жерлерінен 247,6 мың теңге, су қоры жерлерінен 577,5 мың, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерінен 3,8 мың теңге, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерден ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер бойынша 5847,7 мың, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерден елді мекендер жерлері бойынша 550348,4 мың көлемінде қаржы түсті. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақының мөлшері 363712 мың теңгені құрады. Ал, 2011 жылы түсім мөлшері 947511,7 мың теңгеге өскен. Оның ішінде: ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерден 15880,4 мың теңге, елді мекендер жерлерінен 84652,7 мың теңге, өндіріс, байланыс және көлік жерлерінен 230272,8 мың теңге, орман қоры жерлерінен 284,5 мың теңге, су қоры жерлерінен 409 мың, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерінен 27,7 мың теңге, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерден ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер бойынша 5809,5 мың, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерден елді мекендер жерлері бойынша 610175,1 мың көлемінде қаржы түсті. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақының мөлшері 402362,5 мың теңгені құрады.Мемлекеттік бюджетке түсетін төлемдер мен салықтар көлемі өткен жылдың ұқсас мерзімімен салыстырғанда 6 408 916 мың теңгеге немесе 14,7 % өсті Бюджетке түскен салықтардың негізгі бөлігі республикалық және аймақтық мониторингте тіркелген облыстың ірі салық төлеушілерімен қамтамасыз етілген. Сонымен, олар 2011 жыл көлеміндегі 10 айы бойынша салықтар және басқа да міндетті төлемдер (кеден төлемдерін есептемегенде) 14 770 324,7 мың теңге сомасында төленген. Бұл мемлекеттік бюджеттің табысының 39% құрады (кеден төлемдерін есептемегенде). Мемлекеттік мониторингтің ірі салық төлеушілерінен түскен төлемдер мен салықтар өткен жылдың ұқсас мерзімімен салыстырғанда 1 901 085, 3 мың теңгеге өсті.Кез келген мемлекеттің салық жүйесінің жұмыс істеуіне ең қажетті жағдай тиімді салықтық бақылау болып табылады. Салықтық бақылаудың мақсаты заңды бұзған тұлғаларды жауапкершілікке тарту. ШҚО салық органдарының 2011 жыл көлеміндегі 9 айдың экономикалық-бақылау жұмыстары бойынша аудит бөлімі 2240 кешенді және тақырыптық тексерулер жүргізілген. Осы жұмыстың нәтижесінде, облыс бойынша 4 842 310.0 мың теңге аударылып, өткен жылмен салыстырғанда түсім мөлшері 3890 353,2 мың теңгеге көбейді.2011 жылдың басынан бастап аумақтық салық комитеттерінің жұмылдыру топтарымен жалпы тағам саласында қызмет керсететін 1141 жеке кәсіпкерлермен және көліктерге техникалық қызмет көрсету станцияларының жұмыстарына 210 хронометраждық және рейдтік тексерулер жүргізілді. Нәтижесінде, 1108 жалдамалы жұмысшылар қосымша анықталып, олардан жеке табыс салығына 1438,5 мың теңге, әлеуметтік салыққа 376,75 мың теңге сомасы қамтылған.ШҚО бойынша әрбір аудандар мен қалаларға жеке-жеке тоқтала кететін болсақ, есептеу мәліметтері көрсетіп отырғандай Катонқарағай ауданы бойынша ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерден түсім 2008 жылы 1090 мың теңге болса, 2011 жылы түсім көрсеткіші 2410,7 мың теңгені құрады, ал елді мекендер жерлерінен керісінше түсім 4050,4 мың теңгеден 307 мың теңгеге, өндіріс жерлерінен түсім көрсеткіші 227,2 мың теңгеден 104,8 мың теңгеге дейін төмендегені анықталды. Орман қоры жерлері бойынша 2008 жылға қарағанда 2009 жылы түсім мөлшері 23,5 мың теңгеге өссе, 2010 жылдан бастап түсім күрт азайып 2011 жылы бұл көрсеткіш 0-ге теңескен. Заңды тұлғалардан ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер бойынша 2009-2011 жылдар аралығында түсім мөлшері 194,8 мың теңгеге, елді мекендер жерлері бойынша 86,9 мың теңгеге өссе, 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы бұл көрсеткіш 410,2 мың теңгеге дейін кеміп кеткен. Бірыңғай жер салығы бойынша түсім 2008 жылы 1526,7 мың теңге болса, 2011 жылы бұл көрсеткіш 2568,3 мың теңге болды.Бұл жұмыстың қорытындысынан салық органдары бүркемелі қызметтерді жария ету мақсатында кейбір жұмыспен қамтамасыз етушілер бюджетке салық төлеуден және жинақтаушы зейнетақы қорларына жарналарын аударудан жалтаруға тырысатынын анықталды. Жоғарыда келтірілген деректер есептелінгенге дейінгі салықтар туралы сандар салық мәдениеті және кәсіптілік деңгейінің біздің кәсіпорындардың бухгалтерлерінің бәріне тән қасиет еместігін байқатты. Сондай-ақ, берілген жер тұтынушылардың тарапынан толық көлемде пайдаланылмайды. Мысалы, Тарбағатай ауданы бойынша егіншілік саласындағы алқаптарды игеруде айтарлықтай олқылықтар көрініс беріп отыр, мәселен, 8 мың гектар суармалы алқап шаруашылық айналымынан шығып қалған. Зайсан ауданы бойынша 28 мың гектар суармалы жердің 16 мың гектары пайдалаылмай бос жатыр. Күршім ауданында 20 мың гектар егістік жердің жартысы ғана өңделеді. Пайдаланылмайтын жер - 41274 га немесе жалпы жер көлемінің 17,8%-ын құрайды. Аудан бойынша тіркелген 43 шағын кәсіпорынның 30 ғана жұмыс істейді. Тіркелген 128 шаруашылықтың ішінде негізі орнықты, қалыптасқандары жоқ деуге болады. Осының салдарынан аудан ұсақ шаруашылық нысандарымен ғана шектелініп отыр.Абай ауданында сумен қамтамасыз ету бүгінгі күнге дейін шешілмей отырған басты мәселе. Үржар ауданында салық салу мен төлем механизмі дұрыс жолға қойылмаған. Сондықтан да салық дер кезінде жиналмайды, бұл салық органдары қызметінің өз міндеттеріне салғырт қарауының салдарынан туындап отыр. Бұл сияқты кемшіліктер мен келеңсіздіктер бюджеттік жоспардың орындалмауына ұшыратады. Зерттеу нәтиженің көрінісі бойынша суармалы жерлердің 30%-ы ғана пайдалану айналымына тартылған болса қалған пайыздық үлесі пайдаға асырылмай жатыр.Осындай келеңсіздіктің салдарынан ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерден түсетін салық түсімі, 2010 жылғы жер салығы бойынша жоспардың орындалмауына әкеліп соқты. Атап айтсақ: Зайсан ауданыннан небәрі 3,4 мың теңге, Күршім ауданынан 0,4 мың теңге, Ұлан ауданынан 6,5 мың теңге, Көкпекті ауданынан 37,7 мың теңге, Жарма ауданынан 0,3 мың теңге, Үржар ауданынан 1,1 мың теңге көлемінде қаржы түскен. Тарбағатай, Абай, Бесқарағай аудандарынан ешқандай салық кірісі енбеген. Есептеу нәтижелерінің мәліметтері көрсетіп отырғандай ауыл шаруашылық санаттары бойынша 254342 ауыл шаруашылығы құрылымдарының 252144 құрылымы ғана жұмыс істейді, ал қалған 2198 құрылымы тек қағаз жүзінде тіркелген. Бірыңғай жер салығы енгізілгеннен кейін оны төлеушілер - жеке меншіктерінде немесе жер пайдалану құқығында жер учаскелері бар шаруа (фермер) қожалықтары мына салықтарды: өзі өндірген тауарларды өткізуден түскен табыс бойынша табыс салығынан, жер салығынан, өзі өндірген тауарларды (жұмыс, қызмет) өткізу айналымы бойынша қосылған құн салығынан, Қазақстан Республикасы Үкіметімен белгіленген көлік құралдарына қажетті нормативтер шегінде - көлік құралдары салығынан, Қазақстан Республикасы Үкіметімен белгіленген мүлікке қажетті нормативтер шегінде - мүлік салығын төлеуден босатылған болатын. Қазақстандағы салық жүйесін талдау, салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің көп болуы республикалық және жергілікті бюджеттерді қалыптастыруда, ең төменгі әлеуметтік кепілдіктерді қамтамасыз етуде айтарлықтай рөл атқарады. Салық жүйесінің тым қолайсыздығы, нарық тұрғысынан тиімсіздігі, ауыл шаруашылығындағы өндірістік қатынастардың дамуына тежегіш болды. Қызметтің барлық салаларын салықпен қамту, соның арқасында бюджеттің табыс көзін арттыруға әрекет ету жоспарланған салық төлемдерін тұрақты түрде, өз уақытында, толық көлемде алып тұруды қамтамасыз ете алмады. Салық жүйесінің басты кемшілігі - ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының табысын салық түрінде «алып қою» арқылы олардың бюджет тапшылығын жоғарылатып жіберуінде және салық жүйесінің экономикалық дамуы мен кәсіпорындардың арасындағы үйлесімділіктің жоқтығында. Сондықтан да ауыл шаруашылық кәсіпорындары жоғары мөлшерде салық төлеуден қашып, төменгі мөлшерде табыс алуға мүдделенеді, дағдыланады, салықтан жалтару жолдарын іздеп, жер телімдерін заңды түрде құжаттамай жасырын қосалқы түрде шаруашылықтарын жүргізіп пайда табу көздерін іздейді. Мысалы, Семей қаласында - есепке алынбаған қосалқы шаруашылыққа қатысты 531 жер телімі, бау-бақша қоғамдары бойынша 28488 саяжай учаскелерінің 13482-і пайдаланылмайтыны анықталды. Ал 15006 меншік жер телімдерінің 39%-ында ғана құқынғын куәләндыратын құжаттары бар. Тұрғын үй құрылысына бөлінген жерлердің де жағдайы осындай. Облыс бойынша мемлекеттік жер кадастры автоматты ақпараттық жүйесіне жер телімдері иелерінің 42,8%-ы ғана енгізілген. Өскемен қаласы бойынша бұл көрсеткіш 39,8%-ы құрайды.     Талдау жұмыстарының нәтижелерінен Шығыс Қазақстан облысында салық түсімдері бойынша жоспардың орындалмай отырғаны осының дәлелі бола алады. Оның орындалуы мынандай деректермен дәлелденеді: 2006 жылы - 94,4%; 2007 жылы - 92,4%; 2008 жылы- 96,7%; 2009 жылы - 96,9%; 2010 жылы -96,3% көрсеткіштерін берді. Мұндай жағдайларға тосқауыл қойылмайынша бюджет түсімдері бойынша жоспар ойдағыдай орындалады деп айту мүмкін емес, өйткені, экономикалық дағдарыс, ақша қаражаттарының жетіспеуі, салық төлеуден жалтарушылық, саналы түрде салық салу обьектілерін декларацияға енгізбеу, салық қызметі органдарының жұмыс сапасын төмендететін, салық заңдарын тұрақсыздыққа ұшырататын факторлар деп қараған жөн.2011 жылы ШҚО-да егіс алқабы есебінің қорытындылары бойынша меншіктің барлық нысандарындағы 320 ауылшаруашылық құрылымында 6,0 мың шаруа қожалығы мен 200 мыңнан астам жұртшылықтың жеке меншік қосалқы шаруашылықтарында (бақшасы бар шаруашылықтарды, саяжай және жалға алынған телімдерді қосқанда) дала жұмыстары жүргізілді. Ауыл шаруашылық дақылдарының егіс алқабы бар ауыл шаруашылық кәсіпорындарының саны өткен жылдың деңгейімен салыстырғанда 20 бірлікке, ауыл шаруашылық дақылдарының егіс алқабы ауыл шаруашылық кәсіпорындарында 28,0 мың гектарға (8,5%) артып, жоғарыда аталған келеңсіздіктердің салдарынан шаруа қожалықтарының саны 0,8 мың шаруашылыққа, ауыл шаруашылық дақылдарының егіс алқабы 27,4 мың гектарға (4,5%) азайған

3.2 Ауылшаруашылық саласындағы салық салудағы негізгі мәселелері мен шешу жолдары

Нарық жағдайындағы мемлекеттік реттеу экономикалық әдістермен жүзеге асырылады. Мемлекет осы бағытта нарықты қалыптастыру, оны қалыпты қызмет атқаруына қолдау көрсетуі керек.

Республикамыздың агроөнеркәсіп кешені экономиканың аса маңызды саласы және экономиқалық дағдарысты жою, тамақ және жеңіл өнеркәсіптерін дамыту, саяси-әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету жолында шешуші рөль атқарады. Ішкі және сыртқы саясаттың 2003 жылғы негізгі бағыттары туралы Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаев: "Ауыл дегеніміз - сайып келгенде, халықтың              тұрмыс салты, мәдениетіміздің, дәстүріміздің, әдеп-ғұрпымыз бен рухани тіршілігіміздің қайнары. Осынау саяси - моральдық және әлеуметтік факторлардың өзі-ақ бізден ауылға барынша байсалды қарауымызды талап етеді", - деп атап көрсетті. Көптеген жылдар бойы өнімді енбекке ынталандыру тетіктерін жеке пайдаланғандықтан аграрлық салада терең дағдарыс  қалыптасты.   Одан  шығудың бірден-бір жолы, сөзсіз, осы салада кешенді және жүйелі түрде экономикалық реформа жүргізу еді. Ал оның қалай жүзеге асырылып жатқандығына талдау жасайтын болсақ, ең алдымен нарықтық қатынастарға көшу тактикасындағы орын алған қателіктерді атап өту керек.

Аграрлық саланы реттеудің негізігі бағыттары:

-  ауыл шаруашылық саласының нарықтық бағаларын қалыпты шаруашылық қызметте жалғастырудын мүмкін болмай қалуы денгейіне дейін төмендеп кететін жағдайларды болдырмау;

-  ауыл шаруашылық саласында нарықтық инфрақұрылымының дамуына әрекет ету;

-  отандық тауар өндірушілерге қатысы протеционистік саясатты жүргізу және олардың экспорттық бағыттарын қолдау.

Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру. Қандай да бір механизмнің құрамында бірнеще тетіктер және элементтер болады. Салық салу механизмі де сол сияқты белгілі бір салық элементтерінен тұрады.

Салық саясаты және салықтық механизмі белгілі бір қағидалар арқылы байланысады.Сонда ғана салық саясаты өз қызметін жан – жақты және тиімді түрде іске асыра алады. Дүниежүзүлік тәжірибеде қолданылып келе жатқан бірнеше қағидалар бар. Олар мыналар: қарапайымдылық, әділеттілік, салыстыру.

Қарапайымдылық қағидасы. Бюджеттің кіріс көзін қараудағы, салықтар мен төлемдердің тиімді түсуінің ең басты кепілі болып саналады.

Салық саясаты мен салықтық механизм арасындағы байланыс қарапайым да айқын болуы керек, салық төлеушінің түсінуіне жеңіл болуы қажет. Бұл үшін мынадай шаралар қолданылуы тиіс:

- салықтардың түрлері аса көп болмай, нақты да дәлелді болуы керек;

- белгілі бір салықтың түріне бірыңғай салық ставкасын белгілеу қажет;

- салық салу объектісін, салық салынатың табысты немесе айналымды анықтау әдісі мейлінше жеңіл, қарапайым, қолдануға ыңғайлы және түсінікті болғаны дұрыс;

-  салық жеңілдіктері не үшін беріледі, оған қандай негіздер бар екені дәлелді болуы керек. Салық жеңілдіктерінің мейлінше азайғаны қажет;

-  салық төлеуде, салықты табыс көзінен, яғни төлем жүргізілген көзден төлеген ықтимал.

Әділеттілік қағидасы. Салық саясаты мен салықтық механизм арасындағы байланыста әділеттілік қағидасы тікелей және көлденең екі бағытта сақталуы тиіс.

Тікелей   әділеттілік   қағидасы дегеніміз салық ставкасы, салық мөлшері, төлеушінің табысына тікелей байланысты болып, соның негізінде белгіленуі қажеттігін қарастырады. Салық ставкасының шегі аса жоғары болмағаны жөн, себебі мұндай жағдайда салық төлеушінің табыс табуға ынтасы төмендеп, табыс азайтуы мүмкін, ал бұдан салық та сөзсіз азаяды.

Көлденең әділеттілік қағидасы - тиісті жағдайда бірыңғай салық төлеушіге бірдей талап, бірдей шарт қойылу керектігін қарастырады. Салық төлеушілер белгілі бір табыс немесе қызмет түрінен, мүлкінен бірдей ставкамен салық төлеу тиіс.

Салыстыру қағидасы. Бұл қағида бойынша салық ставкаларын бекіткен кезде ол ставкалар мөлшері басқа елдерде қолданылып жүрген ставкалармен салыстырылып, солардың деңгейінде белгіленуі тиімді.Себебі шетен тыс жоғары ставкалар өндірісті дамытуға емес, керісінше оны тоқтатуға әсер етеді, шетелдік инвесторлардың ынтасын төмендетіп, олардың республика экономикасына қаржыларын салуына кедергі болуы мүмкін. Ал, салық ставкаларының басқа елдерде қолданылып жүрген ставкалардан едәуір төмен болуы, алдымен мемлекет бюджетінің кіріс көзінің құралуына теріс ықпал жасауы ықтимал.

Салық - мемлекеттің суверенитетінің сипаты болып табылады. Олар осы сипаты негізінде мемлекеттік мүліктен және қарыздар табысынан ерекшеленеді. Салықты іздеу мемлекеттің тәуелсіз құқықтарының бірі болып табылады. Салықтар біржақты ереже негізінде тағайындалады, бұл әртүрлі кедергілер тудырады.

Қазіргі заманғы экономистердің анықтауы бойынша салықтық саясат қаржылық саясаттың бір бөлігі болып табылады. Салықтық саясаттың мазмұны және мақсаты жоғарғы биліктің қолындағы қоғамның және әлеуметтік топтың әлеуметтік - экономикалық құрылысымен түсіндіріледі.

Экономикалық дәлелденген салық саясаты салықтық жүйе арқылы ақшалай қаражаттарды орталықтандырудың оптимальды бағыттарын қарастырады.

Батыстық экономистер салықтық саясатты жеке алып қарастырмайды, сонымен бірге салықтың мемлекеттің әр-түрлі қызметтерін және тапсырмаларын шешуді қамтамасыз ететін мемлекеттік шығындарды құраушы ретінде зерттейді.

Олар мұндай саясатты дискреционды фискалдық саясат деп атайды. Бұл саясат жұмыс бастылық деңгейін, өндіріс көлемін, инфляция темпін өзгертуге бағытталған үкіметтің арнайы шешімдері нәтижесінде мемлекеттік бюджеттің сальдосының, салығының, мемлекеттік шығын мөлшерінің мақсатты өзгеруіне бағытталады.

Сонымен бірге дискрециондық емес фискалды саясат – жиынтық табыстың              циклдық              тербеліс нәтижесінде аталған мөлшерлердің автоматты түрде өзгеруі. Бұндай саясат жалпы ұлттық өнімнің өсу (кему) кезеңінде мемлекеттік бюджеттегі таза салықтық түсімдердің жоғарылауын (төмендеуін) ұсынады.

Осы жағдайда таза салықтық түсімдер мемлекетпен төленген трнсферттер сомасы мен бюджеттік салықтық түсімдер мөлшері арасындағы айырмашылықты көрсетеді.

Мысалы, Юткина Т.Ф. салықтық саясаты салықтық заңдылықтарды мақсатты түрде қолдануды анықтайтын басқару және билік органдарының құқықтық қызметтердің кешені ретінде анықтайды.

Салықтық саясат басқару және билік органдарының ғылыми дәлелденген, экономикалық мақсатты, тактикалық және стратегиялық құқықтық қызметтерінің жиынтығы ретінде қоғамдық игіліктің өсуін және ұдайы өндіріс қажеттілігін қамтамасыз етуге қабілетті. Салықтық саясатты жүргізу тек қана құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуді, салықтық төлемдерді телеушілерді іздестіруді жүзеге асырмайды, сонымен қатар салық салу әсерімен қалыптасатын шаруашылық - экономикалық қатынастарды жан-жақты бағалауды жүзеге асырады. Сонымен салықтық саясат – бұл салықтық заңдылықтарды автоматты кешіруді жүзеге асыру ғана емес, оларды жүзеге асыру.

Даму есебінен жүргізілген салықтық саясат - бұл ағымдағы салықтық
тактика емес, салықтық стратегия. Егер              мемлекет қоғамдық, корпоративтік, жеке экономикалық мүдделерді үйлестіруге тырысатын болса, онда салықтық тактика мен стратегия бір - бірінен ерекшеленеді. Ағымдағы кезеңге салық салуды үйлестіру бойынша мемлекет жетекшілігмен қабылданған тактикалық қадамдар көбіне экономикалық дәлелденбеген. Бұл тек салықтық стратегияны жүзеге асырылуына бөгет болмайды, сонымен бірге мемлекеттің барлық экономикалық курсын деформациялайды.

Салық аймағындағы ресейлік атақты экономист Черник Д.Г. салықтық саясатты экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі құралы ретінде және жеке меншік кәсіпкерліктің дамуына қаржылық ықпал етуші сипатында қарастырылады.

В.М. Соколинский өз жұмысында салықтық саясатты қаржылық құралдар әдісінің және формаларының жиынтығы ретінде қарастырады. Мұнда екі түрлі қарама - қайшылық бар : біріншіден, экономикалық субъектілердің қаржылық ресурстарын алуды қамтамасыз етсе, екіншіден, бұл кезде олардың іскерлік белсенділігін төмендетуге жол бермейді.

Экономикалық сөздіктерде берілген термин келесідей сипатталады : "Салықтық саясат - салық салуға тікелей немесе жанама қатысы бар салықтық заңдылықтардың және басқа да заңдылық актілердің, кез-келген мемлекеттің Ата заңында анықталған салықтық қатысушылардың міндеттері мен құқықтарын атқару кезінде стратегиялық және тактикалық қызметтерді жүзеге асыруы". Бірақ, ең қысқа анықтама "Дамыған елдердің салықтық жүйесі тізімінде" келтірілген, яғни салықтық саясат - салық аймағында мемлекетпен жүргізілген шаралар жүйесі.

Жоғары дамыған салықтық қатынастар жағдайында салықтық саясат халық табысының кебеюі, аумақтық – экономикалық дамуы, өндіріс құрылымының өзгеруі мақсатында халық табысының таратылуы үшін мемлекетпен қолданылады. Салықтық саясат міндеттері келесідей:

- өзінің қызметтері мен міндеттерін орындау үшін қажетті қаржылық ресурстармен мемлекетті қамтамасыз ету;

- толықтай халық шаруашылығын реттеу үшін қажетті жағдайлар жасау;

- халық табысының нарықтық қатынастар үрдісімен арадағы
келіспеушіліктің пайда болуын болдырмау.

Салықтық саясатта мемлекеттің салыстырмалы қабілеттілігі пайда болады. Мемлекет салықтық саясатты өзгерту арқылы және салықтық механизмді тиімді басқара отырып экономикалық тұрақты дамуға және оны ұстап тұруға мүмкіндік алады. Салықтық реттеу елдің шаруашылық өмірін жақсартады. Салықтық шаралар базисті қатынастарда салық саясаты мен салықтық механизмнің арасындағы іс - әрекеттерді тиімді, универсалды құралы ретінде қарастырылады, мұндай реттеудің басты мақсаты-компанияның ішкі және сыртқы, әсіресе инвестициялық "қызметі үшін жалпы салықтық климатты құру, сонымен қатар капитал қозғалысының аймақты және салалық бағытын ынталандыру үшін преференциалды салықтық жағдайды қамтамасыз етеді. Салықтық саясат салық салуды басқарудың ұйымдастырушылық - құқықтық әдістері мен нормаларының жиынтығын қосатын салықтық механизм арқылы жүзеге асырылады. Мемлекет өзінің салықтық механизміне салықтық заңдылықтармен бекітілген құқықтық нысан береді және оны реттеп отырады. Міне, тек осы кезде ғана өндірістік қатынастардан салықтардың қорғалуын қамтамасыз етеді.

Қазақстан Республикасының салық заңдылығында 1998 жылдан бастап ауыл              шаруашылық тауар өндірушілерге, негізгі өндіріс құралы жер болып табылатын, салық салудың оңайтылған механизімі енгізілді. Жанадан енгізілген салық кодексінде осы женілдіктер сақталған.