Қазақстан Республикасындағы салықтардың түрлер

    Салық төлеушіден салық мағлұмдамасын  табыс етудің белгіленген мерзіміне дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган салық мағлұмдамасын табыс ету мерзімін ек айдан аспайтын мерзімге ұзартуға құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін өзгертпейді.

    Үшінші  әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұжымның, мекеменің бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерле есептеп, ұстайды.

      Төртінші әдіспен  салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне берілетін патент негізінде төленеді. Патент - арнаулы  салық режімін қолдану құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын құжат.

    Салықтық  есептің екі әдісі қолданылады: касалық және есептеу әдісі.

    Кассалық  әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет көрсету,мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу мезетінен бастап есепке алынады.

    Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі –салық төлемдері жеткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.

    Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және баждардың түрлерін, салықтық қатынастарды реттейтін нормаларды және салық службасының органдарын кіріктіреді.

    Қазақстан Республикасында салық алудың практикасында  әр түрлі салықтар, алымдар және салық сипатындағы төлемдер пайдаланылады, олардың тізбесі мыналарды кіріктіреді:

                          Салықтар:

1. Корпарациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы .
3. Қосылған құн салығы .
4. Акциздер.
5. Экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына салынатын рента салығы.
6. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
7. Әлеуметтік салық.
8. Жер салығы.
9. Көлік құралдары салығы.

         10.Мүлік салығы.

    Корпорациялық табыс салығы

    Корпорациялық табыс салығы бюджет түсімдерінде едәуір орын алады 27%.Бұл салықты Ұлттық банк пен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда Қазақстан Республикасы резидент – заңи тұлғалары, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы көздерден табыс алатын бейрезидент – заңи тұлғалар төлейді. Арнаулы салық режімін қолданушы заңи тұлғалар – шағын бизнестің субъектілері, шаруа қожалықтары, заңи тұлға –ауыл шаруашылығы өнімін өндірушілер,кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлері корпорациялық табыс салығын төлейді.

    Корпорациялық табыс салығын салу механизмі заңи тұлғалар салықты есептеу, төлеу тәртібін, алу шарттарын, жеңілдіктер мен санкцияларды, төлеу уақытын айқындайды.

     Жеке табыс салығы

    Бұл төлем бойынша қаражаттардың  түсімі барлық салық төлемдерінің 7% алады.

      Салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын төлеушілер болып есептеледі. Салық салу объектісі төлем көзіне салық салынатын табыстар және төле,м көзіне салынбайтын табыстар болып табылады.

    2007жылға  дейін салық мөлшерлемесі баспалдақты  үдеме  бойынша табыстың мөлшеріне қарай, 5 пайыздан 20 пайызға дейін белгіленген мөлшерлеме жұмыс істеді.

      Сыйақыларға ұтыстар түріндегі  табыстарға 10 пайыздық мөлшерлеме, дивиденттер түріндегі табыстарға 5пайыздық мөлшерлеме бойынша  салық салынады.

    Дивидендтер, сыйақылар мен ұтыстар түріндегі табыстарға 15% мөлшерлеме, адвокаттардың және жекеше нотариустардың  табыстарына 10% мөлшерлеме бойынша салық салынады.

    Қосылған  құн салығы

    Салық төлеуші  мемлекетке оны төлеу  нәтижесінде шеккен шығысының орнын  бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық салу объектісі материалдық шығындарсыз өндірілген өнім болып саналатын қосылған құн салығы болып табылады: қосылған өнімге кешенді шығыстар, мысалы: жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар кіріктірілуі мүмкін.

    Демек, бұл салықтың ерекшелігі – оның салық салынатын объектісі сатудан түскен бүкіл түсім-ақша емес, тек салық салынатын айналым мен салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында.

    Қосылған  құн салығы дүние жүзінің 40тан астам елдерінде, соның ішінде Еуропа экономикалық одағының 17елінде пайдаланылады. Бұл салықтың артықшылығы мынада: біріншіден,ол жаңа құн жасалынған  орын бойынша салық төлеушілердің үлкен  тобынан алынады; екіншіден, төлеушілер үшін де есептеудің салыстырмалы қарапайымдылығымен ерекшеленеді және үшіншіден, бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық  ахуалына, инфляция деңгейіне қарамастан мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын қамтамасыз етеді.

    Қосылған  құн салығы қазіргі кезде Қазақстан  Республикасының бюджет кірістерінің аса маңызды көздерінің бірі болып  саналады.

      Қосылған құн салығын төлеушілер мыналар болып табылады.

1. Қазақстан Респуболикасында Қосылған құн салығы бойынша есепке     

        тұрған мына тұлғалар:  Дара кәсіпкерлер;

    Заңды тұлғалар  мемлекеттік мекемелерді қоспағанда; Қазақстан Республикасындағы тұрақты мекеме арқылы қызметін жүзеге асыратын бейрезиденттер;

    Қосылған  құн салықты дербес төлеушілер ретінде  заңды тұлғалардың құрылымдық бөлімшелері.

      Тауарлар импорты кезінде ҚҚС-ты  төлеушілер Қазақстан Республикасының  кеден заңнамасына сәйкес осы  тауарларды ҚРсы аумағына импорттайтын  тұлғалар болып табылады.

2. ҚҚС бойынша есепке қою белгілері бар минимумды салық кезеңі ішінде тауарларды  өткізу бойынша айналымға жеткенде жүзеге асырылады.

    Экспортталатын  шикі мұнайға, газ  конденсатына салынатын  рента салығы

    Экспортталатын  шикі мұнай мен газ конденсатына салынатын рента салығын шартты түрде салықтық сипаты бар табиғи ресурстар үшін төленетін төлемдердің қатарына жатқызуға болады.

    Экспортталатын  шикі мұнайға, газ консатына салынатын  рента салығының төлеушілері, өнімді бөлу туралы контракт жасасқан жер  қойнауын пайдаланушыларды қоспағанда, шикі мұнайды, газ конденсатын экспортқа  шығаратын жеке және заңды тұлғалар болып табылады.

    Экспортталатын  шикі мұнайға, газ конденсатына рента  салығының обьектісі экспортқа  өткізілетін шикі мұнай мен газ  конденсатының көлемі болып табылады.

    Рента салығының мөлшерлемелері бұл өнімнің  рыноктық бағасына қарай        0 % - н  (1баррель үшін 19 $ төмен баға кезінде) 33 % - ға дейін 1 баррель үшін 40 және одан жоғары баға кезінде) белгіленеді –  барлығы 20 сараланған

    мөлшерлемер. 

    Жер қойнауын пайдаланушылардың  салықтары мен     арнаулы төлемдері

    Қазақстан Республикасының салық жүйесінде табиғи ресурстарды, пайдалы қазбаларды, жер қойнауын пайдалануға байланысты бірқатар  төлемдер бар, оларды шартты түрде  салықтық сипаты бар табиғи ресурстар үшін төленетін төлемдер ретінде бөр топқа біріктіруге болады. Оларға үстеме пайдаға салынатын салық, жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері, су үшін төлем  және басқалары жатады.

    Жер қойнауын пайдаланушыларға  салық  салудың екі үлгісі белгіленген:

    Бірінші үлгі жер қойнауын пайдаланушының өнімді бөлу бойынша ҚР-ң үлесін қоспағанда   Салық кодексінде көзделген салықтар мен басқа міндетті төлемдердің барлық түрлерін төлеуін көздейді; 

    Екінші  үлгі жерқойнауын пайдаланушының өнімді бөлу бойынша ҚР-ң үлесін төлеуін, сондай-ақ салық заңнамасында көзделген  салықтар мен басқа міндетті төлемдердің барлық түрлерін төлеуін көздейді, оларға шикі мұнай, газ конденсатына салынатын акциз,үстеме пайда салығы, жер салығы, роялти, мүлік салығы қосылмайды.

    Жер қойнауын пайдаланушылардың  салықтары  мен арнаулы төлемдері мыналарды  кіріктіреді:

    1) Үстеме пайда салығы;

    2) Жер қойнауын пайдаланушылардың  арнаулы төлемдері;

    а) бонустар

    ә) роялти

    б)өнімді бөлу бойынша ҚР-ң үлесі 

    в) өнімді бөлу туралы контракт бойынша  қызметті жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушының қосымша төлемі. 

                                  Әлеуметтік салық

    Әлеуметтік  салық – мемлекетте алынатын салықтардың  бірі. Ол 1999ж бұған дейін қолданылып келген әлеуметтік қорларға: зейнетақы, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру, міндетті медициналық  сақтандыру, халықты жұмыспен қамту қорларына аударылатын сақтық жарналары аударымдарының орнына енгізілген. Аударымдардың жиынтық  мөлшерлемесі еңбекке ақы төлеу қорының 28% мөлшерінде белгіленді, ал төленетін жарналардың сомасы өндіріс шығындарына жатқызылды.

    Әлеуметтік  салықтан түсетін түсімдер мемлекеттік  бюджетке 10% алады.Салық іс-әрекет еткен кезде оның мөлшерлемелері өзгеріп отырды, әр түрлі салық төлеушілер үшін 26%-дан 6,5%-ға дейін сараланды, онан кейін оның мөлшерлемесі 20% -ға дейін төмендетілді. 2004 жылдан бастап жаңа салық мөлшерлемелері белгіленді.

    Жер салығы

    Жер салығы-1992 ж енгізілді. Жер салығын енгізу мынадай мақсаттарды көздейді: экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану және жерге орналастыру, жердің құнарлығын арттыру, оны қорғау жөніндегі шараларды жүргізу үшін , сонымен бірге аумақтың  әлеуметтік –мәдени дамуы үшін бюджет кірістерін қалыптастыру. Жер салығын төлеу барлық жер иелері, жер пайдаланушылар, соның ішінде жалгерлер мен жер иелері үшін міндетті болады. Алайда мемлекеттік бюджетте бұл салық төлемдерінің үлесі көп емес-0,6% ға жуық.

       Салық салу мақсатына қарай  7-ге бөлінеді;

1. Ауыл –шаруашылығы мақсатындағы  жерлер,
2. Елді мекен жерлер,
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы жерлер,
4. Өнеркәсіп көлік байланыс қорғаныс және өзгеде жерлер,
5. Орман қорлы жерлер,
6. Су қорлары жерлері,
7. Запастағы жерлер,

                             Мүлік салығы

    Тура  нақты салыққа жатады, оның мөлшері  мүліктің табыстылығына емес, төлеушілер мүлкінің құнына байланысты болады. Салық  мүлік иелеріне  оны тиімді иеленуге түрткі болады.

  Салық төлеушілер:

           ҚР-ң аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе оралымды  басқару құқығында салық объектісі бар заңи тұлғалар, сондай-ақ концессия келісімшарты бойынша концессионер мен меншік құқығында салық салу объектісі бар дара кәсіпкерлер заңды тұлғалардың және дара кәсіпкерлердің  мүлік  салығын төлеушілер болып табылады. 

      Мүлік салығын төлеушілер болып табылмайтындар:

1. ҚР-ң үкіметі белгілейтін қажеттілік нормативті шегінде салық салу объектілері бойынша жер салығын бірыңғай төлеушілер,
2. Мемлекеттік мекемелер,
3. Уәкілетті  органдардың қылмыстық жазалау шарасында түзету мекеменің мемлекеттік кәсіпорындары,
4. Діни бірлестіктер.